Μαχαιρά οικογένεια
Μεσαιωνική οικογένεια της Κύπρου, που άκμασε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και που μέλος της ήταν και ο σημαντικός χρονογράφος του 15ου αιώνα Λεόντιος Μαχαιράς.
Γνωστά μέλη της οικογένειας αυτής, που μνημονεύονται στο Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά, είναι:
1. Κοσμάς Μαχαιράς: Αναφέρεται στο Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά (μόνο στο αντίγραφο της Βενετίας), ως στρατιωτικός που πολέμησε κατά των Γενουατών, όταν αυτοί είχαν εισβάλει στην Κύπρο το 1373-1374. Δεν γνωρίζουμε την ακριβή συγγένεια που είχε με τον συγγραφέα του Χρονικού. Αναφέρεται ακόμη ότι αυτός ο Κοσμάς Μαχαιράς είχε έναν δούλο Μουσουλμάνο που λεγόταν Μπαξής, αλλά βαπτίστηκε και πήρε το όνομα Αντώνιος Μαχαιράς. Ο Αντώνιος Μαχαιράς ήταν νέος το 1374, όταν πήρε, επίσης, μέρος στον αγώνα κατά των Γενουατών. Δίνεται επίσης η πληροφορία ότι ἔξευρεν φράγγικα, μιλούσε δηλαδή γαλλικά.
2. Λεόντιος Μαχαιράς: Ο γνωστός χρονογράφος του Ι5ου αιώνα. Βλέπε γι’αυτόν χωριστό λήμμα Μαχαιράς Λεόντιος, πιο κάτω.
3. Νικόλαος Μαχαιράς: Γιος του Σταυρινού Μαχαιρά και μεγαλύτερος αδελφός του Λεοντίου Μαχαιρά. Στο Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά αναφέρεται ως ο μεγαλύτερος αδελφός του:
...Καί διότι ὁ ἀδελφός μου ὁ σίρ Νικόλ Μαχαιρᾶς ὁ μεγαλλήτερος καί ἐγώ ὁ Λεόντιος ἢμεστεν γραμματικοί τοῦ αὐτοῦ σίρ Τζάντε Νόρες...
Προκύπτει ότι ο Νικόλαος Μαχαιράς είχε κατορθώσει να μορφωθεί, όπως κι ο
Λεόντιος, ώστε να μπορέσουν και οι δύο να εργαστούν ως γραμματικοί του φεουδάρχη ευγενούς Ιωάννη ντε Νόρες. Έτσι, ξέφυγε κι αυτός από την κατώτερη κοινωνική τάξη, που την αποτελούσαν οι Κύπριοι δουλοπάροικοι, και να σταδιοδρομήσει κοντά στους Φράγκους κυριάρχους.
Ένας Νικόλαος Μαχαιράς, που είναι πιθανότατα το αυτό πρόσωπο, μνημονεύεται στο Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά ως ένας από εκείνους που πολέμησαν κατά των Γενουατών όταν αυτοί είχαν εισβάλει στην Κύπρο το 1373-1374. Συγκεκριμένα ο Νικόλαος Μαχαιράς πολέμησε κατά των Γενουατών στην Κερύνεια, κι ήταν μεταξύ των υπερασπιστών της πολιορκούμενης πόλης. Εκεί διακρίθηκε ως τοξότης.
4. Παύλος Μαχαιράς: Στο Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά αναφέρεται ως αδελφός του, νεαρός υπηρέτης κατά το 1360, οπότε συνόδευσε εκτός Κύπρου δυο ευγενείς που ταξίδεψαν σε διάφορα μέρη ως απεσταλμένοι του βασιλιά Πέτρου Α':
...Καί ...ἐπῆγεν ὁ σίρ Γγαλιώτη Ταπέρες [Γκαλιό ντε Νταπιέρ] μέ τόν σίρ Μπερτουλάτζε Τράρε [Μπερτολάτσι Τράρι], Φλουρεντῖνοι, καί ἐπῆραν καί τόν ἀδελφόν του [=μου], τόν σίρ Πόλ Μαχαιρᾶ, παιδάκιν βαχλιώτην τους, καί ἐγυρίσαν πολλύν τόπον διά δουλεῖες τοῦ ρηγός, καί ἐστράφησαν εἰς τήν Κύπρον...
Σε άλλο σημείο της διήγησής του, ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει κάποιον Πολή Μαχαιρᾶ, που πιθανότατα ήταν το ίδιο πρόσωπο, ο αδελφός του Παύλος. Αυτός ο Πολή Μαχαιρᾶς αναφέρεται ότι ήταν το 1374 στην υπηρεσία του κοντοσταύλη της Κύπρου, κι αργότερα βασιλιά Ιακώβου Α', οπότε πολέμησε κατά των Γενουατών στην Κερύνεια.
Πιο κάτω, ο Λεόντιος Μαχαιράς μνημονεύει ξανά τον σίρ Πόλ Μαχαιρᾶ, γράφοντας σαφώς ότι επρόκειτο περί του αδελφού του, που το 1385 αναφέρει ότι ήταν στην υπηρεσία του ευγενούς Ιωάννη ντε Νουβίλ, βισκούντη της Λευκωσίας τότε (δηλαδή αστυνόμου), και ταυτόχρονα γραμματικός του.
5. Πέτρος Μαχαιράς: Κι αυτός ήταν αδελφός του Λεοντίου Μαχαιρά, γιος επίσης του Σταυρινού Μαχαιρά. Όπως και οι άλλοι αδελφοί του, βρισκόταν κι αυτός στην υπηρεσία των Φράγκων. Ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει σαφώς στο Χρονικόν του ότι ο Πέτρος Μαχαιράς ήταν αδελφός του:
...Καί ἐμπαίννοντά του εἰς τήν Ἀμόχουστον, ἐθέλησεν ὁ θεός ν’ ἀγιτιάσῃ τόν ἀδελφόν μου τόν Περρήν Μαχαιρᾶν τόν βαχλιώτην τοῦ ρηγός...
Δίνεται εδώ και η πληροφορία ότι ο Πέτρος Μαχαιράς βρισκόταν στην υπηρεσία του βασιλιά της Κύπρου Ιανού (1398-1432).
Ο Πέτρος Μαχαιράς είχε πάρει μέρος το 1402 σε ένα τολμηρό σχέδιο για ανακατάληψη, από τις βασιλικές δυνάμεις, της Αμμοχώστου, γιατί η πόλη αυτή βρισκόταν υπό την κατοχή των Γενουατών από το 1373. Όμως το μυστικό αυτό σχέδιο απεκαλύφθη στους Γενουάτες και απέτυχε, οι δε συμμετέχοντες σ’ αυτό συνελήφθησαν κι εκτελέστηκαν. Ο Πέτρος Μαχαιράς κατόρθωσε να διαφύγει και να σωθεί.
Δεν είναι γνωστό εάν πήρε μέρος στη μάχη της Χοιροκοιτίας το 1426, κατά των Μαμελούκων που είχαν εισβάλει στην Κύπρο. Το όνομά του όμως αναφέρεται τον επόμενο χρόνο, το 1427, οπότε ήταν ένας από τους αρχηγούς των δυνάμεων του βασιλιά που εξουδετέρωσαν και κατέπνιξαν την επανάσταση των Κυπρίων δουλοπαροίκων υπό τον ρήγα Αλέξη*. Ήταν μάλιστα ένας από εκείνους που συνέλαβαν τον αρχηγό των επαναστατών Αλέξη και τον έφεραν στη Λευκωσία όπου εκτελέστηκε στις 12.5.1427.
6. Σταυρινός Μαχαιράς: Ήταν ο πατέρας του Λεοντίου Μαχαιρά και των Παύλου, Πέτρου και Νικολάου Μαχαιρά. Ήταν ιερέας και φαίνεται ότι ζούσε στη Λευκωσία όπου είχε κάποια επιρροή στους Φράγκους. Φαίνεται επίσης ότι ήταν ηγετική φυσιογνωμία των Ελλήνων της Κύπρου, όπως προκύπτει από μια αναφορά στο Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά.
Συγκεκριμένα, μετά τον θάνατο του βασιλιά της Κύπρου Πέτρου Β', τον Οκτώβριο του 1382, κι επειδή δεν υπήρχε διάδοχος, γίνονταν πολλές διαβουλεύσεις ως προς το μέλλον του θρόνου της Κύπρου. Προκειμένου δε να πληροφορηθούν οι ευγενείς τη γνώμη του λαού, κάλεσαν τον ιερέα Σταυρινόν Μαχαιράν, ὡς γοιόν λόγιον, όπως γράφει ο Λεόντιος Μαχαιράς, που ἐξ ἀκοῆς ἐγίνωσκεν πολλήν θεολογίαν, καί νά καταλάβουν τό θέλημάν του καί τοῦ λαοῦ.
Στη σύναξη εκείνη των ευγενών, ο Σταυρινός Μαχαιράς ἔδειξέν τους καί 'παράστησέν τους ἔμπροσθεν τούς ὅλους καί τούς καλλήττερους πῶς εἶνε χρῆσι νά ἔχῃ ὁ τόπος ρῆγα παρά νά μέν ἔxῃ.
Ετάχθη, δηλαδή, ο Σταυρινός Μαχαιράς υπέρ της εκλογής νέου βασιλιά, που ήταν ο Ιάκωβος Α' (1382-1398).
Για τον Σταυρινό Μαχαιρά βλέπε και αναφορά στο χωριστό λήμμα Μαχαιράς Λεόντιος, πιο κάτω.
Οι γιοι του Σταυρινού Μαχαιρά, ενδεχομένως δε και άλλα μέλη της ίδιας οικογένειας, κατείχαν υψηλές θέσεις στην υπηρεσία των Φράγκων κυριάρχων της Κύπρου. Επρόκειτο, συνεπώς, για κυπριακή οικογένεια που κατόρθωσε να ανέλθει κοινωνικά, να ξεφύγει από την τάξη των δουλοπάροικων, ν’ αποκτήσει ελευθερίες και να μορφώσει τα μέλη της, πράγματα πολύ δύσκολα κατά την εποχή εκείνη. Ανερχόμενα όμως κοινωνικά, τα μέλη της οικογένειας ταυτίστηκαν περισσότερο προς τους ξένους κυριάρχους, στην υπηρεσία των οποίων βρίσκονταν, παρά με τους ίδιους τους Κυπρίους. Δημιουργήθηκαν, εξάλλου, και συγγενικοί δεσμοί με ξένους, όπως σε μια περίπτωση που αναφέρει ο Λεόντιος Μαχαιράς:
... Ἐσυμβουλεύτην ὁ ρῆγας μέ τόν δάσκαλόν του ὀνόματι σίρ Φιλίππε, ἱερεύς λατῖνος, ὁ ποῖος ἦτον υἱός μίας καλογριᾶς Ρωμέσσας [=Ελληνίδας], ἐξαδέλφη τοῦ πατρός μου τοῦ κυροῦ Σταυρινοῦ τοῦ Μαχαιρᾶ...