Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το μοιρολό(γ)ιν είναι θρηνητικό τραγούδι που τραγουδιέται κατά την παράθεση του νεκρού ή /και κατά την κηδεία. Είναι, κατ’ επέκταση, θρηνητικό παράπονο για ένα θλιβερό γεγονός. Συνήθως πρόκειται για δίστιχα ομοιοκατάληκτα, που τραγουδιούνται σε μονότονο ρυθμό θρήνου, υπάρχουν όμως και μεγαλύτερης εκτάσεως τέτοια τραγούδια. Τα μοιρολόγια εντάσσονται στο ευρύ πλαίσιο της λαϊκής αλλά και της δημοτικής ποίησης. Τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα υπήρχαν, σε παλαιότερες εποχές, γυναίκες που επιστρατεύονταν κατά τις κηδείες για να λένε τέτοια θρηνητικά τραγούδια. Ήσαν οι λεγόμενες μοιρολο(γ)ίστρες, που δεν απαντώνται πλέον σήμερα. Ωστόσο, μοιρολόγια έλεγαν, συνήθως αυτοσχέδια, και οι συγγενείς του νεκρού. Τα θρηνητικά αυτά τραγούδια μπορούν να διαχωριστούν σε τρεις, βασικά, κατηγορίες:

α) σ’ εκείνα που είναι επαινετικά του νεκρού,

β) σ’ εκείνα που εκφράζουν τον πόνο και τη δυστυχία αυτών που μένουν και

γ) σε μοιρολόγια του Χάρου και του κάτω κόσμου.

Έτσι, τα μοιρολόγια εκφράζουν τον σπαραγμό για τον οριστικό αποχωρισμό ενός αγαπημένου προσώπου, τον ψυχικό πόνο που δημιουργείται στους εναπομείναντες, τη στέρηση του προστάτη, τα ταλέντα και τα χαρίσματα του νεκρού, την τύχη και την πορεία της ψυχής στον κάτω κόσμο, την ματαιότητα του κόσμου στον οποίο ζούμε κλπ. Ακόμη, πολλές φορές καλοτυχίζονται τα βουνά, οι κάμποι και άλλα άψυχα που δεν φοβούνται τον θάνατο, ενώ συχνά γίνεται προσωποποίηση του Χάροντα που παριστάνεται ως αδικητής, ανελέητος, άσπλαχνος κλπ.:

Ήρτεν ο Χάρος ο πικρός τζ΄ έκατσεν στην νευκάμ’ μου

τζ’ επήρεμ’ μου τήμ’ μάναν μου πού ’τουν η συντροφκιά μου.

Το έθιμο τέτοιων τραγουδιών είναι πανάρχαιο. Ήδη στον  Όμηρο απαντούμε τους αοιδούς και τους θρήνων εξάρχους που θρηνούν τον νεκρό Έκτορα. Επικεφαλής του θρήνου (γόου) ήταν η Ανδρομάχη, η Εκάβη και η Ελένη. Μέχρι δε και τη σύγχρονη εποχή, τα μοιρολόγια τραγουδιούνταν σχεδόν αποκλειστικά από γυναίκες. Κατά την Αρχαιότητα οι γυναίκες θρηνωδοί ολοφύρονταν πάνω από το σώμα του νεκρού ενώ έλεγαν τα τραγούδια τους, πράγμα που συνέβαινε και σ’ όλες τις μεταγενέστερες εποχές. Η λέξη μοιρολό(γ)ιν απαντάται από τα Βυζαντινά χρόνια, γνώρισε δε έξαρση κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Βλέπε λήμμα: Θάνατος

Από την Αρχαιότητα το μοιρολό(γ)ιν απετέλεσε κοινωνικό νόμο που ρίζωσε τόσο βαθιά στη λαϊκή συνείδηση, ώστε όχι μόνο διατηρήθηκε μέχρι τα νεότερα χρόνια, αλλά εθεωρείτο και σοβαρότατη ύβρις το να κατέλθει ο νεκρός στον  Άδη άκλαυτος κι αμοιρολόγητος.

Τα μοιρολόγια χαρακτηρίζονται από συγκλονιστική έμπνευση, ζωηρές ποιητικές εικόνες και ποικιλία νοημάτων. Στα θρηνητικά αυτά τραγούδια μπορούν να ενταχθούν και δημώδη μακροσκελή ποιήματα θρησκευτικού περιεχομένου, όπως το Τραούδιν της Παναγίας (ή Θρήνος της Παναγίας) που τραγουδιέται στις εκκλησίες το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής.

Βλέπε λήμμα: Επιτάφιος 

Γενικά, τα μοιρολόγια αποτελούν έκφραση των αισθημάτων του λαού μπροστά στο τεράστιο περιστατικό του θανάτου, με εκλαϊκευμένες μεταφυσικές αγωνίες και απόψεις. Πάνω απ' όλα, όμως, εκφράζεται η αγάπη για το πρόσωπο που έχει φύγει:

Πρέπει μου μαύρα να φορώ τζ'αι μαύρα να τζ'οιμούμαι

στα σκοτεινά να κάθομαι, τον... ν’ αθθυμούμαι.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια