Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πρόκειται για ναυάγιο εμπορικού πλοίου της ύστερης κλασσικής περιόδου που εντοπίστηκε στη θαλάσσια περιοχή ανοιχτά του χωριού Μαζωτός, σε βάθος 45 μέτρων, περί τα 2.5 χιλιόμετρα από την ακτή του Μαζωτού. Είναι το πρώτο ναυάγιο αυτής της περιόδου που εντοπίστηκε στη Ν.Α Μεσόγειο να μεταφέρει αμφορείς, σε βάθος που μπορούν να εργαστούν δύτες.

Συνεπώς, η επιστημονική του σημασία είναι μεγάλη καθώς η έρευνά του μπορεί να απαντήσει σε ερωτήματα που αφορούν τους θαλάσσιους δρόμους και το εμπόριο μεταξύ των λαών του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου κατά την ύστερη κλασσική περίοδο.

H έρευνα στο Ναυάγιο του Μαζωτού άρχισε το 2007 από την Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας (ΕΜΑ) του Πανεπιστημίου Κύπρου, υπό τη διεύθυνση της Δρ Στέλλας Δεμέστιχα, σε συνεργασία με το Ίδρυμα ΘΕΤΙΣ και το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου . Αποτελεί την πρώτη υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα που πραγματοποιείται από κυπριακούς φορείς και έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη της ενάλιας αρχαιολογίας στο νησί.

Επρόκειτο, σύμφωνα προς την υποβρύχια εξέταση, για ναυάγιο εμπορικού καραβιού που μετέφερε μεγάλο φορτίο, πιθανότατα κρασί. Το καράβι φαίνεται να προερχόταν από τη Χίο και άλλα νησιά του Αιγαίου, δεδομένου του ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αμφορέων που μετέφερε ήταν αμφορείς από τη Χίο. Λίγοι αμφορείς από άλλα νησιά του Αιγαίου υπήρχαν επίσης στο καράβι. Επρόκειτο για τεράστιο φορτίο, αφού οι επιφανειακές μετρήσεις έδειξαν ότι το καράβι μετέφερε γύρω στους 500 αμφορείς – ενώ αρκετοί άλλοι θα πρέπει να βρίσκονται χωμένοι στην άμμο.

Επιφανειακή έρευνα

Κατά την περίοδο 2007 - 2009, πραγματοποιήθηκαν τέσσερις επισκοπήσεις επιφανείας με στόχο την αποτύπωση των ορατών ευρημάτων του ναυαγίου και την εκτίμηση της σημασίας του. Οι πρώτες αυτές έρευνες κατέδειξαν ότι η θέση αποτελείται από μια μεγάλη συγκέντρωση αμφορέων (καταμετρήθηκαν τουλάχιστον 500 επιφανειακοί αμφορείς, στην πλειοψηφία τους από τη Χίο) που καταλαμβάνει έκταση 16 x 6 μέτρων σε αμμώδη, σχεδόν επίπεδο βυθό.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η διατήρηση των αμφορέων στο βυθό: στο κέντρο της συγκέντρωσης τρείς ή τέσσερις σειρές αμφορέων μπορούσαν να διακριθούν, σχεδόν στην αρχική τους θέση. Το υψηλό επίπεδο διατήρησης της θέσης την κατατάσει στις σπάνιες περιπτώσεις ναυαγίων στη Μεσογείου, όπου μπορεί να μελετηθεί καλά τόσο η εσωτερική στρωματογραφία του αρχαίου πλοίου αλλά και οι διαφορετικές φάσεις μετεξέλιξης του περιβάλλοντος χώρου του.

Ανασκαφή

Από το 2010 έως σήμερα έχουν πραγματοποίηθεί τρεις ανασκαφικές περίοδοι, οι οποίες έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα. Κατά τις πρώτες δύο ανασκαφικές περιόδους (2010, 2011) η έρευνα επικεντρώθηκε στο νότιο άκρο του ναυαγίου,όπου σύμφωνα με τα πρώτα συμπεράσματα βρίσκεται η πλώρη του πλοίου. Πέρα από τους Χιακούς αμφορείς, αποκαλύφθηκαν επίσης μολύβδινοι στύποι, τμήματα από συνολικά τρεις άγκυρες του πλοίου καθώς και πλήθος ελαιοπυρήνων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε και η αποκάλυψη τμήματος της καρίνας και του πετσώματος του πλοίου.

Κατά την επόμενη ανασκαφική περίοδο (2012) διενεργήθηκε ανασκαφή στο βόρειο άκρο της συγκέντρωσης των αμφορέων, δηλ. στο πρυμναίο άκρο του πλοίου. Αποκαλύφθηκε η καρίνα και σημαντικό τμήμα του πετσώματος του πλοίου. Επιπλέον, η έρευνα έφερε στο φως και το δευτερεύον φορτίο του πλοίου το οποίο αποτελείτο από πρόχους (επιτραπέζια αγγεία για το σερβίρισμα κρασιού).

Κατά την έβδομη ανασκαφική περίοδο το 2018 ανελκύσθηκαν συνολικά εβδομήντα συνολικά πλήρως ή μερικώς σωζόμενοι Χιακοί αμφορείς, οι οποίοι ανεβάζουν στους 99 τον αριθμό των αμφορέων που ήταν στοιβαγμένοι κάτω από το πρωραίο κατάστρωμα. Οι περισσότεροι από αυτούς περιείχαν κρασί αλλά τουλάχιστον ένας ήταν γεμάτος ελιές, ίσως για κατανάλωση από το πλήρωμα. Επιπλέον, βρέθηκαν δύο αλιευτικά βάρη, από τα οποία μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για τη διαβίωση στα εμπορικά πλοία της εποχής.

Η φωτογραμμετρική αποτύπωση της θέσης γίνεται υπό την εποπτεία του Δρ Δημήτριου Σκαρλάτου, αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Γεωπληροφορικής του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου. Η υπόλοιπη ερευνητική ομάδα αποτελείτο από 43 μέλη, αρχαιολόγους, δύτες και φοιτητές αρχαιολογίας. Οι περισσότεροι είναι εθελοντές από την Κύπρο και δέκα διαφορετικές χώρες του εξωτερικού: Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Ιταλία, Σλοβακία, Πολωνία, Γαλλία, Βουλγαρία, Γερμανία και ΗΠΑ.

Συντήρηση

Από το 2010, το Τμήμα Αρχαιοτήτων έχει αναλάβει τη συντήρηση των ευρημάτων του Ναυαγίου του Μαζωτού, μια ιδιαίτερα σημαντική πτυχή της έρευνας, η οποία απαιτεί εξειδικευμένο προσωπικό. Για το σκοπό αυτό έχει δημιουργηθεί Εργαστήριο Συντήρησης Εναλίων Αρχαιοτήτων, όπου φυλάσσονται και συντηρούνται όλα τα ευρήματα της ανασκαφής του Ναυαγίου Μαζωτού.

Τα ευρήματα αφαλατώνονται σταδιακά με τη μέθοδο της εμβάπτισης και η επιφάνειά τους καθαρίζεται μηχανικά, ενώ μετά το στέγνωμά τους ενδέχεται να απαιτούν σταθεροποίηση ή συγκόληση. Οι μέθοδοι που εφαρμόζονται κάθε φορά εξαρτώνται από τη φύση των υλικών και τον βαθμό διατήρησής τους.