Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Εκκλησία της πόλης της Λευκωσίας του πρώτου μισού του 16ου αιώνα που μετατράπηκε σε τζαμί με την προσθήκη μικρού μιναρέ στο βόρειο άκρο της αψίδας. Δεν είναι γνωστό αν η εκκλησία αυτή ήταν αφιερωμένη στον Σταυρό. Σύμφωνα με τον Στέφανο Λουζινιανό υπήρχε ορθόδοξη εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στη Λευκωσία, που λανθασμένα τη θεωρεί σαν τον ορθόδοξο καθεδρικό ναό, ενώ όπως είναι γνωστό ο ορθόδοξος καθεδρικός ναός ήταν δίπλα από τον γοτθικό καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας και ήταν αφιερωμένος στην Παναγία Οδηγήτρια ή, κατά τον ίδιο τον Λουζινιανό, στην Παναγία Χρυσοδεήστρια. Το όνομα της εκκλησίας είναι κάπως περίεργο. Το Μισσιρίκου μερικοί το ερμήνευσαν σαν Monsieur Henri ή Μεσσιέ Ερρίκου, ερμηνεία κάπως παρακινδυνευμένη. Εξάλλου οι Τούρκοι ονομάζουν την εκκλησία αυτή τζαμί Αραπλάρ, δηλαδή των Αράβων. Γι’ αυτό άλλοι ερευνητές ερμηνεύουν το Μισσιρίκου από το Μισρ, δηλαδή Αίγυπτος. Έτσι η εκκλησία θα ήταν Σταυρός των Αιγυπτίων.

Η εκκλησία του Σταυρού του Μισσιρίκου είναι ορθογώνια. Έχει μήκος, χωρίς την αψίδα, που είναι εσωτερικά ημικυκλική και εξωτερικά πεντάπλευρη, 7,40 μ. και πλάτος 11,88 μ. Η αψίδα έχει χορδή 3,19 μ. και βέλος 1,83 μ. Είναι εκκλησία τρίκλιτη, το μέσο κλίτος της οποίας καλύπτεται με τρούλλο, το βόρειο κλίτος με δυο άνισα σταυροθόλια και το νότιο κλίτος με δυο άνισες καμάρες. Ο τρούλλος, εξωτερικά οκτάπλευρος, στηρίζεται σε τόξα τα οποία φέρονται από τέσσερις εντοιχισμένους ημικίονες με απλές κυβόσχημες βάσεις. Οι δυο δυτικοί ημικίονες αποτελούν τμήμα παραστάδων του δυτικού τοίχου, ενώ οι ανατολικοί είναι ενσωματωμένοι σε τοίχο που διατρυπάται με τόξα ώστε να επικοινωνεί το βήμα με το βόρειο και το νότιο κλίτος. Με τον τρόπο αυτό ο τρούλλος βρίσκεται δυτικότερα του κέντρου του μέσου κλίτους.

Η εκκλησία του Σταυρού του Μισσιρίκου αρχικά είχε τρεις θύρες, μια στον νότιο τοίχο, μια στο μέσο του δυτικού τοίχου και μια στο μέσο του βόρειου τοίχου. Η νότια είσοδος εντοιχίσθηκε όταν η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί και στη θέση της τοποθετήθηκε το μιχράμπ. Τότε προφανώς εντοιχίσθηκε και η δυτική είσοδος. Ταυτόχρονα το τρίλοβο παράθυρο της αψίδας μετατράπηκε σε ορθογώνιο και ανοίχθηκαν ορθογώνια παράθυρα στον ανατολικό τοίχο του νότιου κλίτους και ψηλά στον δυτικό τοίχο του βόρειου και του νότιου κλίτους. Τότε διευρύνθηκαν και τα τέσσερα παράθυρα του τρούλλου και έκλεισε το ορθογώνιο παράθυρο του δυτικού τοίχου του βόρειου κλίτους.

Οι τοίχοι της εκκλησίας είναι κτισμένοι με καλά τετραγωνισμένους πωρόλιθους. Οι αρχικές θύρες περιβάλλονται με απλό ορθογωνικό πλαίσιο. Πάνω από την αρχική δυτική είσοδο υπάρχει ανακουφιστικό τόξο. Εξωτερικά στις τέσσερις γωνίες υπάρχουν ενσωματωμένοι στην τοιχοδομία κίονες που διαιρούνται καθ’ ύφος σε δύο με απλά κιονόκρανα. Στον δυτικό και τον νότιο τοίχο υπάρχουν από δυο ορθογωνικές αντηρίδες μοιρασμένες καθ’ ύψος σε δυο με κεκλιμένα επίπεδα. Οι αετωματικές απολήξεις του βόρειου και του νότιου κλίτους διακοσμούνται με σπειρομαιάνδρους όπως το γείσο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στο Ποτάμι. Στην κορυφή των τοίχων υπάρχουν μονόλιθες υδρορρόες με ραβδωτό διάκοσμο.

Η αρχιτεκτονική της εκκλησίας του Σταυρού του Μισσιρίκου είναι κράμα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής και της γοτθικής αρχιτεκτονικής με στοιχεία της αρχιτεκτονικής της ιταλικής Αναγέννησης. Τα μορφολογικά στοιχεία της εκκλησίας βοηθούν στη χρονολόγηση στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Ο Σταυρός του Μισιρίκκου