Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μαραθόβουνος- Marathovounos. Χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, περί τα 39 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Αμμοχώστου. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.

Ο Μαραθόβουνος είναι κτισμένος στην πεδιάδα της Μεσαορίας σε μέσο υψόμετρο 65 μέτρων. Το καμπίσιο τοπίο του έχει μια κλίση από τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά. Μερικά σχετικά μεγάλα ρυάκια που πηγάζουν από τον Πενταδάκτυλο διασχίζουν την περιοχή του χωριού για να ενωθούν νοτιότερα με τον ποταμό Πηδιά.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης   γεωλογικής   περιόδου,   οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κιμωλιών, μαργών και ψαμμιτών), και εκτεταμένοι σχηματισμοί χαλικιών και άμμων γνωστοί σαν Σύναγμα. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη, ξερορεντζίνες, καφκάλλες και τέρρα ρόζα.

Ο Μαραθόβουνος δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 325 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, τα σιτηρά και τα νομευτικά φυτά.

Πολύ ανεπτυγμένη, πριν από την εισβολή, ήταν η κτηνοτροφία του χωριού. Το 1973 εκτρέφονταν από 465 κτηνοτρόφους 2.725 πρόβατα, 1.610 κατσίκες, 50 βόδια και 18.320 πουλερικά. Εξάλλου σύμφωνα με την επισκόπηση αγελαδοτροφίας του 1973, εκτρέφονταν από 58 αγελαδοτρόφους 302 αγελάδες.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, ο Μαραθόβουνος συνδέεται στα βορειοανατολικά με το χωριό Βιτσάδα (περί τα 3,5 χμ.), στα βορειοδυτικά με το χωριό Τζιάος (περί τα 4 χμ.), και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Αγκαστίνα (περί τα 3,5 χμ.). Συνδέεται επίσης στα νοτιοανατολικά με σκυρόστρωτο δρόμο με το χωριό Μουσουλίτα (περί τα 4 χμ.).

Το χωριό γνώρισε συνεχή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Με βάση την επίσημη απογραφή πληθυσμού του 1973, ο Μαραθόβουνος ήταν ο ένατος σε πληθυσμό οικισμός της επαρχίας του μετά την πόλη της Αμμοχώστου και τα χωριά Παραλίμνι, Λύση, Δερύνεια, Βατιλή, Άσσια, Ριζοκάρπασον και Γιαλούσα.

Το χωριό, κτισμένο στα ριζά ενός λόφου (=βουνού) στον οποίο αυτοφύεται το γνωστό φυτό μάραθος (Foeniculum vulgare), είναι φανερό ότι απ’ εδώ έχει πάρει την ονομασία του.

Ιστορικά στοιχεία

Ο Μαραθόβουνος δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικές πηγές και πιθανώς είναι χωριό που ιδρύθηκε μετά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και της Βενετοκρατίας. Ή, τουλάχιστον, πιο πριν ήταν ασήμαντος οικισμός που δεν αποτελούσε φέουδο. Ως χριστιανικό χωριό ο Μαραθόβουνος αναφέρεται από τις αρχές του 18ου αιώνα. Ωστόσο η περιοχή του χωριού ήταν κατοικημένη κατά τα Πρωτοβυζαντινά χρόνια. Ένας αγροτικός οικισμός βρισκόταν εκεί, με επίκεντρο την τοποθεσία «Πετρερά», περί το 1,5 χμ. στα βόρεια του σημερινού χωριού. Ο οικισμός εκείνος ήταν κτισμένος γύρω από μια εκκλησία (βασιλική) που εντοπίστηκε και ανασκάφηκε παλαιότερα.

Βλέπε λήμμα: Μαραθοβούνου βασιλική 

Ωστόσο υπάρχουν και ενδείξεις ότι η περιοχή εκατοικείτο και κατά τα Προϊστορικά χρόνια. Επειδή όμως η περιοχή βρίσκεται από το 1974 κάτω από τουρκική στρατιωτική κατοχή, περαιτέρω αρχαιολογικές έρευνες δεν έγιναν.

Ο G. Jeffery (1918) μνημονεύει το χωριό, γράφοντας ότι το βρήκε επιβλητικό όπως ήταν κτισμένο στην πλαγιά του λόφου και λέγει ότι βρισκόταν σε μικρή απόσταση από τη σιδηροδρομική γραμμή (Αμμοχώστου-Λευκωσίας). Γράφει επίσης ότι η μεγάλη εκκλησία του χωριού ήταν σύγχρονη.

Το πρώτο σχολείο (σύμφωνα προς πληροφορίες του Λοΐζου Φιλίππου) του Μαραθοβούνου λειτούργησε κατά τα τέλη της Τουρκοκρατίας και, συγκεκριμένα, από το 1869 οπότε διορίστηκε δάσκαλος στο χωριό ο Εύγραφος Ευστρατίου από τη Λάρνακα. Τον διαδέχθηκε ο Δημοφών Λαζαρίδης, επίσης Λαρνακέας. Και οι δύο ήσαν απόφοιτοι του Σχολαρχείου της Λάρνακος.

Στο Μαραθόβουνο λειτούργησε περιφερειακός αστυνομικός σταθμός από το 1905. Αργότερα λειτούργησαν στο χωριό και άλλες υπηρεσίες που κάλυπταν και την γύρω περιοχή. Από το χωριό αυτό καταγόταν ο σημαντικός σύγχρονος Κύπριος ζωγράφος Χριστόφορος Σάββα (1924-1968).

Βλέπε λήμμα: Χριστόφορος Σάββα

Μετά την κατάληψη του χωριού από τους Τούρκους εισβολείς το καλοκαίρι του 1974 και την προσφυγοποίηση των Μαραθοβουνιωτών στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου, το χωριό τους παρέμεινε «κλειστή περιοχή» για μερικά χρόνια και χρησιμοποιήθηκε από τον στρατό εισβολής ως μεγάλο στρατόπεδο, όπως σημαίνει, εξάλλου, και η τουρκική ονομασία που του εδόθη το 1975: Ulukisla. Από τις αρχές του 1978, όμως, άρχισαν να εγκαθίστανται στο Μαραθόβουνο Τούρκοι έποικοι που μεταφέρθηκαν στην Κύπρο από τη Μικρά Ασία.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια