Μουζάλων Νικόλαος
Αρχιεπίσκοπος Κύπρου κατά τις αρχές του 12ου αιώνα και μετέπειτα πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.
Ο Νικόλαος Μουζάλων δεν ήταν Κύπριος την καταγωγή. Καταγόταν από τη γνωστή οικογένεια των Μουζαλώνων της Κωνσταντινουπόλεως, όπου κι έζησε τα νεανικά του χρόνια και μορφώθηκε. Έγινε όμως αρχιεπίσκοπος Κύπρου (ο τίτλος τον οποίο έφερε ήταν [αρχι]επίσκοπος Κωνσταντίας αλλά οι Κωνσταντίας ως πρώτοι ιεραρχικά θεωρούνται αρχιεπίσκοποι Κύπρου). Η αρχιεπισκοπεία του τοποθετείται χρονολογικά στο σύντομο χρονικό διάστημα από το 1106/7 μέχρι το 1110/11. Κατά το 1110 ή 1111 παραιτήθηκε κι έφυγε από την Κύπρο για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί ίδρυσε το μοναστήρι Κοσμιδίου στο οποίο και παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα (36-37 χρόνια) αποτραβηγμένος από τα κοινά. Είχε αγαθές σχέσεις με τους Κομνηνούς και επί αυτοκράτορος Μανουήλ Κομνηνού εξελέγη πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως το 1147. Κράτησε τον οικουμενικό πατριαρχικό θρόνο για 3 χρόνια και 4 μήνες. Τον Απρίλιο του 1151 αναγκάστηκε να αποσυρθεί, κατηγορούμενος από αντιπάλους του ότι είχε παραιτηθεί της αρχιεροσύνης όταν παραιτήθηκε από το αξίωμα του αρχιεπισκόπου Κύπρου. Ήταν λόγιος, συγγραφέας διαφόρων εκκλησιαστικών έργων.
Δεν είναι γνωστό πώς βρέθηκε στην Κύπρο, και μάλιστα να κατέχει το ανώτατο εκκλησιαστικό αξίωμα του νησιού, ο Νικόλαος Μουζάλων. Πιθανότατα είχε προταθεί για το αξίωμα αυτό από την Κωνσταντινούπολη. Γιατί μετά την ανάκτηση της Κύπρου από τους Βυζαντινούς (965 μ.Χ.), οι αυτοκράτορες άρχισαν να προτείνουν δικούς τους υποψηφίους στη σύνοδο της Κύπρου για τη θέση του αρχιεπισκόπου. Την πράξη αυτή καθορίζει με τον όρο προχείρησις ο ίδιος ο Νικόλαος Μουζάλων σε έργο του, κι επαναλαμβάνει τον επόμενο αιώνα ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Νεόφυτος.
Δεν γνωρίζουμε επίσης τον λόγο για τον οποίο ο Νικόλαος Μουζάλων παραιτήθηκε από το αξίωμα του αρχιεπισκόπου Κύπρου κι έφυγε από το νησί μετά από σύντομη μόνο αρχιεπισκοπεία 4 ή 5 χρόνων. Ίσως η πράξη του αυτή να μην είναι άσχετη προς τη σύγκρουσή του με τον τότε Βυζαντινό δούκα της Κύπρου Ευμάθιο Φιλοκάλη, γεγονός για το οποίο είναι κυρίως γνωστός σε σχέση προς τη δράση του ως αρχιεπισκόπου Κύπρου. Ο τότε δούκας (=διοικητής) της Κύπρου Ευμάθιος Φιλοκάλης*, κτήτωρ του μοναστηριού του Χρυσοστόμου στον Κουτσοβέντη, είχε επιβάλει στους Κυπρίους βαριές φορολογίες που έφθαναν μέχρι του βαθμού της σκληρής καταπίεσης, προκειμένου να κτίσει φρούρια και να οχυρώσει καλύτερα το νησί. Κατά των πράξεων του Φιλοκάλη αντέδρασε έντονα ο αρχιεπίσκοπος Νικόλαος Μουζάλων και υπήρξε σύγκρουση των δύο˙ ήταν ουσιαστικά σοβαρή σύγκρουση-αντιπαράθεση πολιτικής και εκκλησιαστικής εξουσίας, κι ο λαός θα πρέπει να υποστήριξε τη δεύτερη.
Μάλιστα ο Νικόλαος Μουζάλων έγραψε ένα περίφημο ποίημα εναντίον του Ευμαθίου Φιλοκάλη (Ἑλληνικά, 7, 1934, σσ. 109-150) που είναι δείγμα υψηλού φρονήματος, κοινωνικής συνειδήσεως και καλής παιδείας.