Μαρωνίτες

Στην Κύπρο υπάρχει, από πολλούς αιώνες, κοινότητα Μαρωνιτών. Οι Μαρωνίτες που ζουν στην Κυπριακή Δημοκρατία είναι ισότιμοι πολίτες. Η ολιγάριθμη σήμερα κοινότητά τους έχει μακρά ιστορία κι έχει ζήσει τις περιπέτειες και τα δεινά της Κύπρου των τελευταίων 13 αιώνων.

Στη πολιτική, οι Μαρωνίτες, με την ανεξαρτησία το 1960 βάση του άρθρου 9 περί θρησκευτικών ομάδων μπορούν να εκλέγουν έναν εκπρόσωπο στη Βουλή των Αντιπροσώπων, χωρίς όμως δικαίωμα ψήφου.

Οι Μαρωνίτες της Κύπρου έχουν τη δική τους γλώσσα, την Κυπριακή Μαρωνιτική Αραβική. Η Κυπριακή Μαρωνιτική Αραβική Γλώσσα, ομιλείται μόνο στο χωριό Κορμακίτης και γίνεται προσπάθεια αναβίωσης της γλώσσας, μέσω της μη Κυβερνητικής οργάνωσης, Χκι Φι Σάννα.

Βλέπε: Οι Μαρωνίτες της Κύπρου

Οι Μαρωνίτες:

Ομάδα Χριστιανών της Ανατολής που προήλθε από τον Μονοθελητισμό κι άρχισε να εξαπλώνεται από τον 7ο μ.Χ. αιώνα με πυρήνα της το μοναστήρι του Αγίου Μάρωνα στον Λίβανο. Ο όσιος (άγιος) Μάρωνας (Mar - Maroon, άλλος από τον άγιο μάρτυρα Μάρωνα) θεωρείται ο θεμελιωτής του μαρωνιτικού έθνους και γεννήθηκε περί τα μέσα του 4ου μ.Χ. αιώνα στην περιοχή της Κύρυ. Απέκτησε μεγάλη φήμη ως ερημίτης με θαυματουργικές ικανότητες και πέθανε περί το 410 μ.Χ. Ετάφη κοντά στην Απάμεια κι εκεί ιδρύθηκε το ομώνυμο μοναστήρι. Ο άγιος Μάρωνας γιορτάζεται στις 9 Φεβρουαρίου.

Κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα εμφανίστηκε η αίρεση του Μονοθελητισμού που πρέσβευε ότι ο Χριστός, μολονότι συνένωνε στο άτομό Του και τη θεϊκή και την ανθρώπινη φύση, είχε μια μόνο θέληση. Όταν ο τελευταίος προστάτης του Μονοθελητισμού αυτοκράτορας Φιλιππικός εκθρονίστηκε το 713, οι οπαδοί της αίρεσης καταδικάστηκαν και διώχθηκαν. Οι εναπομείναντες, γνωστοί ως Μαρωνίτες (από το όνομα του αγίου Μάρωνα), απετέλεσαν συμπαγή θρησκευτική ομάδα στη Συρία, περί το όρος Λίβανον, που μνημονεύεται ήδη από τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Ένας μοναχός, ο Ιωάννης Μάρων, κήρυξε εκεί τον Μονοθελητισμό κατά τον 7ο μ.Χ. αιώνα. Οι Μαρωνίτες θεωρήθηκαν ως αντάρτες από τους Μελχίτες (=τους Χριστιανούς που ακολουθούσαν τις αυτοκρατορικές θρησκευτικές απόψεις) και αναγκάστηκαν να αγωνιστούν προς υπεράσπιση των πεποιθήσεών τους. Αποτέλεσαν έτσι πολεμικό λαό που συγκεντρώθηκε κυρίως στην περιοχή Κεσερουάν και υπεράσπισε την πολιτική και θρησκευτική ανεξαρτησία του εναντίον των Μουσουλμάνων. Η πολιτική τους διάρθρωση ήταν εκείνη της στρατιωτικής κοινότητας. Αμυνόμενοι συνεχώς εναντίον εξωτερικών επιθέσεων, ζούσαν από τη γεωργοκτηνοτροφία και χαρακτηρίζονταν από απλότητα ζωής και αίσθημα φιλοξενίας. Οι εκκλησιαστικοί τους θεσμοί ομοιάζουν προς εκείνους της αρχαίας Ελληνικής Εκκλησίας. Από τον 12ο αιώνα απεδέχθησαν το πρωτείο του Πάπα και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, διατήρησαν όμως τις διαφορές εκείνες που είναι σύμφωνες προς το δόγμα τους. Το 1736 αποδέχθηκαν το νέο καταστατικό χάρτη της Εκκλησίας τους και προσχώρησαν οριστικά στον Ρωμαιοκαθολικισμό. Στη λειτουργία τους, που τελείται εν μέρει στην αραβική και την αραμαϊκή, χρησιμοποιούν το τυπικό της Αντιόχειας. Επικεφαλής της Μαρωνιτικής Εκκλησίας είναι ο Μαρωνίτης πατριάρχης που εδρεύει στον Λίβανο.

Σήμερα Μαρωνίτες βρίσκονται στην Κύπρο, Συρία, Αίγυπτο, Βραζιλία, ΗΠΑ, Ευρώπη και αλλού. Η μεγαλύτερη κοινότητά τους όμως εξακολουθεί να βρίσκεται στον Λίβανο, αποτελεί δε τη σημαντικότερη χριστιανική ομάδα της χώρας αυτής. Από τα 1.500.000 περίπου, που υπολογίζεται ότι είναι ο σημερινός πληθυσμός των Μαρωνιτών, στο Λίβανο ζουν περίπου 850.000.

Οι Μαρωνίτεςτης Κύπρου:

Οι Μαρωνίτες υπήρξαν πάντοτε το δεύτερο πολυαριθμότερο χριστιανικό δόγμα στην Κύπρο μετά τους εγχώριους Ορθοδόξους. Δεν είναι απόλυτα καθορισμένο πότε ακριβώς εμφανίστηκαν στο νησί. Ο de Mas Latrie υποστηρίζει ότι πιθανώς άρχισαν να εγκαθίστανται στην Κύπρο επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού Β΄ (γύρω στο 686 μ.Χ.), οπότε είχαν γίνει μετακινήσεις πληθυσμών, όπως η μετατόπιση των Μαρδαϊτών από το Λίβανο (Hist. Chypr.I, p. 109). Δεν πρέπει επίσης να αποκλεισθεί η μεγάλη πιθανότητα της διαφυγής και εγκατάστασης Μαρωνιτών στην Κύπρο κατά τα τέλη του 7ου αιώνα εξαιτίας επιδρομών των Αράβων, που τους είχαν αναγκάσει τότε να καταφύγουν στα ψηλά βουνά του Λιβάνου. Φαίνεται ότι ομάδες Μαρωνιτών είχαν βρει τότε καταφύγιο στην Κύπρο, αφού είναι γνωστό ότι πολλοί απ’ αυτούς είχαν εκπατρισθεί κι είχαν εγκατασταθεί στην Αττάλεια και αλλού (Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Πρός τόν ἴδιον υἱόν Ρωμανόν, 50).

Βλέπε λήμμα: Συρία και Κύπρος

Οι πρώτοι αυτοί Μαρωνίτες άποικοι στην Κύπρο αυξήθηκαν αργότερα με την άφιξη και άλλων φυγάδων από τη Συρία, ιδίως μετά την κατάκτησή της από τους Μουσουλμάνους˙ πιθανώς δε η τελευταία μαζική μετανάστευσή τους στο νησί συνέβη με την εύνοια του Γουίδου Λουζινιανού, κυρίου της Κύπρου, το 1192 (Lusignan, Description..., 346). Ο Γουίδος, στην προσπάθειά του να προσελκύσει ευγενείς, ιππότες αλλά και πολεμιστές στην Κύπρο, είχε προσκαλέσει γειτονικούς λαούς να εγκατασταθούν στο νησί. Περισσότερο πρόθυμα φαίνεται ότι είχαν ανταποκριθεί οι Μαρωνίτες, που αυτή την εποχή αντιμετώπιζαν σκληρές επιθέσεις των Μουσουλμάνων, ιδίως κατά των μαρωνιτικών κέντρων Βισσιάρι, Ιντίν και Χότεθ. Ο Chamoine Pascal, τοποτηρητής του θρόνου Αντιοχείας, υποστηρίζει ότι είχαν έλθει τότε στην Κύπρο περί τις 60.000 Μαρωνίτες προς τους οποίους δόθηκαν γαίες για εγκατάσταση και απασχόληση. Ωστόσο, στην πρωτεύουσα Λευκωσία και στις άλλες πόλεις του νησιού λίγοι εγκαταστάθηκαν. Συνηθισμένοι στη ζωή του βουνού, οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στη βόρεια οροσειρά της Κύπρου, την οροσειρά του Πενταδάκτυλου, όπου επιδόθηκαν κυρίως στην καλλιέργεια της γης και τη κτηνοτροφία (Lusignan, ό.π.π.). Ο επίσκοπός τους, που εξαρτάτο από τον πατριάρχη του Λιβάνου, κατοικούσε σε μοναστήρι στα Καρπάσια, αναφερόμενο ως μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Τάλης (= Αττάλειας). Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός το αναφέρει ως μοναστήριον τοῦ ἁγίου Γεωργίου τῆς Ἀττάλου πρός τά βουνά τῆς Τραμουντάνας. Κατά τον de Mas Latrie ο Μαρωνίτης επίσκοπος τελικά εξαναγκάστηκε από τους Έλληνες της Κύπρου ν’ αποσυρθεί στη Συρία και τα καθήκοντά του εκτελούσε ο πρωθιερέας του Κορμακίτη.

Αναφέρεται ότι κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια οι Μαρωνίτες στην Κύπρο κατοικούσαν σε 72 συνολικά χωριά ενώ αργότερα ο αριθμός τους μειώθηκε. Η μείωση αυτή, που φαίνεται ότι συνέβη επίσης κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, οφειλόταν αφ’ ενός στην τυραννική διακυβέρνηση των Φράγκων κι αφ’ ετέρου στην παρακμή από φυσικές αιτίες, που ανάγκασε πολλούς Μαρωνίτες να επιστρέψουν και πάλι στον Λίβανο. Για τις φυσικές, αιτίες, ο πατριάρχης Ντουαΐχι αναφέρει στο βιβλίο του Η Ιστορία των Καιρών δυο μεγάλους σεισμούς ιδιαίτερα καταστροφικούς στην Κύπρο κατά το β΄ μισό του 13ου αιώνα, καθώς και επιδημίες, πλημμύρες, ανομβρίες κλπ.

Κατά τον de Mas Latrie, το 1249 οι Μαρωνίτες που κατοικούσαν στην Κύπρο ανέρχονταν στις 180.000, αριθμός που φαίνεται να είναι υπερβολικά εξογκωμένος. Κατά τα τέλη της περιόδου της Φραγκοκρατίας πάντως (β΄ μισό του 15ου αιώνα), αναφέρεται ότι κατοικούσαν στην Κύπρο 7.000 - 8.000 Μαρωνίτες που βρίσκονταν εγκατεστημένοι σε 33 χωριά. Περίπου οι ίδιοι αριθμοί αναφέρονται και κατά τις αρχές της περιόδου της Βενετοκρατίας, ενώ το 1596 (αρχές Τουρκοκρατίας) ο de Mas Latrie δίνει αριθμό περί τις 4.000 σε 19 χωριά (ως πηγή του αναφέρει τον Ιησουίτη Dandini), ενώ ο ίδιος τους υπολόγισε μόνο σε 1.200-1.300, διαμένοντες σε 5-6 χωριά.

Ο Dandini είχε έλθει στην Κύπρο το 1596 κατ’ εντολή του πάπα Κλήμεντος VIII, για να πληροφορηθεί για την κατάσταση των Μαρωνιτών της Κύπρου. Τα 19 χωριά που λέγει ότι είχε συναντήσει Μαρωνίτες ήσαν: Μετόχι, Φλούδι, Αγία Μαρίνα, Ασώματος, Καμπυλή, Καρπάσια, Τριμιθιά, Αφάνεια, Κλεπίνη, Επισκοπειό, Γέρι, Κυθρέα, Χρυσίδα, Κεφαλόβρυσος, Κορμακίτης, Βουνό, Κήπος, Γαστριά και Καζάφανι.

Πλήγμα σοβαρό κατά των Μαρωνιτών της Κύπρου επέφερε η τουρκική εισβολή και κατάκτηση του νησιού το 1570-71. Κατά τον Στέφανο Αλντονέζι, περί τις 18.000 Μαρωνίτες χάθηκαν στη μάχη της Αμμοχώστου, ενώ ο πατριάρχης Paul Massad στο βιβλίο του Alldorral-Manzoum δίνει τον αριθμό των 30.000. Και οι δυο αριθμοί φαίνονται υπερβολικά υψηλοί, αφού μάλιστα στην Κύπρο ζούσαν τότε μόνο 7.000 - 8.000, όπως έχει προαναφερθεί. Πάντως, μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου αριθμός Μαρωνιτών εγκατέλειψαν το νησί, ενώ άλλοι αναγκάστηκαν, υπό το βάρος και την καταπίεση του νέου κατακτητή, να εξισλαμισθούν (όπως συνέβη, εξάλλου, και με πολλούς Έλληνες Ορθόδοξους). Μαρτυρία περί εξισλαμισμένων Μαρωνιτών στην Κύπρο δίνει ο Ιωάννης Βαπτιστής Τότι που επισκέφθηκε την Κύπρο το 1686.

Εκκλησιαστικά, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι Μαρωνίτες είχαν υπαχθεί στη δικαιοδοσία του μητροπολίτη Κερύνειας, εκείνοι δε που ζούσαν σε άλλες περιφέρειες (κι ήσαν λίγοι) υπήχθησαν στους οικείους Ορθόδοξους επισκόπους. Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός γράφει σχετικά:

...Ὅσαι τῶν Μαρωνιτῶν ἐκκλησίαι εὑρίσκονται εἰς χωρία ὑπόκεινται εἰς τούς κατά τήν ἐπαρχίαν ἀρχιερεῖς τῶν Ρωμαίων [=Ελλήνων] κατά τά ὑπό τοῦ σουλτάνου εἰς αὐτούς μπεράτια... καί αὐτούς ἐγνωρίζουσιν ἀρχιερεῖς των...

Φαίνεται ότι η υπαγωγή τους στους Ορθόδοξους εκκλησιαστικούς ηγέτες δεν ήταν άσχετη με τις αρχικές διαταγές των Τούρκων, μετά την κατάκτηση του νησιού, που απαγόρευαν τη διαμονή στην Κύπρο των Καθολικών. Αργότερα οι Μαρωνίτες αποτάθηκαν στον πάπα μέσω του Γάλλου προξένου, και πέτυχαν την έκδοση φιρμανιών από την Υψηλή Πύλη κατά καιρούς, προς ελάττωση της υψηλής φορολογίας που τους επιβαλλόταν, αλλά και προς τερματισμό της δικαιοδοσίας του μητροπολίτη Κερύνειας επ’ αυτών. Τέτοια φιρμάνια εκδόθηκαν κατά το 1686. Όμως υπό τη δικαιοδοσία του μητροπολίτη Κερύνειας παρέμειναν ουσιαστικά μέχρι το 1840, οπότε με ενέργειες της γαλλικής κυβέρνησης τους επιτράπηκε να επανέλθουν στο Λατινικό Μηνολόγιο. Από τότε υπήχθησαν στον Μαρωνίτη πατριάρχη του Λιβάνου που εκπροσωπείται στην Κύπρο από γενικό βικάριο.

Ο Le Quien παραθέτει τον ακόλουθο πίνακα Μαρωνιτών επισκόπων που άσκησαν επισκοπικά καθήκοντα στην Κύπρο, με πιθανές χρονολογίες:

1. Ιωάννης (περί το 1357).

2. Ηλίας (αναφέρεται σε διάταξη του πάπα Ευγενίου IV ότι ανέπτυξε τις αιρετικές δοξασίες του προς τον παπικό νούντσιο Ανδρέα, επίσκοπο Ρόδου, το 1445).

3. Γαβριήλ Βαρκλαίος (τέλη 15ου - αρχές 16ου αιώνα).

4. Γεώργιος Α΄ (περί το 1562, εκτός εάν πρόκειται για τον Μαρωνίτη αρχιεπίσκοπο Δαμασκού που είχε πιθανώς δράσει και στην Κύπρο τότε).

5. Μωυσής Αναΰσιος (τέλη 16ου - αρχές 17ου αιώνα˙ αναφέρεται ότι δηλητηριάστηκε από τους Έλληνες της Κύπρου διότι τους είχε αποκρούσει σε θεολογικές συζητήσεις).

6. Γεώργιος Β΄ (περί το 1619-1625).

7. Λουκάς (;).

8. Πέτρος (;).

Ο de Mas Latrie αναφέρει τρεις ακόμη, τους ακόλουθους:

9. Σέργιος Γερμαρηνός (1664-;).

10. Στέφανος (πριν από το 1670 οπότε έγινε πατριάρχης).

11. Γαβριήλ Εύας (μαρτυρείται από επιστολή του προς τον βασιλιά της Σαρδηνίας το 1728, δρώντας ως αρχιεπίσκοπος).

Ο υπ’ αριθμόν 7, επίσκοπος Λουκάς, είναι ο Λουκάς Καρπασιώτης που αναφέρεται ότι είχε πεθάνει το 1673 και θεωρείται ως ο τελευταίος επίσκοπος των Μαρωνιτών στην Κύπρο, γιατί μετά τον θάνατό του οι διάδοχοί του είχαν έδρα τους τον Λίβανο. Τούτο, κατά τον George Hill, οφείλεται ίσως στην εχθρότητα των Ορθοδόξων της Κύπρου.

Βλέπε λήμμα: Αγγλοκρατία

Το 1878 (έναρξη της αγγλικής κατοχής) αναφέρεται ότι είχαν απομείνει στην Κύπρο περί τους 830 Μαρωνίτες που ζούσαν σε 4 χωριά: Κορμακίτης, Ασώματος, Αγία Μαρίνα και Καρπασία. Υπό τις νέες συνθήκες, όμως, η ολιγάριθμη πλέον κοινότητα των Μαρωνιτών της Κύπρου άρχισε και πάλι ν’ αναπτύσσεται. Κατά την απογραφή του 1891, οι Μαρωνίτες ανέρχονταν σε 1.131, το 1901 σε 1.130, το 1911 σε 1.073, ενώ το 1921 οι Μαρωνίτες ανέρχονταν στους 1.350 (έναντι 244.887 Ελλήνων Ορθοδόξων, 61.338 Μωαμεθανών [περιλαμβανομένων των Λινοβαμβάκων], 1.197 Αρμενίων, 952 Λατίνων, 705 Διαμαρτυρομένων, 195 Ιουδαίων και 91 άλλων θρησκειών). Το 1946 ανέρχονταν σε 2.083 άτομα, ενώ κατά το 1960 αριθμούσαν 2.752.

Η πρόοδος των Μαρωνιτών της Κύπρου συνεχίστηκε και μετά την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960), μέχρι και το 1974. Το καλοκαίρι του χρόνου αυτού η τουρκική εισβολή είχε ως αποτέλεσμα και την κατάληψη και κατοχή, έκτοτε, όλων των μαρωνιτικών χωριών και την προσφυγοποίηση των περισσοτέρων κατοίκων τους. Στα κατεχόμενα μαρωνίτικα χωριά ζουν σήμερα μόνο 132 εγκλωβισμένοι Μαρωνίτες, Κορμακίτης, Αγία Μαρίνα, Καρπάσια και Ασώματος.

Σήμερα υπολογίζεται ότι ζουν στην Κύπρο (στις ελεύθερες και τις κατεχόμενες περιοχές) γύρω στους 6.000 Μαρωνίτες. Βάσει του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας η μαρωνιτική κοινότητα είναι αναγνωρισμένη ως θρησκευτική ομάδα και δικαιούται να εκπροσωπείται δι’ ενός ή περισσοτέρων αντιπροσώπων της στην Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση, δεδομένου ότι έχει επιλέξει να ανήκει στην ελληνική κοινότητα. Μετά την κατάργηση της Ελληνικής Κοινοτικής Συνελεύσεως το 1965, η μαρωνιτική κοινότητα εκπροσωπείται με ένα εκπρόσωπό της στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Ο εκπρόσωπος αυτός, που εκλέγεται με ψηφοφορία μεταξύ των μελών της μαρωνιτικής κοινότητας, δεν έχει δικαίωμα ψήφου, αλλά εκφράζει τις απόψεις της κοινότητάς του πάνω σε θέματα που την αφορούν.

Το μεγαλύτερο μαρωνιτικό σωματείο είναι ο Λίβανος Κορμακίτη που ιδρύθηκε το 1945. Υπάρχουν επίσης τα σωματεία του Κέντρου Νεότητος Μαρωνιτών, της Ενώσεως Νέων Ασωμάτου, του Κέδρου Κορμακίτη, του Κέδρου Αγίας Μαρίνας Σκυλλούρας και της Ένωσης Μαρωνιτών Ανθούπολης. Να αναφέρουμε, επίσης, ότι οι Κορμακιτιανοί διατηρούν την πανάρχαια αραβική διάλεκτό τους (Sanna).

Οι Μαρωνίτες διαθέτουν τις εξής εκκλησίες: της Παναγίας των Χαρίτων στη Λευκωσία, του Αγίου Μάρωνα στην Ανθούπολη, της Αγίας Μαρίνας στον Κοτσιάτη, του Αγίου Σιάρπελ στη Λεμεσό και της Αγίας Μαρίνας στα Κάτω Πολεμίδια. Στα κατεχόμενα λειτουργούν επίσης οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και της Παναγίας (Κορμακίτης), του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (Ασώματος), του Τιμίου Σταυρού (Καρπάσια) και της Παναγίας (Καμπυλή), ενώ αλειτούργητες μένουν οι εκκλησίες της Αγίας Μαρίνας (Αγία Μαρίνα), της Ιεράς Καρδίας (Αμμόχωστος), του Αγίου Αντωνίου (Κυθρέα) και του Αγίου Ρωμανού (Βουνό).

Μοναστήρια:

Μεταξύ των μοναστηριών που κατέχονταν ή ιδρύθηκαν από Μαρωνίτες στην Κύπρο, αναφέρεται το σημαντικό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου στον Κουτσοβέντη. Μαρωνιτικό μοναστήρι ήταν εκείνο του Προφήτη Ηλία, κοντά στο χωριό Αγία Μαρίνα. Καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1974. Εξάλλου μαρωνίτικο ήταν και το μικρό μοναστήρι της Παναγίας στο Μαρκί που κι αυτό καταστράφηκε από τους Τούρκους μετά το 1974 με ολοκληρωτική κατεδάφιση. Επίσης λεηλατήθηκε από τους Τούρκους και το μαρωνίτικο μοναστήρι του Αγίου Ρωμανού στον Πενταδάκτυλο. Το 2006 ολοκληρώθηκε το κτίσιμο του μετοχίου του Προφήτη Ηλία έξω από τον Κοτσιάτη, το οποίο υπηρετούν σήμερα Μαρωνίτες μοναχοί.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια