Λυσίας
Μεγάλος Έλληνας ρήτορας του 5ου/4ου αιώνα π.Χ. Γεννήθηκε στην Αθήνα περί τα μέσα του 5ου αιώνα και πέθανε το 380. Ο πατέρας του Κέφαλος, ύστερα από παρακίνηση του Περικλή, άφησε την πατρίδα του Συρακούσες και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα ως «μέτοικος». Η οικογένεια του Λυσία ήταν εύπορη και είχε σχέσεις με εξέχοντες Αθηναίους της εποχής. Ο Λυσίας μαζί με τα αδέρφια του έζησε για χρόνια στην αποικία Θούριοι της Μεγάλης Ελλάδος και, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, διδάχθηκε τη ρητορική από τον περίφημο ρητοροδιδάσκαλο Τισία. Μετά την αποτυχία των Αθηναίων στη σικελική εκστρατεία, ο Λυσίας γύρισε στην Αθήνα (412 π.Χ.), όπου έμεινε μέχρι τον θάνατό του. Η τυραννίδα των Τριάκοντα κατέστρεψε οικονομικά την οικογένειά του, οδήγησε δε και στη θανάτωση του αδελφού του Πολέμαρχου. Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας του δόθηκε το προνόμιο του «ισοτελούς», δηλαδή προνομιούχου, μέτοικου. Εξαιτίας όμως των οικονομικών δυσχερειών του, αναγκάστηκε να γίνει «λογογράφος», να γράφει δηλαδή έναντι αμοιβής δικανικούς λόγους για λογαριασμό άλλων που τους απάγγελλαν στα δικαστήρια για διάφορες υποθέσεις τους. Έναν από τους λόγους του, τον Κατά Ἐρατοσθένους, απάγγειλε ο ίδιος προσωπικά στη δίκη εναντίον του Ερατοσθένη, ενός από τους Τριάκοντα, που ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο του αδελφού του.
Ο Λυσίας έγραψε 233 Λόγους από τους οποίους σώζονται σήμερα 34. Σε αρκετούς από τους Λόγους του αυτούς αναφέρεται σε πρόσωπα και γεγονότα της εποχής του που έχουν σχέση με την Κύπρο. Αλλά και ο ίδιος έλαβε προσωπικά μέρος σε κάποια φάση των γεγονότων αυτών.
Στον Κατά Ἀνδοκίδου Λόγο του (6.26-28) ο Αθηναίος ρήτορας μιλά για τις επισκέψεις στην Κύπρο του ομότεχνού του Ανδοκίδη. Ο Ανδοκίδης είχε αναμειχθεί στην υπόθεση της αποκοπής των ερμαϊκών στηλών στην Αθήνα τις παραμονές της εκστρατείας των Αθηναίων στη Σικελία. Στην προσπάθειά του να αποφύγει τις συνέπειες, εγκατέλειψε την Αθήνα και ταξίδευε εμπορευόμενος σε πολλά μέρη. Ο Λυσίας αφηγείται την άφιξή του στην Κύπρο, αρχικά στον βασιλιά του Κιτίου και έπειτα στον βασιλιά της Σαλαμίνος Ευαγόρα, τις απάτες του και τη φυλάκισή του από τους δυο Κυπρίους βασιλιάδες, τις δραπετεύσεις του και άλλα.
Βλέπε λήμματα: Ανδοκίδης και Κόνωνας
Αναφέρεται επίσης ο Λυσίας στον Αθηναίο στρατηγό Κόνωνα, που κατέφυγε στην Κύπρο κοντά στον Ευαγόρα, στα περιουσιακά του στοιχεία στην Κύπρο, στον θάνατό του στο νησί και στη διαθήκη που έκαμε για τη διάθεση της περιουσίας του (Ὑπέρ τῶν Ἀριστογείτονος χρημάτων πρός τό δημόσιον, 36. 39-41). Ο ίδιος ο Κόνων παρακίνησε τον Λυσία, μαζί με δυο άλλους Αθηναίους, τον Εύνομο και τον Αριστοφάνη του Νικοφήμου, να μεταβούν (πιθανώς το 389 π.Χ.) στον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο τον Πρεσβύτερο για να τον πείσουν να νυμφευθεί μιαν από τις θυγατέρες του Ευαγόρα. Η ενέργεια αυτή αποσκοπούσε να αποσπάσει τον Διονύσιο από τη συμμαχία του με τους Σπαρτιάτες. Η αποστολή δεν πέτυχε τον σκοπό της όσον αφορά το συνοικέσιο, κατάφερε όμως να πείσει τον Διονύσιο να ακυρώσει την αποστολή προς τους Σπαρτιάτες των τριήρεων που είχε ετοιμάσει. Ο Λυσίας παρουσιάζει με λεπτομέρειες (Ὑπέρ τῶν Ἀριστογείτονος χρημάτων...., 21-27, 43-44) και τα σχετικά με την αποστολή στην Αθήνα πρεσβείας του Ευαγόρα (391 π.Χ.) για να ζητήσει βοήθεια εναντίον του περσικού κινδύνου. Εκεί επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και κατέβαλε σύντονες προσπάθειες να βοηθήσει το έργο της ο Αριστοφάνης του Νικοφήμου. Ο Νικόφημος είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο από το 405 π.Χ., όταν είχε καταφύγει εκεί με του Κόνωνα ύστερα από την καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός Ποταμούς. Μεταξύ άλλων, ο Λυσίας αφηγείται και το χαρακτηριστικό περιστατικό πώς ο τριήραρχος Δήμος ο Πυριλάμπους βοηθήθηκε από τον Αριστοφάνη να εξασφαλίσει χρήματα για τους σκοπούς της κυπριακής πρεσβείας.
Υπάρχει μια ακόμη, έμμεση, αναφορά σε πληροφορία του Λυσία σχετική με την Κύπρο. Ο Αρποκρατίων, στο έργο του Λέξεις τῶν δέκα ρητόρων, γράφει ότι ο Λυσίας, στον Λόγο του Κατ’ Αἰσχίνου περί τῆς δημεύσεως τῶν Ἀριστοφάνους χρημάτων, κατονομάζει κάποιον Δημάρατο, ο οποίος πρόδωσε τους Χύτρους, πόλη της Κύπρου. Ο Κυρ. Χατζηιωάννου (ΑΚΕΠ , Ε,9) θεωρεί ότι η προδοσία αυτή έγινε «ίσως προς τους εχθρούς του Ευαγόρα, όταν ο Ευαγόρας πολεμούσε τους άλλους Κυπρίους βασιλιάδες για να ενώσει όλη την Κύπρο στο βασίλειο της Σαλαμίνας».
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια