Μιχαήλ Προσκυνητής ή Χατζημιχαήλ
Ζωγράφος. Ο Μιχαήλ προσκυνητής ή Xατζημιχαήλ, όπως υπέγραφε σε κάποιες από τις πολλές εικόνες που ζωγράφησε, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Κύπριους αγιογράφους των χρόνων της Τουρκοκρατίας.
Βλέπε λήμμα: Οθωμανοκρατία- Ο κυπριακός ελληνισμός και ο ρόλος της Εκκλησίας
Έργα του Xατζημιχαήλ, άλλα ενυπόγραφα και άλλα ανυπόγραφα, διασώζονται κυρίως στους ναούς της Παναγίας της Kαρδιοβαστάζουσας και των Aγίων Γεωργίου και Eρμολάου των Kαμιναριών, αλλά και σε αρκετούς άλλους ναούς κοινοτήτων και Mονών του νησιού, που καταδεικνύουν την αξιόλογη και συνεχή παραγωγική δραστηριότητά του, μεταξύ των ετών 1774 και 1833.
Η ζωή του
Γεννήθηκε στο χωριό της Mαραθάσας Kαμινάρια, κατά πάσα πιθανότητα το 1735, όπως μπορούμε έμμεσα να συμπεράνουμε από το έτος της ηλικίας του, που αναγράφεται σε διάφορες εικόνες του, καθώς και από κείμενο ομιλίας, που εκφώνησε στον ναό του Aγίου Γεωργίου της γενέτειράς του, όπου αναφέρει ότι το 1830 ήταν ηλικίας 95 χρόνων, σύμφωνα με τον ερευνητή Κωστή Κοκκινόφτα.
Για παράδειγμα, στην εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας του έτους 1833, σημειώνει ο Κοκκινόφτας, που βρίσκεται στον ναό του Αγίου Δημητρίου στην ομώνυμη κοινότητα, σημειώνει ότι ήταν τότε «ἑκατόν παρά δύο ἐτῶν», στη δε εικόνα του Αγίου Τρύφωνα του έτους 1832, που σήμερα βρίσκεται στο Eκκλησιαστικό Mουσείο της Mονής Χρυσορρογιάτισσας, αναφέρει ότι ήταν 97 χρόνων: «αωλβ΄ 1832 ὁ ζωγράφος ἦν ἐτῶν 97». Ωστόσο, σε άλλες εικόνες δίνει διαφορετικά στοιχεία για την ηλικία του. Για παράδειγμα, στην εικόνα της Παναγίας του έτους 1829, στον ναό του Αγίου Τυχικού στα Μέσανα, σημείωσε ότι ήταν τότε 96 χρόνων: «ΧΕΙΡ ΤΟΥ ΜΥΡΙΑΝΘΕΩΣ Χ” ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΕΝΕΝΗΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΕΞ ΕΤΩΝ», ενώ σε αυτή της Δευτέρας Παρουσίας του έτους 1825, που βρίσκεται σε προσκυνητάρι στον βόρειο τοίχο του ναού της Παναγίας της Xρυσοσώτηρας στο χωριό Tρεις Eλιές, αναφέρει ότι ήταν τότε 80 ετών: «Χείρ Μιχαήλ Προσκυνητοῦ καί ὀγδοηκονταετῆ». Οπωσδήποτε, όμως, όποια και αν είναι η πραγματική χρονολογία της γέννησής του, το γεγονός είναι ότι υπήρξε ο μακροβιότερος Κύπριος αγιογράφος των χρόνων της Τουρκοκρατίας, που εξακολούθησε να ζωγραφίζει με σταθερό χέρι, μέχρι το βαθύ του γήρας.
Αναφορές στο έργο του
Η παλαιότερη αναφορά του ζωγράφου αυτού γίνεται στον κώδικα Γ΄ της μητροπόλεως Κιτίου, σε λογαριασμό της εκκλησίας του Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα. Ο επίτροπος της εκκλησiας Χατζητζένιος πλήρωσε το 1797 «εἰς τόν ζωγράφον Χ΄΄ Μιχαήλ καί τόν μαθητήν του γρ. 2026» για το χρύσωμα του τέμπλου και τις εικόνες. Ποια η σχέση του ζωγράφου αυτού µε τον Μιχαήλ Κύπριο δεν είναι γνωστή.
Σε ηλικία 80 ετών ζωγράφισε την εικόνα της Μελλούσης Κρίσεως στην εκκλησία της Παναγίας στις Τρεις Εληές. Η εικόνα πρέπει να χρονολογηθεί μεταξύ 1814 και 1815. Το 1830 σε εικόνα της Θεοτόκου Οδηγήτριας στην εκκλησία του Αγίου Τυχικού στα Μέσανα, υπογράφει «χείρ τοῦ Μυριανθέως Χ΄΄ Μιχαήλ τοῦ ἐνενήκοντα καί ἕξ ἐτῶν».Το 1831 στην εικόνα του Χριστού στο τέμπλο της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου στον Άγιο Δημήτριο Μαραθάσας, υπογράφει «χείρ δέ εἶν Μιχαήλ Προσκυνητής». Δυο χρόνια αργότερα στην εικόνα της Παναγίας στην ίδια εκκλησία υπογράφει «χείρ Μιχαήλ προσκυνητοῦ τοῦ ἑκατόν παρά δύο ἐτῶν». Αναμφίβολα ο ζωγράφος αυτός είναι ο μακροβιότερος Κύπριος ζωγράφος. Στην ηλικία των 98 εξακολουθούσε να ζωγραφίζει με σταθερό χέρι.
Βλέπε λήμμα: Άγιος Λάζαρος, Λάρνακα
Από το 1797 που ζωγράφισε τις εικόνες της εκκλησίας του Αγίου Λαζάρου μέχρι το 1833 ο ζωγράφος εξελίσσεται συνεχώς και γίνεται πιο συντηρητικός. Τα χρώματα που χρησιμοποιεί στις εικόνες του Αγίου Λαζάρου είναι πιο φωτεινά, οι πτυχώσεις των ενδυμάτων πιο μαλακές και η προσπάθεια απόδοσης των όγκων πιο φανερή. Στις άλλες εικόνες του ζωγράφου αυτού αν και εξακολουθεί να υπάρχει δυτική επίδραση, αυτή είναι λιγότερο έντονη και τα χρώματα πιο σκούρα. Η τεχνοτροπία του ζωγράφου αυτού μπορεί να θεωρηθεί σαν συνέχεια της τεχνοτροπίας του Μιχαήλ Θετταλού και του Μιχαήλ του Κυπρίου που το 1774 μαζί με τον Μιχαήλ τον Θετταλό ή Θεσσαλονικέα εργάσθηκε στο χρύσωμα του τέμπλου του καθολικού του μοναστηριού του Αγίου Παντελεήμονος της Αχεράς και επηρεάσθηκε από την τέχνη του. Αν ο Μιχαήλ Προσκυνητής είναι ο ίδιος με τον Μιχαήλ Κύπριο, τότε το 1774 ήταν 38 ετών. Το 1782 που ζωγράφισε την εικόνα του αρχαγγέλου Μιχαήλ στο μοναστήρι του Αρχαγγέλου της Λακατάμιας, χαρακτηρίζει τον εαυτό του σαν αρχάριο. Φαίνεται ότι έμαθε την αγιογραφία σε σχετικά μεγάλη ηλικία. Από πού καταγόταν δεν είναι γνωστό. Ο ίδιος στην εικόνα της Παναγίας στην εκκλησία του Αγίου Τυχικού στα Μέσανα αναφέρει ότι καταγόταν από τη Μαραθάσα: «χείρ τοῦ Μυριανθέως Χ΄΄ Μιχαήλ». Στην εικόνα, εξάλλου, του Χριστού στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, στο χωριό Άγιος Δημήτριος γράφει «ΑΩΛΑ/ ἐν τῇ κώμῃ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου 1831...». Καταγόταν άραγε από το χωριό Άγιος Δημήτριος; Στις άλλες εικόνες δεν αναφέρει ότι έγιναν επί τόπου.
Αναμφίβολα στο μακρό χρονικό διάστημα που εργάστηκε ζωγράφισε πολλές εικόνες. Πιο συστηματική έρευνα μπορεί να φέρει σε φως και άλλες εικόνες με την υπογραφή του. Ανυπόγραφες εικόνες πάντως της ίδιας τεχνοτροπίας υπάρχουν σε διάφορες εκκλησίες. Όμως δεν είναι βέβαιο ότι ανήκουν σ’ αυτόν.
Πηγή
1.Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
