Νικόλαος Α΄ Μυστικός πατριάρχης
Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως από το 901 μέχρι το 907. Καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη κι υπήρξε συμμαθητής του αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄. Απ’ αυτόν είχε πάρει και τον τίτλο του μυστικού, δηλαδή του επί απορρήτων θεμάτων αυτοκρατορικού συμβούλου. Εξαιτίας της σοφίας και σύνεσής του, εξελέγη πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως το 901. Όταν όμως αντιτάχθηκε στον αυτοκράτορα επειδή ο τελευταίος είχε παραβεί τους περί γάμου εκκλησιαστικούς κανόνες, συνάπτοντας τέταρτο γάμο με τη Ζωή, ο Νικόλαος εκθρονίστηκε κι εξορίστηκε στο μοναστήρι των Γαλακρηνών κοντά στη Χαλκηδόνα. Όμως το 912 αποκατεστάθη στον πατριαρχικό θρόνο, όπου και υπηρέτησε μέχρι το 925. Συνέγραψε διάφορα έργα, επιτέλεσε σοβαρό ιεραποστολικό έργο, αγωνίστηκε για την ένταξη των Αρμενίων στην Ορθόδοξη Εκκλησία, πρόλαβε επιθέσεις των Βουλγάρων και στασιαστικά κινήματα, απελευθέρωσε αιχμαλώτους, κατέβαλε δε προσπάθειες και για την ειρήνευση αλλά και αναδιοργάνωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Με απελευθέρωση πολλών Κυπρίων αιχμαλώτων, σχετίστηκε βασικά προς την Κύπρο ο πατριάρχης Νικόλαος Μυστικός. Συγκεκριμένα, μετά την καταστροφική επιδρομή του εξωμότη Νταμιάνα στην Κύπρο το 911/12, την οποία και λεηλάτησε άγρια διατρέχοντάς την για τέσσερις μήνες, πολλοί Κύπριοι οδηγήθηκαν στην αιχμαλωσία. Τους αιχμαλώτους ακολούθησε στην Ανατολή ο επίσκοπος Χύτρων άγιος Δημητριανός, αν και ηλικιωμένος, μέχρι και την Βαγδάτη, το 912/13.
Βλέπε λήμμα: Δημητριανός άγιος, επίσκοπος Χύτρων
Στις προσπάθειές του για απελευθέρωση των αιχμαλώτων, ο άγιος Δημητριανός είχε την υποστήριξη του πατριάρχη (και αντιβασιλιά τότε) Νικολάου Μυστικού. Ο πατριάρχης έστειλε δικούς του πρέσβεις στον χαλίφη της Βαγδάτης, καθώς και επιστολή προς αυτόν που σώζεται. Στην επιστολή του, ο Νικόλαος Μυστικός υπογράμμιζε ότι η εξάρτηση των Κυπρίων από τους Άραβες ήταν μεγαλύτερη από την εξάρτησή τους από τους Βυζαντινούς. Συμπερασματικά, οι Βυζαντινοί αξιωματούχοι που στέλλονταν στην Κύπρο δεν μπορούσαν να ελεγχθούν από τους Κυπρίους και συνεπώς οι Κύπριοι δεν ευθύνονταν για επιθέσεις Βυζαντινών κατά των Αράβων. Παρόμοια επιχειρήματα ανέπτυξε και ο εκεί ευρισκόμενος άγιος Δημητριανός, θέλοντας να τονίσει ότι οι Κύπριοι δεν ευθύνονταν για τις επιθέσεις κατά των Αράβων που είχε διενεργήσει από την Κύπρο ο Βυζαντινός ναύαρχος Ιμέριος και οι οποίες προκάλεσαν την επιδρομή του Νταμιάνα στο νησί και τη σύλληψη των αιχμαλώτων που έπρεπε ν’ απελευθερωθούν.
Βλέπε λήμμα: Αραβικές επιδρομές
Οι συνδυασμένες ενέργειες του αγίου Δημητριανού και των απεσταλμένων του Μυστικού στη Βαγδάτη, έφεραν θετικά αποτελέσματα. Οι αιχμάλωτοι απελευθερώθηκαν και, μ’ επικεφαλής τον γηραιό επίσκοπο Χύτρων, επέστρεψαν στην Κύπρο όσοι απ' αυτούς μπόρεσαν να επιβιώσουν.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια