Μυρτόνιν ή λυμπούριν
Είδη μυρμηγκιών. Monomorium pharaonis (Linn.) Sp. Οικογένεια: Formicidae. Υποοικογένεια: Myrmicinae. Είναι τα μικρότερα της οικογένειας Formicidae — των λυμπούρων — και απαντώνται στην Κύπρο σε 3-4 είδη.
Το πιο γνωστό είναι το Μ. pharaonis, γνωστό σ' ολόκληρο τον κόσμο με το όνομα the pharaoh ant. Είναι το μικρότερο από τα μυρτόνια που υπάρχουν στην Κύπρο. Έχει χρώμα κιτρινωπό, καταντά δε ο εφιάλτης των οικοκυρών. Ζει σε όλα τα σπίτια μέχρι και τον τελευταίο όροφο των πολυκατοικιών, φωλιάζει σε αόρατες ρωγμές των πατωμάτων, στους τοίχους της κουζίνας, και γενικά παντού. Τα μυρτόνια ξεπετιούνται εκεί που δεν τα περιμένεις και καταστρέφουν ο,τιδήποτε τρώγεται (φαγητά, γλυκά, ψωμιά κ.α.), οποιαδήποτε δε μέθοδος για την εξόντωσή τους είναι προσωρινή, γιατί όσο ολοκληρωμένη και να είναι, τα μυρτόνια θα παρουσιαστούν και πάλι σε λίγους μήνες. Για την εξόντωσή τους χρησιμοποιούνται διάφορα εντομοκτόνα, κυρίως σε σκόνη, γιατί αυτή διαρκεί περισσότερο χρόνο.
Ένα άλλο μυρτόνιν που είναι γνωστό στην Κύπρο σαν βρωμομύρτονον, είναι εκείνο που έχει κοκκινωπό χρώμα και είναι πολύ μεγαλύτερο από το πρώτο. Όπως αποκαλύπτει και η λαϊκή ονομασία, όταν το αγγίξεις, βγάζει δύσοσμες αναθυμιάσεις, σπανιότατα δε εμφανίζεται στα σπίτια, είναι όμως κοινότατο στις αυλές των κατοικημένων περιοχών. Αυτά φωλιάζουν κυρίως σε σάπιους κορμούς δέντρων, όπως συκιών, συκαμινιών κ.α. Τρέφονται με σάρκες μικρών νεκρών ζώων, όταν τέτοιο ζώο ψοφήσει (πουλί, έντομο ή ερπετό). Γι' αυτό υπάρχει και η εντύπωση ότι άμαν ματζ'ελλέψεις (πληγώσεις) το θερκόν ή την κουφήν, έν να την φάει το μυρτόνιν. Τα έντομα αυτά επιτίθενται στο πληγωμένο ζώο και μέσα σε λίγες ώρες το κατατρώγουν και απομένει μόνο ο σκελετός του.
Για τον λόγο αυτό οι μελετητές των ερπετών, των πουλιών κ.α., όταν θέλουν να αποκτήσουν τέτοιους σκελετούς για μελέτη ή για μουσεία, βάζουν τα ψοφίμια κοντά στις φωλιές των μυρτονιών και σε λίγες ώρες βρίσκουν τον σκελετό καθαρό χωρίς σάρκες.
Γνωστότατο επίσης είναι το μυρτόνιν που βρίσκεται παντού σε μη κατοικημένες περιοχές, μπορούμε δε να πούμε ότι αυτό είναι και το πολυπληθέστερο. Φωλιάζει στο έδαφος κάτω από πέτρες ή ξύλα, φτιάχνει όμως και μια παράξενη φωλιά στο έδαφος, η οποία συνήθως στηρίζεται πάνω σε μικρούς θάμνους (θρουμπιά, μαζιά, παλλούρες ή παρόμοια φυτά, κυρίως ακανθώδη) για να μην είναι εύκολο να τους την καταστρέψει οποιοσδήποτε. Εκεί γεννούν και τα αυγά τους. Τα μικρά τους, όταν εκκολαφθούν, μοιάζουν με μικρά σκουλήκια και έχουν άσπρο χρώμα. Η φωλιά τους είναι υδατοστεγής, γι’ αυτό και η αναπαραγωγή τους αρχίζει κατά τα μέσα του χειμώνα.
Αν κάποιος περαστικός την καταστρέψει με τα πόδια του, τότε σε λίγα λεπτά αρχίζουν να μεταφέρουν τα μικρά τους κάπου αλλού, σε πιο ασφαλισμένο μέρος, που έχουν στο μεταξύ γρήγορα ετοιμάσει. Γίνεται τότε μια στρατιά από μυρτόνια, που το κάθε ένα μεταφέρει στο στόμα του ένα σκουληκάκι άσπρο που είναι διπλάσιο από το κορμί εκείνου που το μεταφέρει.
Ζουν νομαδικά και η κάθε αποικία αποτελείται από χιλιάδες έντομα, περιλαμβάνει δε βασίλισσες, αρσενικά και εργάτες· οι εργάτες είναι άγονα θηλυκά έντομα και κάνουν όλες τις δουλειές στην αποικία. Οι βασίλισσες είναι μεγαλύτερες και συνήθως φέρουν φτερά που τα αποβάλλουν μετά το ζευγάρωμα, γιατί μετά το ζευγάρωμα η κάθε βασίλισσα δημιουργεί τη δική της αποικία και αρχίζει να γεννά. Φτερά φέρουν και οι αρσενικοί, μικρότερα από εκείνα των βασιλισσών, η ζωή τους όμως είναι συντομότερη και πεθαίνουν μετά το ζευγάρωμα. Τα μυρτόνια, όπως και οι λύμπουροι, αμύνονται με διάφορους τρόπους, ανάλογα με το είδος τους. Πολλοί έχουν κεντρί, άλλοι δαγκώνουν (πολλές φορές το δάγκωμά τους είναι πολύ οδυνηρό) και άλλοι εκβάλλουν δύσοσμο υγρό που απωθεί τους εχθρούς τους.