Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το μοναστήρι του Μέσα Ποταμού βρίσκεται στο δάσος του Τροόδους, 5 περίπου χιλιόμετρα από τον Σαϊττά. Είναι αφιερωμένο στον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε ή ποιος το ίδρυσε. Η πιο παλαιά αναφορά στο μοναστήρι του Μέσα Ποταμού, αν δεχτούμε ότι πρόκειται για το μοναστήρι, είναι ένα έγγραφο με ημερομηνία 4 Απριλίου 1468, με το οποίο ο βασιλιάς Ιάκωβος Β΄ παραχωρεί στον κυρ Γρηγόριο τον γέροντα (=ηγούμενο;) του Μέσα Ποταμού και στη συνέχεια στον ανεψιό του Κάλλιστο 12 μέτρα οίνου και 5 βυζάντια από τους φόρους του Κοιλανιού σ’ όλη τους τη ζωή (L. de Mas Latrie, Histoire de I’ ile de Chypre, III, Paris, 1855, p. 196).

Η επόμενη αναφορά στο μοναστήρι γίνεται από τον Εστιέν ντε Λουζινιάν. Ο Λουζινιάν αναφερόμενος στον επίσκοπο Σολίας Θεοφάνη, που ήταν σύγχρονός του, λέγει ότι ο Θεοφάνης, που ήταν άγιος, παραιτήθηκε από την επισκοπή του και πήγε και μόνασε στο μοναστήρι του Μέσα Ποταμού όπου και πέθανε (Estienne de Lusignan, Description de toute I’ isle de Cypre, Paris, 1580, 59b-60a).

 

Βλέπε λήμμα: Θεοφάνης αρχιεπίσκοπος Β΄

 

Το μοναστήρι εξακολουθούσε να υπάρχει και μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου. Το 1584 ο ηγούμενος του μοναστηριού Σωφρόνιος δώρισε στην εκκλησία του μοναστηριού την εικόνα του Τιμίου Προδρόμου.

 

Το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου του Μέσα Ποταμού, όπως και τα άλλα μοναστήρια της Κύπρου, παρήκμασε κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ήδη το 1735 όταν το επισκέφθηκε ο Βασίλι Μπάρσκυ, το μοναστήρι είχε μια μικρή εκκλησία και δυο - τρία κελιά μόνο, ένα ηγούμενο και δυο μοναχούς που συντηρούνταν από τη γεωργία και τη βοσκή αιγών. Όπως αναφέρει ο Μπάρσκυ, τα κτίρια του μοναστηριού ήσαν άσχημα και γι’ αυτό δεν τα σχεδίασε. Το 1745 ο μοναχός του μοναστηριού Νικηφόρος πήγε στην Κέρκυρα για να κάμει εράνους για το μοναστήρι του. Για τον σκοπό αυτό εξασφάλισε συστατικό έγγραφο του μεγάλου πρωτοπαπά Κερκύρας Ιωάννη Βοημάρη.

Επί μητροπολίτου Κιτίου Μακαρίου έγινε κάποια προσπάθεια ανακαίνισης και ενίσχυσης του μοναστηριού, όπως αναφέρει επιγραφή σε ποδέα του παλαιού τέμπλου της εκκλησίας του μοναστηριού που φυλάσσεται στον παλαιό ναό της Παναγίας στην Τριμίκλινη. Τότε, το 1775, εχρυσώθη το τέμπλο επί ηγουμένου Ιωακείμ από τον Λεόντιο διάκονο μαθητή του Νεκταρίου. Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός αναφέρει το μοναστήρι του Μέσα Ποταμού σαν ένα από τα μοναστήρια που υπάγονταν στη μητρόπολη Κιτίου. Το μοναστήρι φαίνεται ότι διαλύθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα, παρόλο που ένας μοναχός ενοικίαζε τότε τα κτήματα του μοναστηριού και ζούσε εκεί. Ο τελευταίος μοναχός που αναφέρεται ότι έζησε εκεί είναι κάποιος Ιωαννίκιος, το όνομα του οποίου αναφέρεται σε σταυρό (1868) και σε δισκάριο (1883) που ανήκαν στο μοναστήρι αλλά μεταφέρθηκαν μετά το θάνατο του Ιωαννικίου στον Μονιάτη.

 

Σήμερα σώζεται μικρή εκκλησία ξυλόστεγη με νάρθηκα, πιθανότατα κτίσμα του 18ου αιώνα. Τα δυο - τρία κελιά που αναφέρονται από τον Μπάρσκυ καταστράφηκαν τελείως. Κάποια προσπάθεια αναβίωσης του μοναστηριού έγινε από τον μητροπολίτη Κιτίου Μελέτιο Μεταξάκη, αργότερα αρχιεπίσκοπο Αθηνών και οικουμενικό πατριάρχη. Το 1910 ο Μεταξάκης εγκατέστησε εκεί δυο μοναχούς οι οποίοι αργότερα επέστρεψαν στα μοναστήρια τους. Το 1914 ο Μεταξάκης ίδρυσε ξενοδοχείο στη θέση των ερειπίων των κελιών, με σχέδια του αρχιτέκτονα Βόντα, γνωστού αρχιτέκτονα της Αλεξάνδρειας, που έκτισε διάφορα κτίρια στη Λεμεσό.

 

Η κτηματική περιουσία του μοναστηριού ήταν μικρή παρόλο που αναφέρονταν μετόχια του στα χωριά Βίκλα, Κλωνάρι και Καντού.

 

Σημαντικές εικόνες

1. Εικόνα διαστάσεως 0,67Χ1.02μ. του 16ου αιώνος με επιγραφή ΙC ΧΡ Ο CωΤΗΡ ΤΟΥ ΚΟCΜΟΥ. Στον καθένα από τους ώμους του Κυρίου παρίσταται ένα εξαπτέρυγο Σεραμείμ με κόκκινες φτερούγες, παράσταση η οποία σπανίως συναντάται. Τα ενδύματα του αποτελούν χρυσοΰφαντος χιτώνας και χρυσοπράσινος μανδύας. Με το δεξί ευλογεί και στο αριστερό κρατάει ανοικτό ευαγγέλιο, στο οποίο αναγράφεται με μεγάλα και ωραία γράμματα και αξιοπρόσεκτη για την εποχή της ορθογραφία:

 

 

ΕΓω ΕΙΜΙ ΤΟ ΦωC ΤΟΥ ΚΟCΜΟΥ

 

Ο ΑΚΟΛΟΥΘωΝ ΕΜΟΙ

 

ΟΥ ΜΕ ΠΕΡΙΠΑΤΗCΕΙ ΕΝ ΤΗ CΚΟΤΙΑ

 

ΑΛΛ’ ΕΞΕΙ ΤΟ ΦωC ΤΗC ΖωΗC

 

Κ(ΑΙ) ΠΑΛΙΝ

 

ΕΓω ΕΙΜΙ Η ΘΥΡΑ

 

ΔΙ’ ΕΜΟΥ ΕΑΝ ΤΙC ΕΙCEΛΘΗ

 

CωΘΙCETAI K(ΑΙ) ΕΙCEΛΕΥCETAI.

 

 2.Εικόνα διαστάσεων 0.68Χ1,02μ. του 16ου αιώνος με επιγραφή ΜΘ Η ΕΛΑΙΟΥCA. Η Θεοτόκος φέρει πέπλο κόκκινο με χρυσές διακοσμήσεις. Στο αριστερό χέρι κρατάει τον Ιησού σε παιδική ηλικία μάλλον παρά βρεφική, ο οποίος με το δεξί χέρι ευλογεί και στο αριστερό κρατάει βιβλίο όπου αναγράφεται:

 

ΠΝ(ΕΥΜ)Α Κ(ΥΡΙΟ)Υ ΕΠ’ ΕΜΕ

 

ΟΥ ΕΙΝΕΚΕΝ ΕΧΡΙCE ME

 

ΕΥΑΓΓΕΛΙCΘΑΙ ΠΤωΧΟΙC

 

AΠΕCΤΑΛ(ΚΕ ΜΕ).

 

Κοντά στον δεξιό ώμο της Θεοτόκου παρουσιάζεται νεαρό πρόσωπο κρατώντας στο αριστερό χέρι επτάφωτη λυχνία, ενώ με το δεξί δείχνει την Παναγία. Φέρει φωτοστέφανο, χιτώνα βαθυπράσινο, κόκκινο μανδύα και κόκκινο κάλυμμα στην κεφαλή με επιγραφή ΠΡΦΖ. Πρόκειται προφανώς για τον Προφήτη Ζαχαρία.

 

3. Η εικόνα του εφόρου και προστάτη της Μονής του Μέσα Ποταμού αποτελεί το πολυτιμότερο κόσμημα του τέμπλου, αλλά και της Μονής, τόσο για την σπάνια της ομορφιά, όσο και για την ιστορική της σημασία, καθώς επίσης και για το θαυμαστό γεγονός της επανεύρεσής της, που συνδέεται με την επαναλειτουργία της Μονής.

 

Η χρονολογία της εικόνας, 1584, αναγράφεται πάνω σ’ αυτήν. Οι διαστάσεις της είναι 0,61Χ1,00μ. Ο Πρόδρομος φέρει χιτώνα δερμάτινο με προσινοβένετο χρώμα και μανδύα φαιοπράσινο. Με το δεξί χέρι ευλογεί, ενώ στο αριστερό χέρι κρατάει ειλητάριο με τη γνωστή επιγραφή: ΜΕΤΑΝΟΕΙΤΕ ΗΓΓΙΚΕ ΓΑΡ Η ΒΑCΙΛΕΙΑ ΤωΝ ΟΥΡΑΝωΝ. Στο κάτω μέρος της εικόνας αναγράφοντας τα εξής:

 

ΔΕΗ(CΙC) ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ Θ(ΕΟ)Υ

 

CωΦΡΟΝΙΟΥ ΙΕΡΟ(ΜΟΝΑΧΟΥ) Κ(ΑΙ) ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΟΥ

 

ΤΗC A(AΓΙΑ)C MONHC TAYTHC Κ(ΑΙ) ΚΤΗΤΟΡΟΥ.

 

ΕΥΧΕΨΘΑΙ. ΕΤΗ Χ(ΡΙCΤ)ΟΥ ΑΦΠ.Δ.

 

4. Στο δεξιό μέρος του νάρθηκα, μέσα σε παραδοσιακά σκαλισμένο προκυνητάρι, δεσπόζει η σπάνια ωραιότητος εικόνα της Παναγίας της Σαϊττιώτισσας. Την ονομασία της αυτή η εικόνα προσέλαβε από το ομώνυμο μετόχιο που διατηρούσε η Μονή στον Σαϊττά, όπου βρισκόταν παλαιότερα και το οποίο πανηγύριζε την εορτή της Ζωοδόχου Πηγής. Πάνω στην εικόνα δεν αναγράφεραι η ονομασία αυτή, η οποία προφανώς επικράτησε μετά την αγιογράφησή της, αλλά φέρει την κοινή ονομασία ΜΡ ΘΥ Η ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ.

 

Η εικόνα, η οποία χρονολογείται από τον 15ον περίπου αιώνα, έχει διαστάσεις 1,20Χ0,85μ. και πραγματικά αποτελεί ιδιαίτερο κόσμημα της Μονής. Η Παναγία φέρει πέπλο προφυρούν και οι πτυχώσεις του είναι ζωγραφισμένες με χρυσοκονδυλιά. Στο δεξί χέρι κρατάει τον Χριστό, του οποίου το πρόσωπο διακρίνεται ευκρινώς αν και το μεγαλύτερο μέρος του υπολοίπου σώματος, δυστυχώς, δε διασώζεται. Φαίνεται επίσης καθαρά ότι το βρέφος με το δεξί του χέρι ευλογεί.

Η εικόνα είναι σκαφωτή και στο πλαίσιό της υπάρχουν 24 παραστάσεις, οι οποίες λαμβάνουν το θέμα τους από τους 24 Χαιρετιστήριους Οίκους, τους Χαιρετισμούς δηλαδή προς την Παναγία. Από τις παραστάσεις αυτές, σε πολύ καλή κατάσταση σώζονται μόνο τέσσερις και άλλες οκτώ κάπως πιο φθαρμένες. Οι υπόλοιπες δε διατηρήθηκαν μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Σε κάθε παράσταση αναγράφεται ο αρχικός στίχος του οίκου του οποίου το περιεχόμενο απεικονίζεται.

Ένα άλλο όμορφο και ασυνήθιστο χαρακτηριστικό της εικόνας, το οποίο λίγες φορές συναντάται, είναι ο «ομφαλός». Κάπου στο κέντρο της εικόνας υπάρχει μία κυκλική εσοχή, μέσα στην οποία παριστάνεται και πάλι η Παναγία βρεφοκρατούσα, φέροντας το ίδιο όνομα ΜΡ ΘΥ Η ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ. Πρόκειται για αρχαία θαυματουργό εικόνα της Παναγίας του 12ου περίπου αιώνος, η οποία χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο για την αγιογράφηση της νέας και μεγαλύτερης εικόνας στην οποία και ενσωματώθηκε.

 

 

Αναπαλαίωση και επαναλειτουργία

Ύστερα από πολλά χρόνια εγκατάλειψης, και ύστερα από προσπάθεια του μητροπολίτη Λεμεσού Αθανασίου, το μοναστήρι του Μέσα Ποταμού αναπαλαιώθηκε, ενώ προσετέθησαν σ’ αυτό και νέα οικοδομήματα. Από το 2003 εγκαταστάθηκαν σ’ αυτό επτά μοναχοί και επαναλειτούργησε  ως ανδρικό.

Κοντά στο μοναστήρι και προς τα νοτιοανατολικά του, λειτουργεί θερινή παιδική κατασκήνωση της Μητρόπολης Λεμεσού.

 

Πηγή 

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Μέσα Ποταμού – ένα οδοιπορικό στον χρόνο Κύπρος, 2009, noctoc-noctoc.blogspot.gr