Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μουτουλλάς- Moutoullas. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μαραθάσας, περί τα 68 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Λευκωσίας. Η απόσταση του χωριού από την πρωτεύουσα μέσω του παλαιού δρόμου Κοκκινοτριμιθιάς - Λευκωσίας, που περνά δίπλα από το διεθνές αεροδρόμιο Λευκωσίας και που έχει αποκοπεί εξαιτίας της τουρκικής εισβολής του 1974, είναι 61 περίπου χιλιόμετρα.

 

Βλέπε λήμμα: Αεροδρόμιο Λευκωσίας

 

Ο Μουτουλλάς είναι κτισμένος στην κοιλάδα της Μαραθάσας, σε μέσο υψόμετρο 800 μέτρων. Ο ποταμός Σέτραχος, που δημιούργησε την κοιλάδα, έχει διαμελίσει το τοπίο του χωριού. Η κοιλάδα είναι βαθιά, στενή και οι πλαγιές της πέφτουν απότομα, σχεδόν κάθετα πάνω στην κοίτη του ποταμού.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι διαβάσες, οι γάββροι και οι πλαγιογρανίτες του πυριγενούς συμπλέγματος του Τροόδους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη.

 

Ο Μουτουλλάς δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 850 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, μια μεγάλη ποικιλία φρουτοδέντρων (μηλιές, αχλαδιές, ροδακινιές, χρυσομηλιές, κερασιές, δαμασκηνιές, συκιές, μεσπιλιές και κυδωνιές), οι αμυγδαλιές, οι ελιές, τα εσπεριδοειδή, οι καρυδιές, οι πιστακιές και ελάχιστα σιτηρά. Οι διάφορες πηγές που υπάρχουν στην περιοχή του χωριού, το φράγμα του Καλοπαναγιώτη, και η απευθείας χρησιμοποίηση του νερού του ποταμού Σερράχη, συνέβαλαν στην άρδευση σημαντική έκταση γης. Ένα μεγάλο μέρος της διοικητικής έκτασης του χωριού είναι ακαλλιέργητο και καταλαμβάνεται από άγρια φυσική βλάστηση. Μέρος του δάσους του Τροόδους, στα ανατολικά του οικισμού, εμπίπτει στα διοικητικά του όρια.

 

Η κτηνοτροφία είναι πολύ περιορισμένη.

 

Το ορεινό ανάγλυφο της περιοχής επηρέασε το συγκοινωνιακό δίκτυο του χωριού που δεν είναι πυκνό. Ο μοναδικός ασφαλτόστρωτος δρόμος που περνά από τον Μουτουλλά είναι στενός και ελικοειδής και τον συνδέει στα βόρεια με το χωριό Καλοπαναγιώτης (περί το 1 χμ.) και στα νότια με το χωριό Πεδουλάς (περί τα 3 χμ.).

 

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	346
1891	430
1901	481
1911	527
1921	595
1931	651
1946	790
1960	879
1973	691
1976	833
1982	525
1992	401
2001	294
2011	174
2021	126

 

Οι κάτοικοι του χωριού στην προσπάθειά τους να αυξήσουν τα περιορισμένα εισοδήματά τους από τη γεωργία, επιδίδονται και σ' άλλες δραστηριότητες. Μερικοί ασχολούνται με την κατασκευή σουτζ'ούκκου και σησαμόπιττας καθώς και με την αποξήρανση φρούτων, ιδίως κερασιών, πάνω σε οικιακή βάση. Άλλοι περιέρχονται σαν πλανόδιοι μικροπωλητές τα διάφορα πανηγύρια σ' όλη την Κύπρο και διαθέτουν προϊόντα της περιοχής.

 

Η γειτνίαση του χωριού με τα δάση του Τροόδους και της Πάφου συνέβαλε στην ανάπτυξη της υλοτομίας. Εξάλλου στο χωριό είναι ανεπτυγμένη η ξυλογλυπτική. Εδώ βρίσκονται οι λαϊκοί τεχνίτες της «σκάφης», της «σανίδας», του «φτυαριού», του «ψουμοσάνιδου» και άλλων ξύλινων αντικειμένων λαϊκής τέχνης.

 

Ο Μουτουλλάς διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική του. Τα σπίτια με τις τσίγκινες και κεραμιδένιες στέγες, οι κληματαριές στους αυλόγυρους, τα γραφικά ανώγια και μπαλκόνια, οι στενοί μαιανδρικοί δρόμοι, αποτελούν κύρια χαρακτηριστικά της όλης εικόνας του χωριού.

 

Στα δεξιά του δρόμου Κακοπετριάς-Πεδουλά και μέσα στα διοικητικά όρια του Μουτουλλά βρίσκεται ο εκδρομικός χώρος Μάραθος, δυναμικότητας 170 ατόμων.

 

Παρόλο που το χωριό βρίσκεται πολύ κοντά στα τουριστικά θέρετρα του Πεδουλά, του Καλοπαναγιώτη, του Προδρόμου και του Τροόδους, εντούτοις δεν έχει επηρεαστεί σοβαρά από οποιαδήποτε τουριστική κίνηση.

 

Ο Μουτουλλάς περιλαμβάνεται στο σχέδιο αγροτικής ανάπτυξης της περιοχής Μαραθάσας και έχει ωφεληθεί από αυτό με την κατασκευή και βελτίωση αγροτικών δρόμων, με την κατασκευή δρόμου προς τη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας και τη βελτίωση της υδατοπρομήθειας του χωριού.

 

Ο Μουτουλλάς φημίζεται για το θαυμάσιο χωνευτικό νερό του το οποίο εμφιαλώνεται στο χωριό και διατίθεται σ' ολόκληρη την Κύπρο ως επιτραπέζιο.

 

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Ο ντε Μας Λατρί γράφει ότι ο Μουτουλλάς (Modoula) ανήκε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας στην περιοχή των Κομήτων (bailliage du Comte), αλλά αργότερα πέρασε στην ιδιοκτησία του βασιλιά. Η περιοχή των Κομήτων (ιδιοκτησία του κόμητα της Έδεσσας) αποτελούσε τη μισή από την έκταση της Μαραθάσας (νότιο τμήμα), ενώ η άλλη μισή (βόρειο τμήμα) ήταν βασιλική ιδιοκτησία.

 

Βλέπε λήμμα: Μαραθάσα

 

Σε περιοχή απέναντι από τον Μουτουλλά, βρισκόταν και άλλος μεσαιωνικός οικισμός, το χωριό Μάραθος (Marato σε μεσαιωνικές πηγές) που είχε δώσει και την ονομασία Μαραθάσα σε όλη την περιοχή. Το χωριό βρισκόταν στην πλαγιά του βουνού απέναντι από τον Μουτουλλά, πολύ κοντά σε αργάκι που μέχρι σήμερα ονομάζεται και αυτό Μάραθος, όπως και η περιοχή του· η ονομασία από το φυτό μάραθος. Ένας άλλος μεσαιωνικός οικισμός βρισκόταν επίσης στην περιοχή του Μουτουλλά, που ονομαζόταν Τρουλλινό (το) ή ίσως, σωστότερα, Τρουλλινός (ο). Και αυτού η ονομασία διασώζεται σε αργάκι της περιοχής που λέγεται αρκάτζ'ιν του Τρουλληνού. Τα δυο αυτά μεσαιωνικά χωριά φαίνεται ότι είχαν καταστραφεί κατά τον 17ο αιώνα (Κυπριακά Χρονικά, ΙΑ', σ. 133), πιθανώς από διώξεις και επιδρομές των Τούρκων. Οι κάτοικοί τους ενίσχυσαν τόσο τον Μουτουλλά όσο και άλλα χωριά της περιοχής και κυρίως τον Καλοπαναγιώτη, μικρό ως τότε οικισμό.

 

Ο Μουτουλλάς αναφέρεται ότι είχε πάρει την ονομασία του από τον επώνυμο άρχοντα της περιοχής που ονομαζόταν Μουτουλλάς. Γνωρίζουμε ένα μέλος της οικογένειας που έφερε αυτό το επώνυμο, τον Ιωάννη Μουτουλλά, κτήτορα κατά τον 13ο αιώνα, του βυζαντινού ναού της Παναγίας που σώζεται κοντά στον Μουτουλλά.

 

Βλέπε λήμμα: Παναγία Μουτουλλά

 

Ο ναός κτίστηκε το 1280 και σε τοιχογραφία του εικονίζεται ο Ιωάννης Μουτουλλάς, μαζί με τη σύζυγό του Ειρήνη. Η επιγραφή στην τοιχογραφία μνημονεύει τον Ιωάννη, γιο του Μουτουλλά, και τη σύζυγό του Ειρήνη ως κτήτορες του ναού. Τίθεται όμως το ερώτημα εάν η οικογένεια του Ιωάννη αυτού έδωσε την ονομασία στο χωριό, ή εάν, αντίθετα, έλαβε το οικογενειακό επίθετο από το χωριό που προϋπήρχε. Κατά τον Ν. Κληρίδη συνέβη το πρώτο, το δε επώνυμο Μουτουλλάς προήλθε από κάποια εξογκώματα τα οποία ο αρχηγός της οικογένειας θα είχε ίσως στο κεφάλι του και που λέγονται μουτούλλια στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα. Ωστόσο είναι πιθανό το χωριό να είχε ονομαστεί έτσι, επειδή οι γύρω βουνοκορφές ομοιάζουν με μουτούλλια στην «κεφαλή» του βουνού.

 

Εκτός από την προαναφερθείσα εκκλησία της Παναγίας, στην περιοχή του χωριού υπάρχει και άλλο ξωκλήσι, αφιερωμένο στον άγιο Γεώργιο. Η κύρια εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην αγία Παρασκευή (Gunnis, ενώ ο Jeffery αναφέρει ότι ανήκει στον άγιο Γεώργιο). Πρόκειται για μεγαλοπρεπές οικοδόμημα των μέσων του 19ου αιώνα, που δεσπόζει του χωριού. Ο Gunnis (1935) γράφει ότι είχε δει σ' αυτήν ενδιαφέρουσες εικόνες του Χριστού και του αγίου Νικολάου, προερχόμενες από ερειπωμένο ξωκλήσι αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο. Κοντά στη μεγάλη εκκλησία βρίσκεται και άλλη μικρή, των χρόνων της Τουρκοκρατίας, αφιερωμένη στον άγιο Μάμα. Ο Gunnis γράφει ότι είχε δει σ' αυτήν συλλογή παλαιών και φθαρμένων εικόνων με καλύτερη μια του αγίου Μάμα του 17ου αιώνα, καθώς και ξύλινο σκαλιστό κηροπήγιο ιταλικής τεχνοτροπίας (νέα εκτίμηση θεωρεί ότι η εικόνα του αγίου Μάμα είναι, πιθανότατα, των χρόνων της Φραγκοκρατίας).

 

Σύμφωνα προς πληροφορίες τόσο του Ιερώνυμου Περιστιάνη όσο και του Λοΐζου Φιλίππου, δεν λειτούργησε αρκετά νωρίς δημοτικό σχολείο στον Μουτουλλά και κατά τον 19ο αιώνα τα παιδιά φοιτούσαν σε σχολείο στον Καλοπαναγιώτη.

 

Ο Μουτουλλάς, εξ ανάγκης κτισμένος αμφιθεατρικά στην απότομη πλαγιά του βουνού, πνιγμένος δε μέσα σε μια οργιαστική βλάστηση, είναι ένα από τα πιο γραφικά ορεινά χωριά της Κύπρου.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια