Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Με την ονομασία αυτή υπάρχουν δυο κυπριακά χωριά, από τα οποία το ένα βρίσκεται στην επαρχία Αμμοχώστου και το άλλο στην επαρχία Πάφου. Για να ξεχωρίζουν μεταξύ τους είναι γνωστά ως:

 

1. Μηλιά Αμμοχώστου
2. Μηλιά Πάφου

 

Μηλιά Αμμοχώστου: Αμιγές ελληνικό χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, περί τα 24 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Αμμοχώστου. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.

 

Η Μηλιά είναι κτισμένη στην πεδιάδα της Μεσαορίας, σε μέσο υψόμετρο 50 μέτρων. Το τοπίο της είναι διαμελισμένο από τους μικρούς παραπόταμους του ρυακιού Πλακός, παραπόταμου του Πηδιά, που ρέουν στην περιοχή της.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι), το σύναγμα (εκτεταμένοι σχηματισμοί άμμων και χαλικιών) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν καφκάλλες, τέρρα ρόζα και προσχωσιγενή εδάφη.

 

Η Μηλιά δέχεται μια χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται περί τα 330 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, τα εσπεριδοειδή, τα σιτηρά και τα νομευτικά φυτά.

 

Αρκετά ανεπτυγμένη, πριν από την τουρκική εισβολή, ήταν και η κτηνοτροφία του χωριού. Το 1973 εκτρέφονταν από 207 κτηνοτρόφους 2.860 πρόβατα, 506 κατσίκες, 20 βόδια, 18 αγελάδες και 6.230 πουλερικά.

 

Η Μηλιά εξυπηρετείται μ’ ένα πολύ καλό οδικό δίκτυο. Στα βόρεια συνδέεται με το χωριό Γύψου (περί τα 2,5 χμ.), στα βορειοδυτικά με το χωριό Λευκόνοικον (περί τα 5 χμ.), στα ανατολικά με το χωριό Αρναδί (περί τα 8 χμ.), στα νοτιοδυτικά με τα χωριά Πηγή (περί τα 2,5 χμ.) και Περιστερώνα (περί τα 3,5 χμ.), και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Αλόα (περί τα 6 χμ.) και μέσω του με την πόλη της Αμμοχώστου. Συνδέεται επίσης με χωματόδρομους στα νότια με το χωριό Μαράθα (περί τα 3,5 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Σανταλάρης (περί τα 3,5 χμ.).

 

Η Μηλιά γνώρισε σταθερή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1960. Σ’ αυτό συνέβαλε κυρίως η σχετικά μικρή της απόσταση από την πόλη της Αμμοχώστου και το ευχερές συγκοινωνιακό της δίκτυο. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	253
1891	345
1901	410
1911	538
1921	643
1931	826
1946	1.132
1960	1.141
1973	1.134
2011
2021

 

Το χωριό υφίστατο με την ίδια ονομασία κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Πιστεύεται μάλιστα ότι αυτό ήταν, πιθανότατα, το χωριό του δουλοπάροικου Ρε Αλέξη* που ηγήθηκε επανάστασης κατά των Φράγκων κυριάρχων το 1426, με έδρα του το κοντινό Λευκόνοικον.

 

Σε παλαιούς χάρτες το χωριό βρίσκεται σημειωμένο ως Melia και Miglia.

 

Κατά τον ντε Μας Λατρί, εξάλλου, το χωριό οφείλει την ονομασία του πιθανώς στην ευγενική φραγκική οικογένεια ντε Μιλίας (de Milias) που το κατείχε. Εν τούτοις θεωρούμε πολύ πιο πιθανό η ονομασία του χωριού να είναι φυτώνυμη, από το δέντρο μηλιά˙ η δε φράγκικη οικογένεια των de Milias πρόσθεσε στο όνομά της την ονομασία του χωριού που προϋπήρχε˙ το χωριό, δηλαδή, έδωσε το όνομα στην οικογένεια κι όχι αντίστροφα, όπως εξάλλου, συνέβη και σε αρκετές άλλες περιπτώσεις στην φραγκική Κύπρο (λ.χ. κόμης ντε Μόρφου). Ένας ευγενής Nicolas de Milias αναφέρεται το 1474 ως ένας από εκείνους που συνόδευσαν στη Δύση την εκδιωγμένη από την Κύπρο βασίλισσα του νησιού Καρλόττα.

 

Ο Λεόντιος Μαχαιράς, που μνημονεύει την εξέγερση των Κυπρίων δουλοπάροικων, αναφέρει ότι ο αρχηγός τους Ρε Αλέξης ήταν πάροικος ἀπέ τό χωργιόν τῆς Κατωμηλίας. Δεν δίνει όμως στοιχεία για την Κατωμηλίαν και άλλοι υποθέτουν ότι πρόκειται για τη Μηλιά Αμμοχώστου (επειδή βρίσκεται κοντά στο Λευκόνοικον που ήταν το επαναστατικό κέντρο του Αλέξη), άλλοι υποθέτουν ότι πρόκειται για τη Μια Μηλιά κοντά στη Λευκωσία, ενώ η Μ.Κ.Ε. υποστήριξε και την άποψη ότι πρόκειται ίσως για κάποιο χωριό Κάτω Μύλος (βλέπε λήμμα Κατωμηλιά και Κάτω Μύλος).

 

Εάν τώρα δεχθούμε ότι το χωριό του Ρε Αλέξη ήταν πράγματι η Μηλιά Αμμοχώστου, τότε μεσαιωνική της ονομασία ήταν Κατωμηλιά (Λ. Μαχαιράς), που είτε:

α) προήλθε από τις λέξεις εκατό μηλιές, ή

β) προήλθε από τις λέξεις κάτω μηλιά, οπότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι στην περιοχή, υφίστατο και άλλο τοπωνύμιο Πάνω Μηλιά (ίσως κοντινός οικισμός;).

 

Στην περιοχή του χωριού υπάρχει αρχαιολογικός χώρος των Προϊστορικών χρόνων (Μέσης/Ύστερης εποχής του Χαλκού), που αποδεικνύει ότι εκατοικείτο από τα αρχαιότατα χρόνια. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις για αρχαιολογικά κατάλοιπα των Ιστορικών χρόνων. Επειδή όμως το χωριό βρίσκεται από το 1974 υπό τουρκική στρατιωτική κατοχή, περαιτέρω έρευνες εξακολουθούν να είναι αδύνατες. Ανασκαφές διενήργησε σουηδική αρχαιολογική αποστολή το 1926-28.

 

Η κύρια εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον άγιο Επιφάνιο και κτίστηκε το 1902-1906 στα ερείπια παλαιότερου ναού. Άλλη εκκλησία του χωριού είναι εκείνη του Αγίου Ανδρονίκου. Ο R. Gunnis (1935) μνημονεύει και την μεσαιωνική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, κοντά στο χωριό, γράφοντας όμως ότι μια ατυχής ανακαίνιση που της είχε γίνει, κατέστρεψε όλες τις τοιχογραφίες της. Η εκκλησία αυτή είναι, πιθανότατα, κτίσμα του 15ου αιώνα, βρίσκεται δε νότια της Μηλιάς, σε τοποθεσία όπου παλαιοί χάρτες δείχνουν σημειωμένο μεσαιωνικό οικισμό με την ονομασία Palicori (Παλαιχώρι;). Η τοποθεσία είναι και σήμερα γνωστή ως Παληοχώρκα. Γύρω από τη Μηλιά βρίσκονται σημειωμένοι σε παλαιούς χάρτες και άλλοι μεσαιωνικοί οικισμοί που δεν υφίστανται σήμερα, ενώ υπάρχουν και ίχνη παλαιών εκκλησιών.

 

Από το χωριό αυτό κατάγεται ο ζωγράφος Ανδρέας Χρυσοχός*.

 

Οι κάτοικοι της Μηλιάς εγκατέλειψαν το χωριό τους μετά την τουρκική εισβολή του 1974 που τους εξανάγκασε να προσφυγοποιηθούν στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου. Το 1975 εγκαταστάθηκαν στη Μηλιά Τουρκοκύπριοι από τις ελεύθερες περιοχές, κυρίως δε Τουρκοκύπριοι από το χωριό Κελλιά (επαρχία Λάρνακας)˙ αυτοί έδωσαν στη Μηλιά την τουρκική ονομασία που είχαν δώσει πολύ πιο πριν στο χωριό τους: Yildirim, που σημαίνει αστραπή. Αργότερα (1978 κ.ε.) εγκαταστάθηκαν στη Μηλιά και Τούρκοι έποικοι που μεταφέρθηκαν από τη Μικρά Ασία.

 

Οι προσφυγοποιημένοι κάτοικοι της Μηλιάς ίδρυσαν το 1983 το προσφυγικό σωματείο «Μηλιά Αμμοχώστου» που εκδίδει και έντυπο με σκοπό τη διατήρηση της μνήμης του κατεχόμενου χωριού τους και την επαφή μεταξύ των Μηλιωτών.

 

Το χωριό διατηρούσε, τουλάχιστον μέχρι το 1974, σε μεγάλο βαθμό στοιχεία της παραδοσιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής του.

 

Μηλιά Πάφου: Αμιγές ελληνικό χωριό της επαρχίας Πάφου, περί τα 24 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου.

 

Η Μηλιά είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 640 μέτρων και το τοπίο της είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του αργακιού της Καμπούρας, παραπόταμου του ποταμού του Σταυρού της Ψώκας.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι), οι άργιλλοι του σχηματισμού Μονής, οι υφαλογενείς ασβεστόλιθοι του σχηματισμού Τέρρα, και οι γύψοι του σχηματισμού Καλαβασού. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν εδάφη του σχηματισμού των Μαμωνιών και ασβεστούχα εδάφη.

 

Η Μηλιά δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 645 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, τα σιτηρά, τα κουκιά, λίγα νομευτικά φυτά και αμυγδαλιές. Η μεγαλύτερη ωστόσο έκταση του χωριού είναι ακαλλιέργητη και σ’ αυτή φυτρώνει άγρια φυσική βλάστηση.

 

Η κτηνοτροφία είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

 

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Μηλιά συνδέεται στα βόρεια με το χωριό Φύτη (περί τα 2,5 χμ.), στα βορειοδυτικά με το χωριό Λάσα (περί τα 2 χμ.), στα νοτιοανατολικά με το χωριό Άγιος Δημητριανός (περί τα 2,5 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Δρυνιά (περί τα 2 χμ.).

 

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως;

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	111
1891	78
1901	77
1911	99
1921	81
1931	47
1946	58
1960	35
1973	27
1976	18
1982	21
1992	11
2001	5
2011	14
2021	6

 

Η ονομασία του χωριού είναι φυτώνυμη, από το ομώνυμο δέντρο. Με την ίδια ονομασία το χωριό υφίστατο από τα Μεσαιωνικά χρόνια. Σε παλαιούς χάρτες βρίσκεται σημειωμένο ως Miglia. Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ήταν φέουδο, δεν γνωρίζουμε όμως σε ποια οικογένεια ευγενών ανήκε.