Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι μελισσοφάγοι είναι αποδημητικά πουλιά τα οποία ανήκουν στην οικογένεια Μεροπίδες (Meropidae) και επισκέπτονται τον τόπο μας το φθινόπωρο από τη Νότια Ευρώπη και Ασία κατευθυνόμενοι προς Αφρική για να διαχειμάσουν και το αντίθετο την άνοιξη. Όταν τους βλέπει κάποιος από μακριά δεν αντιλαμβάνεται τα υπέροχά τους εξωτικά χρώματα, μόνο αν τους δεις από κοντά αντιλαμβάνεσαι την απίστευτή τους ομορφιά.

Σε ολόκληρο τον πλανήτη συναντάμε 27 διαφορετικά είδη μελισσοφάγων, όλα είναι εντομοφάγα, πολύχρωμα και διαθέτουν απίστευτη ομορφιά.

Τα δύο είδη μελισσοφάγων που συναντάμε στον τόπο μας είναι:

1. European Bee-eater - Merops apiaster (Linnaeus, 1758) - ευρωπαϊκός μελισσοφάγος ή νέρουππος
2. Blue-cheeked bee-eater - Merops persicus (Pallas, 1773) - πράσινος μελισσοφάγος

Ο ευρωπαϊκός μελισσοφάγος ή νέρουππος είναι πολύ κοινό είδος για τον τόπο μας. Κατά την αποδημία τους οι κάμποι αντιλαλούν από το χαρακτηριστικό τους κλάμα, τους βλέπεις να πετούν κατά χιλιάδες και να τρέφονται με ιπτάμενα έντομα όπως μέλισσες, σφήκες, πεταλούδες, νυχτοπεταλούδες, λιβελούλες, ακρίδες και αλλά πολλά είδη εντόμων τα οποία συλλαμβάνουν με μεγάλη δεξιοτεχνία πάντα εν πτήσει. Επίσης εν πτήσει κάνουν μπάνιο και πίνουν νερό από λίμνες και ποταμούς. Όταν το θήραμά τους είναι μέλισσα ή σφήκα, κάθονται σε ένα δέντρο και χτυπούν με δεξιοτεχνία το θήραμά τους σε κάποιο κλαδί αφαιρώντας το κεντρί και το δηλητήριο και μετά το καταπίνουν ολόκληρο.

Γενικά επικρατεί η εντύπωση ότι τα πουλιά αυτά τρέφονται αποκλειστικά με μέλισσες και τις αποδεκατίζουν προκαλώντας τεράστιες ζημιές στις κυψέλες των μελισσοκόμων, αλλά αυτό είναι εντελώς λανθασμένο καθώς το ποσοστό των μελισσών σε σχέση με τα ποσοστά άλλων είδη εντόμων που τρέφονται οι μελισσοφάγοι είναι πολύ μικρό. Αν και προστατευόμενο είδος πολλοί μελισσοκόμοι κυνηγούσαν και σκότωναν ομαδικά τους μελισσοφάγους γύρω από τις κυψέλες τους αφού πίστευαν ότι τους προκαλούσαν ζημιές. Στην πραγματικότητα η ζημιά που τους προκαλούν τα πουλιά αυτά είναι μηδενική ώς απειροελάχιστη. Έχω παρακολουθήσει αμέτρητες ώρες μελισσοφάγους να τρέφονται και να κουβαλούν τροφή στις φωλιές τους και οι μέλισσες που πιάνουν είναι ελάχιστες. Στην πλειοψηφία τα έντομα τα οποία πιάνουν είναι ακρίδες, πράγμα που καθιστά τον μελισσοφάγο ωφέλιμο είδος, καθώς οι ακρίδες είναι επιβλαβή είδη για τη γεωργία.

Μερικοί πληθυσμοί από αυτά τα πουλιά την άνοιξη μένουν στον τόπο μας και αναπαράγονται. Φωλιάζουν συνήθως σε αποικίες από δέκα ή και περισσότερα ζευγάρια σε χαλαρές όχθες ποταμών και δρόμων σκάβοντας πολύ βαθιές τρύπες μέχρι και 1,5 μ. Γεννούν μέχρι και επτά λευκά αβγά που επωάζουν και το θηλυκό και το αρσενικό. Μερικά άλλα πουλιά βρίσκουν καταφύγιο και φωλιάζουν σε παλιές φωλιές (τρύπες) μελισσοφάγων διαμορφώνοντάς τες αναλόγως του μεγέθους τους όπως κράγκες και κουκουβάγιες.

Πρόκειται για προστατευόμενο είδος αλλά πέφτει θύμα ασυνείδητων κυνηγών που στήνουν καρτέρι και τα αποδεκατίζουν κατά εκατοντάδες, καθώς τα πουλιά μετακινούνται σε μεγάλες ομάδες, και με τους αρμοδίους συνήθως να κάνουν τα στραβά μάτια. Είναι ανεπίτρεπτο να δίνουν άδειες κυνηγιού κατά την αποδημία των πουλιών, αφού οι περισσότεροι κυνηγοί πυροβολούν και σκοτώνουν ανεξέλεγκτα ό,τι πετά. Ποτέ δεν θα μπορέσω να καταλάβω πώς μπορεί κάποιος να πυροβολήσει και να σκοτώσει ένα τέτοιο πανέμορφο πουλί.

Αξίζει να αναφέρω ότι τα παλιά χρόνια, κάτι που αρκετοί ηλικιωμένοι Κύπριοι θα θυμούνται, υπήρχε μία μέθοδος που χρησιμοποιούσαν οι κυνηγοί για να προσελκύσουν τους μελισσοφάγους. Έβαζαν σε ένα δοχείο αποξηραμένη κοπριά μεγάλων φυτοφάγων ζώων κυρίως βοοειδών, την τσιλιά του βου όπως την έλεγαν, και ανάβαν φωτιά. Ο χαρακτηριστικός καπνός και η μυρωδιά της καιόμενης κοπριάς προσέλκυε μεγάλο αριθμό μελισσοφάγων. Ο λόγος που αυτό προσέλκυε τους μελισσοφάγους είναι το γεγονός ότι οι παλιοί μελισσοκόμοι πριν να αρχίζουν να τρυγούν τις κυψέλες τους άναβαν την αποξηραμένη κοπριά και κάπνιζαν τις μέλισσες ώστε να ζαλιστούν από τον καπνό και να μην τους επιτίθενται και έτσι μπορούσαν να τρυγήσουν το μέλι με την ησυχία τους. Οι μελισσοφάγοι βλέποντας τον καπνό της κοπριάς τον συνέδεαν με αυτή τη δραστηριότητα και μαζεύονταν για να φάνε τις μέλισσες. Τώρα το κάψιμο της κοπριάς δεν χρησιμοποιείται για το κάπνισμα των κυψελών καθώς υπάρχουν στο εμπόριο νέα υλικά καπνίσματος. Έτσι οι νέες γενιές μελισσοφάγων δεν συνδέουν πλέον τον καπνό της κοπριάς με τις μέλισσες. Να σημειώσω ότι αυτή η δραστηριότητα προσέλκυσης των μελισσοφάγων νομίζω δεν αναφέρεται σε καμία βιβλιογραφία και κινδυνεύει να χαθεί.

Εκτός από την Κύπρο τον ευρωπαϊκό μελισσοφάγο τον συναντάμε σε Νότια Ευρώπη, Δυτική Ασία και Νότια Αφρική.

Ο πράσινος μελισσοφάγος αποτελεί σπάνιο είδος για τον τόπο μας, με μόνο μερικές αναφορές τον χρόνο. Είναι και αυτός αποκλειστικά εντομοφάγος αλλά με μεγαλύτερη προτίμηση στις λιβελούλες και με τις ίδιες συνήθειες με τον κοινό ευρωπαϊκό μελισσοφάγο. Δεν αναπαράγεται στον τόπο μας. Ο πράσινος μελισσοφάγος αναπαράγεται στη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ανατολική Τουρκία μέχρι το Καζακστάν και Ινδία και τον χειμώνα διαχειμάζει στην τροπική Αφρική.

Εχθροί αυτών των πουλιών είναι ο άνθρωπος (κυνηγοί), τα αρπαχτικά πουλιά, τα ερπετά και τρωκτικά που αρπάζουν τα αβγά και τους νεοσσούς από τις φωλιές τους.