Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ισπανικής καταγωγής Κύπριος ευπατρίδης, στρατιωτικός αρχηγός στα τέλη του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα. Σε έγγραφο του 1594 (19. 12) του αποστολικού νούντσιου στη Μαδρίτη, καθώς και σ' άλλα από την αλληλογραφία του ίδιου ως το 1610 (19.6), ο Π. Αβεντάνιος αναφέρεται ως αναμειγνυόμενος σε αντιτουρκική εξέγερση στο νησί. Μόνιμος συνήθης τόπος διαμονής του ήταν η Νεάπολη της Ιταλίας. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1606 ο επίσκοπος Πάφου Λεόντιος με πέντε λαϊκούς, προφανώς πρόκριτους, με φραγκικά - ιταλικά ονόματα, ανάμεσά τους ο Deti Libiero, capitan en la dicha occasion, υπογράφουν ισπανικό έγγραφο προς το βασιλιά Φίλιππο Γ' της Ισπανίας, εξ ονόματος του χριστιανικού πληθυσμού της Κύπρου, με το οποίο του ανακοινώνουν εξέγερση που είχαν ήδη πραγματοποιήσει κατά των Τούρκων στην Κύπρο και του ζητούν βοήθεια, στέλλοντας ως αντιπρόσωπο το συμπατριώτη τους ευγενή, ισπανικής καταγωγής στρατιωτικό ηγέτη της εξέγερσης, Πέτρο Αβεντάνιο. Από αυτό προκύπτει ότι ο Π. Αβ., τουλάχιστον ως το Σεπτέμβριο του 1606 είχε μείνει στην Κύπρο για την οργάνωση της εξέγερσης αυτής. Επειδή οι Κύπριοι επαναστάτες, που 4.000 τους είχαν καταφύγει και κρύβονταν στα βουνά περιμένοντας βοήθεια από το Φίλιππο, δεν εμπιστεύονται άλλο Χριστιανό ηγεμόνα εκτός απ' αυτόν, τον ικετεύουν να δεχτεί τον Π. Αβεντάνιο σε ακρόαση και να εισακούσει την έκκλησή τους για συμπαράσταση. Στις 20 Φεβρουαρίου 1609, ο πρωθυπουργός της Ισπανίας δούκας Don Fr. S.y.R de Lerma (1553—1625), διαβιβάζει προς τον Andres de Prada, γραμματέα του Κρατικού συμβουλίου από το 1600 ως το 1611, τα έγγραφα που έφερε ο Π. Αβ. τα σχετικά προς την κυπριακή υπόθεση, υπόμνημα και ελληνική επιστολή που φαίνεται ότι χάθηκε, καθώς και έγγραφο, που ήταν η επιστολή του Λεόντιου Πάφου της 14 Σεπτεμβρίου 1606. Το περίεργο είναι ότι στις 25 Φεβρουαρίου 1609 ο επίσκοπος Σολιάς Ιερεμίας κι ο ηγούμενος Κύκκου Λεόντιος στέλνουν κι αυτοί έκκληση στα ελληνικά προς το Φίλιππο Γ' μέσω του Λοΐζου (Νικολό). Μετάφραση στην καστιλλιάνικη διάλεκτο του εγγράφου που έφερε ο Π. Αβ., παρουσίασε στις 23 Φεβρουαρίου 1609 στον de Lerma με εισηγήσεις του ο Α. de Prada, που παραπέμπει το θέμα στον αντιβασιλέα κόμητα του Benavente, που είχε στείλει πράκτορες στην Κύπρο, για να δώσει στοιχεία αυθεντικά από τις έρευνές τους, πράγμα που δείχνει ότι οι Ισπανοί δεν εμπιστεύονταν τις πληροφορίες και τις εκκλήσεις των Κυπρίων, περιλαμβανομένου του Π. Αβ., αν και ισπανικής καταγωγής. Τον ίδιο μήνα του 1609 ο Π. Αβ. υποβάλλει υπόμνημα προς το Φίλιππο Γ' αναφερόμενο στην εξέγερση του 1606˙ αυτή, εξηγεί, υποκινήθηκε από τον ίδιο μετά την απόφαση των Τούρκων δυναστών της Κύπρου να επιβάλουν και πάλι το παιδομάζωμα (όπως και στα 1580 και στα 1587 και κατόπιν) στο νησί. Κατόρθωσε τότε ο Π. Αβ. να εξεγείρει περισσότερους από 12.000 Έλληνες Χριστιανούς και να επεκτείνει την επανάσταση με αποτέλεσμα 3.500 θύματα ανάμεσα στους Τούρκους. Επειδή οι Χριστιανοί ήταν άοπλοι νικήθηκαν από τους κυρίαρχους, αλλά 4.000 επαναστάτες που κατέφυγαν στα όρη περίμεναν ευνοϊκή ευκαιρία δηλ. ένοπλη επέμβαση κάποιου Χριστιανού ηγεμόνα, για να εξακολουθήσουν τον αγώνα τους. Προσωπικά ο Π. Αβ. είχε υποστεί μεγάλες θυσίες για τις επαναστατικές του δραστηριότητες: οι Τούρκοι δήμευσαν την περιουσία του, αιχμαλώτισαν τη μητέρα και δύο αδελφούς του και σταύρωσαν τον πεθερό του. Παρόλα αυτά, διακινδυνεύοντας νέες καταστροφές της οικογένειάς του, πήγε στην Ισπανία κι έφερε τις εκκλήσεις του επισκόπου της Κύπρου και άλλων προκρίτων της για βοήθεια σε στρατιώτες, όπλα και εφόδια, που θα πληρωθούν από τους Κυπρίους, κατά ένα μέρος με τα λάφυρα που είχαν ήδη κυριεύσει στις εχθροπραξίες της εξέγερσης. Πέρα απ' αυτά, αγγίζοντας τις θρησκευτικές χορδές του βασιλιά Φιλίππου Γ' και προφανώς και τον εγωισμό του, του υπόσχεται ο Π. Αβ. να του παραδώσει την κάρα του Αποστόλου Φιλίππου που είχε κρυμμένη σε ασφαλή κρύπτη στην Κύπρο. Αν οι Ισπανοί στερεώσουν την εξουσία τους στην Κύπρο, προσθέτει, θα έχουν εξασφαλίσει προγεφύρωμα για την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ και την απελευθέρωση του Παναγίου Τάφου, όπως θα εκθέσει αναλυτικά στο βασιλιά αν τον δεχτεί σε ακρόαση. Η γνωμοδότηση του Συμβουλίου του Κράτους (14 Μαρτίου 1609) για τις προτάσεις του Π. Αβ., αναφέρεται σε δύο έγγραφα του Κύπριου ευπατρίδη, την επιστολή του επισκόπου Πάφου της 14 Φεβρουαρίου 1606 και σε μνημόνιο του ίδιου που χάθηκε˙ επαναλαμβάνει τις ειδήσεις του εγγράφου του Π. Αβ. του Φεβρουαρίου 1609 (= ίσως του χαμένου μνημονίου;) για την εξέγερση του 1606, και την έκκλησή του από μέρους των Κυπρίων για βοήθεια προς επανάληψη του πολέμου με στρατιωτική επέμβαση της Ισπανίας στην Κύπρο, πράγμα που θα προκαλέσει γενική εξέγερση του πληθυσμού και μεταβίβαση της εξουσίας στους Ισπανούς˙ επαναλαμβάνει, επίσης, την άλλη υπόσχεση του Π. Αβ. για την κάρα του Αποστόλου Φιλίππου και τη δυνατότητα κατάληψης της Ιερουσαλήμ από τους Ισπανούς. Το Συμβούλιο εισηγείται στο βασιλιά και στο δούκα de Lerma να δεχτούν σε ακρόαση τον Π. Αβ., να τον βεβαιώσουν για την πρόθεση βοήθειας στους Κυπρίους, αλλά και να τον πείσουν να συγκρατήσει τους επαναστάτες ωσότου υπάρξουν καλύτερες συνθήκες για ένοπλη ισπανική επέμβαση στο νησί. Με έγγραφό του της 22 Απριλίου 1609, ο Φίλιππος Γ' αναγγέλλει στον κόμητα του Benavente την άφιξη του Π. Αβ. στη Μαδρίτη.

Στις 24 Ιανουαρίου 1613, ο αντιβασιλιάς της Νεάπολης κόμης de Lemos αναφέρεται σε παλαιότερη έγκριση χορηγίας (50 σκούδων κάθε μήνα) προς τον Π. Αβ. από τον προκάτοχο του de Lemos κόμητα Benavente, ωσότου αποφασιστεί οριστική επέμβαση των Ισπανών στην Κύπρο. Επειδή αυτή καθυστερεί, κι ο Π. Αβ. Αδημονεί να δράσει, αποφασίζεται να ξανασταλεί στο βασιλιά για επανεξέταση της υπόθεσης. Την ίδια χρονιά ο Π. Αβ. συντάσσει υπόμνημα προς το Φίλιππο Γ', στο οποίο περιγράφει την Κύπρο γεωγραφικά: 700 μίλια περίμετρος, 250 μίλια διάμετρος, πρωτεύουσα η Λευκωσία, ισχυρότερη πόλη η Αμμόχωστος, 700 χωριά, αρκετά υπό ανάπτυξη, 28.000 άνδρες μάχιμοι, οι Τούρκοι του νησιού αρνησίθρησκοι, αντίθετοι στην εγκατάσταση επηλύδων Μουσουλμάνων, 6.000 μόνο μάχιμοι σε 16 επαρχίες [=καζάδες], μειωμένοι από το 1606 κατά 3.500 αφού περιγράφει την οχύρωση Λευκωσίας, Αμμοχώστου, Κερύνειας και Πάφου, συνιστά την τελευταία ως πιο πρόσφορη για ισπανική απόβαση λόγω ευφορίας, κατάλληλου τόπου αποβίβασης κοντά στα νησάκια «Αποθήκες», και των 2616 αποφασιστικών πολεμιστών της υπό τον Ιερώνυμο Ερελέσσα [=Κυριελέησον]˙ μαζί θα εξεγερθούν, λέγει ο Π. Αβ., και οι μάχιμοι οι κρυμμένοι από το 1606, οπότε έγινε προσπάθεια παιδομαζώματος˙ αρχηγοί της εξέγερσης θα είναι ο ίδιος ο Π. Αβ. και ένας Κύπριος που είχε αντιπροσωπεύσει τον τόπο του στην Πύλη για φορολογικά θέματα —απόδειξη της επιρροής του αλλά και του «διπλού παιγνιδιού» που έπαιζαν τότε οι Κύπριοι πρόκριτοι μεταξύ Τούρκων και Δυτικών. Πιο κάτω ο Π. Αβ. υπενθυμίζει τα όπλα και το στρατό που είχε ζητήσει με άλλα υπομνήματά του για την κατάληψη της Κύπρου: για τους επαναστάτες Κυπρίους λόγχες 10.000, σπαθιά 6.000, αρκεβούζια, μουσκέτα και πυροβόλα˙ για ενίσχυσή τους 12.000 Ισπανούς πεζούς (απ' αυτούς 6.000 εφεδρικούς) και 200 ιππείς, 40 γαλέρες και 25 μικρότερα πλοία. Επίσης, αναφέρει τα πλούσια προϊόντα της Κύπρου, γεωργικά και ορυκτά και τη στρατηγική σημασία της για ισπανική επέκταση στη Συρία και τους Αγίους Τόπους. Για να προλάβει τη σοδειά της χρονιάς, η εκστρατεία πρέπει να ξεκινήσει από τη Νεάπολη ή τη Σικελία το Σεπτέμβριο -Οκτώβριο, οπότε κι ο τουρκικός στόλος αποσύρεται στην Κωνσταντινούπολη. Στην εκστρατεία ήταν έτοιμοι να πάρουν μέρος και τέσσερις Ελληνοαλβανοί στρατηγοί που ζούσαν στη Νεάπολη. Με άλλο σύγχρονο έγγραφό του, ο Π. Αβ. δίνει λεπτομερή στοιχεία για τις στρατιωτικές δυνάμεις των Τούρκων και των Ελλήνων στην Κύπρο, και με άλλο, προς τον Φίλιππο Γ' πάλι του 1613, αναπτύσσει το ιστορικό των πρόσφατων επαναστατικών ενεργειών των συμπατριωτών του και των δικών του σχετικών ενεργειών, προσθέτοντας ότι η τυχόν κατάληψη της Κύπρου θα χρησιμεύσει στους Ισπανούς ως βάση για κυριαρχία στη Ρόδο, στην Κωνσταντινούπολη και στους Αγίους Τόπους, και ζητώντας, εφόσον ισπανική εκστρατεία μπορεί να μην αναληφθεί ούτε τώρα, την άδεια μετάβασης των τεσσάρων Ελληνοαλβανών στην Κύπρο, με εφόδια από τον αντιβασιλιά της Νεάπολης κόμη de Lemos, για να εκτελέσουν αυτοί με τον ίδιο (τον Π. Αβ.) τα σχέδια απελευθέρωσης του νησιού. Στις 30 Απριλίου 1613 ο μαρκήσιος της Santa Cruz εκδίδει συστατικό για τον Π. Αβ. και κατά τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου καθορίζεται οικονομική ενίσχυσή του με 200 δουκάτα, πιθανόν μετά τη Γενική Έκθεση του 1613 (χ.μ.) για επιχειρήσεις στη Βαλκανική και στην Κύπρο και τη γνωμοδότηση του Συμβουλίου του Κράτους του ίδιου έτους, χ.μ., ίσως εκείνη της 3ης Αυγούστου 1613 που αξιολογούσε αρνητικά τα σχέδια του Π. Αβ. και γι' αυτό απλώς τον ήθελε μισθωτό πράκτορα υπό έλεγχο, αντί ηγέτη επανάστασης. Η γνωμοδότηση της 3.8.1613, όπως και ένα έγγραφο της 4.7.1613 του Fr. De Torres, διαχειριστή των υποθέσεων Π. Αβεντάνιου στη Νεάπολη προς τον Α. de Pradas, θεωρούν το όλο ζήτημα μη σοβαρό, και προτείνουν άλλους τρόπους κατάληψης της Κύπρου, τονίζουν την αμοιβαία καχυποψία μεταξύ των Ελλήνων Κυπρίων εισηγητών επαναστατικού κινήματος, καθώς και το ότι μόνο ο Π. Αβ. ήλθε από την Κύπρο, όπου πράγματι πήρε μέρος στην εξέγερση, ότι ο Κύπριος λόγιος Ιούλιος Σαγκταμαύρας που τώρα (3.8.1613), ήλθε με τον Π. Αβ. στην ισπανική αυλή, είχε χρησιμοποιηθεί στη Νεάπολη ως διερμηνέας του τελευταίου. Σε έγγραφό του της 31.8.1613 ο Φίλιππος Γ' ανακοινώνει στον κόμητα de Lemos το περιεχόμενο υπομνήματος του Π. Αβ. Σ' έγγραφο της 30.12.1613 του Ελληνοαλβανού Ιερωνύμου Κόμπη Κυπρίου προς τον Φίλιππο Γ', λέγεται ότι ο Ισπανός πρεσβευτής στη Γένουα έδωσε εντολή στον Π. Αβ. να βολιδοσκοπήσει στη Φλωρεντία τον εμίρη της Σιδώνας για ενδεχόμενη συνεργασία του με τους Ισπανούς σε αντιτουρκικό κίνημα˙ ο εμίρης είπε στον Π. Αβ. ότι προσφέρεται για συνεργασία κι αυτός ζητά να συνεννοηθεί ο αντιβασιλιάς με τον εμίρη, υπογραμμίζοντας τα στρατηγικά οφέλη από ενδεχόμενη κατάκτηση της Κύπρου˙ επέκταση της Ισπανίας στην Ιερουσαλήμ, στις συριακές ακτές, στην Ουγγαρία(!) και στην Περσία, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αλβανία και στην Ελλάδα (!) Στο ίδιο θέμα ο Ι. Κόμπης αναφέρεται και σ' έγγραφό του της 31 Δεκεμβρίου 1613 προς το βασιλικό γραμματέα (Α. De Prada). Σε έγγραφο του δούκα του Osuna της 24 Μαϊου 1614 προς το Φίλιππο Γ', αγγέλλεται η άφιξη του Π. Αβ. με άλλους Έλληνες άλλων περιοχών στη Σικελία για προώθηση της ένοπλης ισπανικής επέμβασης στις χώρες τους.

Στις 12 Ιουλίου 1614 ο Φίλιππος Γ' γράφοντας προς τον δούκα του Osuna αναφέρεται στην άφιξη του Π. Αβ. στη Σικελία, όπου αναπτύσσει δραστηριότητες πολιτικές για χάρη των Ισπανών στα 1614 σύμφωνα προς δύο έγγραφα του Archivio General de Simancas. Στη Νεάπολη, τόπο συνήθους διαμονής του, σώζονται υπογραφές του σε νοταριακή πράξη σχετική προς μέλος της εκεί Ελληνικής Αδελφότητας της 19.3.1619 και σε πρακτικό συνεδρίας της διοίκησης της Αδελφότητας της 6 Απριλίου 1619. Μετά την ημερομηνία αυτή τα ίχνη του χάνονται κι ίσως το μόνο σήμερα ίχνος του στην ίδια την Κύπρο είναι το οικογενειακό επώνυμο Μοντάνιος στην Αμμόχωστο, από όπου ίσως θα καταγόταν, όπως και ο άλλος σημαντικός Κύπριος επαναστάτης της ίδιας περιόδου, ο Massimiliano Tronchi, που ζούσε στη Βενετία.