Μαύρη αγία, Κερύνεια
Στην τοποθεσία Χρυσοκάβα, 800 μ. περίπου στ’ ανατολικά του κάστρου της Κερύνειας σ’ ένα αρχαίο λατομείο υπάρχει, εν μέρει λαξευτό στον φυσικό βράχο, μικρό παρεκκλήσι αφιερωμένο στην αγία Μαύρη. Η μοναδική είσοδος του λατομείου βρίσκεται στη νότια πλευρά του βράχου. Εκεί είχε δημιουργηθεί κανονική είσοδος που εκλείετο. Το λίθινο ανώφλι της εισόδου αυτής σωζόταν στη θέση του μέχρι περίπου το 1940.
Το παρεκκλήσι της Αγίας Μαύρης είναι σκαμμένο στην ανατολική πλευρά του λατομείου και μπορεί να θεωρηθεί σαν «μαρτύριο». Αποτελείται από δυο μέρη: το μέρος που είναι σκαμμένο στον βράχο, περιλαμβανομένης της οροφής, που είναι ο φυσικός βράχος, και το μέρος που είναι κτισμένο.
Το πρώτο μέρος αποτελείται από μια τεταρτοσφαιρική κόγχη βέλους 0,70 μ. και χορδής 1,50 μ., ένα ασπιδόμορφο τρούλλο κάπως επιμηκυμένο 2,50 μ. κατά τον κατά μήκος άξονα και 2,15 μ. κατά τον κατά πλάτος άξονα, και την ημικυλινδρική οροφή μήκους 4 μ. Σε ύψος 2,20 μ. από το αρχικό δάπεδο και κάτω από τον ασπιδόμορφο τρούλλο υπάρχει στον φυσικό βράχο λαξευτός τάφος, του οποίου το δυτικό άκρο έχει καταστραφεί από τους λατόμους. Ο τάφος έχει βάθος 1 μ. περίπου. Κατά συνέπεια δεν θα μπορούσε ο τάφος να χρησιμοποιηθεί, όταν ήταν καλυμμένος, σαν mensa martyris λόγω του ύψους στο οποίο ευρίσκεται. Το κτισμένο τμήμα του παρεκκλησίου είναι σχεδόν τετράγωνο (3,30X3,15 μ.). Οι τοίχοι, πάχους 0,40 μ., είχαν ύψος 4,50 μ. Στο μέσο της δυτικής πλευράς υπήρχε είσοδος πλάτους 1,10 μ. περίπου. Άλλη είσοδος υπήρχε πιθανώς στο μέσο του νότιου τοίχου για επικοινωνία με άλλο λαξευτό θάλαμο, τα πλευρά του οποίου ήσαν καλυμμένα με κονίαμα.
Το παρεκκλήσι ήταν διακοσμημένο με τοιχογραφίες. Η τεταρτοσφαιρική κόγχη δεν διασώζει οποιεσδήποτε τοιχογραφίες. Στον ασπιδόμορφο όμως τρούλλο διασώζονται μεγάλα τμήματα τοιχογραφίας του Παντοκράτορα που συνοδευόταν από τέσσερις αγγέλους. Ένας από τους αγγέλους σώζεται σε καλή σχετικά κατάσταση. Τέλος στην ημισφαιρική οροφή και τους τοίχους του παρεκκλησίου ήταν ζωγραφισμένη η Ανάληψη του Χριστού. Σήμερα σώζεται το μεγαλύτερο μέρος του Χριστού μέσα σε ελλειψοειδή κύκλο και δυο από τους τέσσερις αγγέλους. Σώζονται ακόμη τα κεφάλια έξι αποστόλων στο νότιο άκρο της ημικυλινδρικής οροφής. Τα σώματα των αποστόλων, που ήταν ζωγραφισμένα στον νότιο τοίχο, έχουν καταστραφεί.
Τα αδρά χαρακτηριστικά, η γραμμική εκτέλεση των τοιχογραφιών, ο τρόπος που μπαίνουν στη θερμή σάρκα οι ψιμμυθιές καθώς και τα ζεστά χρώματα που χρησιμοποιούνται, ξεχωρίζουν τις τοιχογραφίες αυτές από άλλες σύγχρονες τοιχογραφίες στην Κύπρο και την Καππαδοκία όπου τα χρώματα είναι αλαμπή και η χρωματική κλίμακα περιορισμένη. Οι τοιχογραφίες της αγίας Μαύρης στη Χρυσοκάβα της Κερύνειας μπορούν να χρονολογηθούν στα τέλη του 9ου αιώνα.