Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αγία που θεωρείται, από τα Μεσαιωνικά χρόνια, ως τοπική και συνεορτάζεται με τον σύζυγό της Τιμόθεο στις 3 Μαΐου. Είναι γνωστή και ως αγία Μαύρα. Ο Στέφανος Λουζινιανός γράφει ότι καταγόταν από το χωριό Πέρα Πεδί, στα βουνά του Τροόδους (επαρχία Λεμεσού) κι ότι μαρτύρησε μαζί με τον σύζυγό της «στην παραλία της Κουριάδος άκρας, παρά την πόλη Κοιλάνιον». Αφηγείται ακόμη ότι στην τοποθεσία όπου μαρτύρησαν (σε άδηλο χρόνο) ανέβλυσε πηγή ύδατος από το σημείο όπου έρρευσε το αίμα τους και βεβαιώνει ότι μέχρι την εποχή του (16ος αιώνας) σώζονταν και ήταν ορατές στους βράχους οι κηλίδες από το αίμα τους.

Είναι φανερό ότι ο Στέφανος Λουζινιανός συγχύζει εδώ το χωριό Κοιλάνι της επαρχίας Λεμεσού (που ονομαζόταν Κορίνεον και Κούριον κατά τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό), με την αρχαία πόλη του Κουρίου «στην παραλία της Κουριάδος άκρας». Γιατί στο ορεινό χωριό Κοιλάνι θεωρεί η τοπική παράδοση ότι μαρτύρησαν ο Τιμόθεος και η Μαύρη και μάλιστα μεταξύ Κοιλανίου και Πέρα Πεδίου υπάρχει εκκλησία αφιερωμένη στην αγία Μαύρη με αγίασμα.

Αντίθετα ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός, που καταγόταν από το Κοιλάνι, γράφει ότι οι δυο άγιοι δεν ήσαν Κύπριοι. Γράφει σχετικά ( Ἱστορία Χρονολογική..., Βενετία, 1788, σ. 353):

Ἡ  ἁγία Μαῦρα, καί Τιμόθεος, ἔχωσι πατρίδα τήν Θηβαΐδα, πλήν θέλουσι νά ἐμαρτύρησαν εἰς Κύπρον. Ἐπ’ ὀνόματι τιμώμενον μοναστήριον τῶν μαρτύρων τούτων, εὑρίσκεται οἰκοδομημένον κάτωθεν τῆς πολιτείας Κοιλανίου εἰς ὑπώρειαν βουνοῦ, ἐν μέσῳ πολλῶν αὐτοφυῶν νερῶν καί κρυσταλλοειδῶν βρύσεων, εἰς θέσιν σκύδενδρον, χαρίῃ, τερπνήν καί ἣσυχον, οὖ κάτωθεν τρέχει ἕνας κλάδος τοῦ ποταμού Κουρία ἀκατάπαυστα. Τά ὕδατα τά διά τῆς ἐκκλησίας ἔξωθεν τοῦ  ἱεροῦ  ἐκβλύζοντα, ἐκχυνόμενα διά τοῦ κάτωθεν δασοδένδρου ἐγκρεμνοῦ εἰς τόν ποταμόν κατασταλάζουσι καί τήν ἀμμώδη ὕλην, ὁποῦ φέρουσι, συμπηγνύουσιν εἰς πέτρας· πολλάκις, λέγουσι, νά εὐρέθησαν καί εἰς σχῆμα ἀνθρώπου καί εἰς σχῆμα δένδρου, καί ἀκολούθως ἐξ’ αὐτῆς τῆς συμπεπηγμένης ὕλης διάφορα μορφώματα. Ὃσοι εὐλαβεῖς φυλάττουσιν αὐτά τά λιθώδη, ὡς εἰς τούς πυρετούς ἀντίδοτον τό ἐξ’ αὐτῶν σταυρούμενον νερόν, ἐπικαλούμενοι τήν χάριν τῶν ἁγίων μαρτύρων.

Ωστόσο η αφήγηση του Μηνολογίου (3 Μαΐου καθώς και Συναξαριστής στην ίδια ημέρα) είναι εντελώς διαφορετική και δεν σχετίζει με κανένα τρόπο τους δυο αγίους με την Κύπρο. Αναφέρει ότι ο Τιμόθεος, που ήταν αναγνώστης, συνελήφθη ως Χριστιανός στη Θηβαΐδα μόλις 20 μέρες μετά τον γάμο του με την Μαύρη και οδηγήθηκε στον ηγεμόνα της Θηβαΐδος Αρριανόν. Επιμένοντάς στη χριστιανική του πίστη, βασανίστηκε ιδιαίτερα σκληρά. Η σύζυγός του χρησιμοποιήθηκε, απειλούμενη με θάνατο, ώστε να τον πείσει να απαρνηθεί τη θρησκεία του. Αρνούμενοι και οι δυο να υποκύψουν, σταυρώθηκαν και πέθαναν μετά από μαρτύριο 9 ημερών επί των σταυρών. Η αφήγηση αυτή τοποθετεί το μαρτύριό τους στους πρώτους μετά Χριστόν χρόνους.

Στη Θηβαΐδα, πάντως, περιοχή της νότιας Αιγύπτου με πρωτεύουσα τις αρχαίες Θήβες, είχαν καταφύγει πολλοί από τους πρώτους Χριστιανούς (ιδίως κρυβόμενοι στις ερήμους ανατολικά και δυτικά της πόλης) για ν’ αποφύγουν τους διωγμούς και για να αφοσιωθούν στον ασκητικό βίο. Δεν γνωρίζουμε πώς και πότε μετεφέρθη στην Κύπρο η λατρεία της αγίας Μαύρης και του αγίου Τιμοθέου, που θα πρέπει να ενταχθεί στις ευρύτερες θρησκευτικές σχέσεις Κύπρου και Αιγύπτου.

Η τοπική παράδοση πάντως, ιδιαίτερα έντονη στην περιοχή των κρασοχωριών της Λεμεσού, επιμένει ότι η αγία Μαύρη καταγόταν από το Πέρα Πεδί. Παρά το ότι ήθελε να αφοσιωθεί στη θρησκεία, οι δικοί της επέμεναν να την παντρέψουν με τον Τιμόθεο. Την ημέρα του γάμου της μπήκε στον πυρακτωμένο φούρνο όπου θα ψήνονταν τα φαγητά για τους προσκεκλημένους και τον «έσυρε» (δηλαδή τον καθάρισε από τις στάκτες), απ' όπου και η ερμηνεία για το όνομα Μαύρη (κι απ’ όπου η πεποίθηση ότι θεραπεύει τον πυρετό, ίσως). Το βράδυ μετά τον γάμο της, ζήτησε από τον σύζυγό της να την ακολουθήσει. Η αγία κτύπησε τότε το βουνό, ανοίγοντας στον βράχο μια σήραγγα, διά μέσου της οποίας πέρασε ακολουθούμενη από τον Τιμόθεο, και βγήκε σε σημείο μεταξύ των χωριών Πέρα Πεδί και Κοιλάνο. Εκεί ανελήφθησαν και οι δυο στον ουρανό, ενώ ανέβλυσε και το αγίασμα. Φύτρωσε δε κι ένας πλάτανος τεραστίων διαστάσεων, ο γνωστός πλάτανος της Αγίας Μαύρης, ένα από τα δέντρα γίγαντες της Κύπρου (βλέπε γι’ αυτόν στο λήμμα δέντρα). Οι κάτοικοι της περιοχής διηγούνται ότι στο ερημικό αυτό σημείο εμφανιζόταν τα βράδια ένα περίεργο φως, σαν καντήλι κρεμάμενο από τον ουρανό, μέχρι που κτίστηκε η εκκλησία. Υπάρχουν επίσης πολλές διηγήσεις για συχνές εμφανίσεις της αγίας Μαύρης στην περιοχή του Κοιλανιού, που βεβαιώνονται από τους κατοίκους, καθώς και αφηγήσεις για διάφορα θαύματα της αγίας.

Το αγίασμά της ρέει συνεχώς από τον βράχο, επί του οποίου ακουμπά το εκκλησάκι, και περνά μέσα απ’ αυτό. Πάνω από την εκκλησία, στον απότομο βράχο, υπάρχει μικρή και βαθιά τρύπα που επιδεικνύεται ως εκείνη μέσα από την οποία πέρασε η αγία. Στο εσωτερικό της πιστεύεται ότι διάφορες εσοχές αποτελούν τα ίχνη από την κεφαλή, τους αγκώνες και τα γόνατα της αγίας Μαύρης. Η τρύπα αυτή θεωρείται το σημείο εξόδου της από το εσωτερικό του βουνού. Το σημείο εισόδου της βρίσκεται μερικά χιλιόμετρα προς τα βορειοδυτικά, σε περιοχή μεταξύ των χωριών Πέρα Πεδί και Μαντριά. Στο σημείο αυτό βρίσκεται μεγάλη σπηλιά που επίσης αποτελεί χώρο λατρείας της αγίας Μαύρης.

Η αγία Μαύρη τιμάται και σε άλλα μέρη της Κύπρου, ιδίως σε χωριά της επαρχίας Πάφου.