Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ιστορικό πρόσωπο, αδελφός του Πτολεμαίου Α΄ και στρατηγός (=κυβερνήτης) της Κύπρου. Ο Μενέλαος αναμείχθηκε πρωταγωνιστικά στις πολιτικοστρατιωτικές εξελίξεις με επίκεντρο την Κύπρο, μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τις έριδες των διαδόχων του, που οδήγησαν τελικά στην υποταγή της Κύπρου στον Πτολεμαίο Α΄, βασιλιά της Αιγύπτου, αλλά και την κατάργηση του θεσμού των κυπριακών βασιλείων το 312 π.Χ.

Κατά τη διαμάχη για κατάκτηση της Κύπρου, μεταξύ του Πτολεμαίου Α΄ και του Αντιγόνου, μερικά κυπριακά βασίλεια συμμάχησαν με τον πρώτο, άλλα δε με τον δεύτερο. Με τον Πτολεμαίο συμμάχησαν η Σαλαμίς, οι Σόλοι, η Πάφος και η Αμαθούς. Με τον Αντίγονο συμμάχησαν η Λάπηθος - Κερύνεια, το Μάριον και το Κίτιον. Ο Πτολεμαίος έστειλε τότε στην Κύπρο ισχυρή στρατιωτική δύναμη από 10.000 στρατιώτες και 100 καράβια, με αρχιστράτηγο τον αδελφό του Μενέλαο (Διόδωρος Σικελιώτης, 19.62, 3-4). Από την Κύπρο οι δυνάμεις αυτές χωρίστηκαν, κι άλλοι εστάλησαν σε άλλα μέτωπα (Πελοπόννησο και Καρία), ενώ δύναμη υπό τον Μενέλαο παρέμεινε στο νησί. Ο Μενέλαος, μαζί με τον σύμμαχό του Νικοκρέοντα (βασιλιά της Σαλαμίνος) και άλλους Κυπρίους, στράφηκαν κατά των κυπριακών βασιλείων που υποστήριζαν τον Αντίγονο. Η Κερύνεια και η Λάπηθος κατελήφθησαν με έφοδο αφού πολιορκήθηκαν, το Μάριον συνθηκολόγησε, ενώ το ισχυρότερο Κίτιον συνέχισε ν’ αντιστέκεται και να πολιορκείται (Διόδωρος Σικελιώτης, 19.62,5-6). Αμφιλεγόμενη ήταν η στάση της Αμαθούντος, που αναγκάστηκε να δώσει εγγυήσεις (ομήρους) στον Μενέλαο. Αυτά το 315 π.Χ.

Λίγο αργότερα, το 312 π.Χ., ήλθε στην Κύπρο και ο ίδιος ο Πτολεμαίος που έδωσε τέλος στην εκκρεμότητα, σκοτώνοντας τον βασιλιά του Κιτίου Πουμιάθωνα, συλλαμβάνοντας τον βασιλιά της Λαπήθου και της Κερύνειας Πράξιππον και κατεδαφίζοντας ολοκληρωτικά την πόλη του Μαρίου. Τότε κατήργησε και τον θεσμό των βασιλείων και όρισε κυβερνήτη όλης της Κύπρου τον πιστό σύμμαχό του Νικοκρέοντα* (μέχρι τότε βασιλιά της Σαλαμίνος). Φαίνεται όμως ότι μερικοί σύμμαχοί του, όπως ο βασιλιάς των Σόλων Πασικράτης* και ο βασιλιάς της Πάφου Νικοκλής* διατήρησαν τα βασίλειά τους. Ο δεύτερος όμως όχι για πολύ. Αφού κατέστη ύποπτος για μυστικές συνεννοήσεις με τον Αντίγονο, ο Πτολεμαίος έστειλε εναντίον του στρατιωτική δύναμη υπό τους Αργαίον* και Καλλικράτην*. Τη στρατιωτική δύναμη παραχώρησε ο Μενέλαος που είχε παραμείνει στην Κύπρο. Ο Νικοκλής τότε αυτοκτόνησε, το δε παράδειγμά του ακολούθησαν η σύζυγός του Αξιοθέα* και όλα τα άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας της Πάφου.

Ο Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει (20.47,3) ότι ο Μενέλαος διέτριβεν  [=διέμενε] ἐν Σαλαμῖνι, ταγμένος ὑπό Πτολεμαίου τῆς νήσου στρατηγός [=κυβερνήτης]. Στη Σαλαμίνα αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει τον Δημήτριο* τον Πολιορκητή το 307 π.Χ. Ο Δημήτριος, γιος του Αντιγόνου, έπλευσε στην Κύπρο με ισχυρές δυνάμεις, κι αφού αποβιβάστηκε στην Καρπασία, κατέλαβε τις πόλεις Καρπασία και Ουρανία. Πολιόρκησε ύστερα τη Σαλαμίνα, αφού πιο πριν νίκησε τον Μενέλαο σε μάχη έξω από την πόλη (Διόδωρος Σικελιώτης, 20.47,3-4). Την ήττα του Μενελάου από τον Δημήτριο μνημονεύει και ο Πλούταρχος (Δημήτριος, 15, 1-3).

Ο Μενέλαος, πολιορκούμενος στη Σαλαμίνα, ζήτησε τότε εσπευσμένα βοήθεια από την Αίγυπτο. Κατόρθωσε ταυτόχρονα να κάψει τις τρομερές πολιορκητικές μηχανές του Δημητρίου, σώζοντας την υστάτη στιγμή την πόλη. Ο Πτολεμαίος έπλευσε αμέσως στην Κύπρο με ισχυρές ναυτικές δυνάμεις αλλά δεν κατόρθωσε να νικήσει τον Δημήτριο στη ναυμαχία που έγινε κοντά στη Σαλαμίνα. Στη ναυμαχία οι δυνάμεις του Πτολεμαίου ενισχύθηκαν και με 60 καράβια που έδωσε ο Μενέλαος, με ναύαρχο τον Μενοίτιο.

Ο Πλούταρχος (ό.π.π., 16, 4), γράφει ότι μετά την ήττα του Πτολεμαίου από τον Δημήτριο, ο Μενέλαος εγκατέλειψε τη Σαλαμίνα (που κατελήφθη από τον νικητή) κι έφυγε μαζί με τον πατέρα του στην Αίγυπτο. Τα ίδια λέγει και ο Πολύαινος (Στρατηγήματα, 4.7, 7).

Ωστόσο η νίκη αυτή του Δημητρίου ήταν πρόσκαιρη, αφού πολύ σύντομα ο Πτολεμαίος κατόρθωσε να ξαναπάρει την Κύπρο, που εντάχθηκε οριστικά πλέον στο βασίλειό του. Όμως δεν αναφέρεται περαιτέρω δραστηριότητα του Μενελάου στην Κύπρο.