Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Λύμπια- Lympia. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, περί τα 27 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πρωτεύουσας Λευκωσίας.

Με τη μεταρρύθμιση του 2022 τα Λύμπια ενσωματώθηκαν στον ευρύτερο Δήμο Νότιας Λευκωσίας- Ιδαλίου, ο οποίος αποτελείται από τον δήμο Ιδαλίου και τις κοινότητες Αλάμπρας, Νήσου, Πέρα Χωρίου και Ποταμιάς.

 

Βλέπε λήμματα: Δήμοι- Δημαρχεία και Δήμοι- Δημαρχεία- Οι 20 Δήμοι της μεταρρύθμισης του 2022

 

Τα Λύμπια είναι κτισμένα σε μέσο υψόμετρο 260 μέτρων με τα νότιά τους σύνορα να αποτελούν μέρος των διοικητικών ορίων των επαρχιών Λευκωσίας -Λάρνακας. Το χωριό βρίσκεται ανάμεσα σε ήπιους, σχεδόν γυμνούς, αποστρογγυλωμένους ασβεστολιθικούς λόφους κάτω από τα τουρκικά φυλάκια του γειτονικού τουρκοκυπριακού χωριού Λουρουτζίνα. Το ιδιόμορφο αυτό τοπίο με τους αποστρογγυλωμένους λόφους, μερικούς τραπεζοειδείς σχηματισμούς και τις ξηρές κοιλάδες, είναι γνωστό ιδιαίτερα στους ταξιδιώτες του δρόμου Λευκωσίας - Λάρνακας μέσω των χωριών Λύμπια και Κόση. Στα νοτιοδυτικά του χωριού κυριαρχεί το λοφώδες τοπίο των λαβών.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού απαντώνται οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι), και οι λάβες του πυριγενούς συμπλέγματος του Τροόδους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη, ξερορεντζίνες και φαιοχώματα.

 

Τα Λύμπια δέχονται μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται περί τα 350 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του χωριού καλλιεργούνται ξηρικές κυρίως καλλιέργειες, όπως σιτηρά, νομευτικά φυτά, ελιές, χαρουπιές και αμυγδαλιές. Σε πολύ μικρότερη έκταση καλλιεργούνται επίσης τα εσπεριδοειδή, τα λαχανικά και λίγα αμπέλια. Η αρδευόμενη έκταση είναι περιορισμένη και η άρδευση γίνεται είτε από το ομώνυμο φράγμα που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά του χωριού, είτε από ελάχιστες γεωτρήσεις που ανορύχθηκαν στην περιοχή του.

 

Η κυριότερη ωστόσο απασχόληση των κατοίκων του χωριού είναι η κτηνοτροφία. Τα ισχνά εισοδήματα από τις ξηρικές καλλιέργειες ανάγκασαν τους κατοίκους των Λυμπιών να στραφούν προς τις σύγχρονες κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις. Το 1985 εκτρέφονταν 3.492 πρόβατα, 1.512 κατσίκες, 1.883 αγελάδες και 10.353 πουλερικά. Ο αριθμός των προβάτων ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος της επαρχίας μετά το χωριό Ακάκι, και ο αριθμός των αγελάδων ο δεύτερος μετά το χωριό Δάλι.

 

Από συγκοινωνιακής απόψεως, τα Λύμπια συνδέονται στα βόρεια με το χωριό Λουρουτζίνα (περί το 1,5 χμ.), στα βορειοδυτικά με το χωριό Δάλι (περί τα 5 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το τουρκοκυπριακό χωριό Κόση (περί τα 8 χμ.) και μέσω του με την πόλη της Λάρνακας. Συνδέονται επίσης στα νοτιοδυτικά με το χωριό Μοσφιλωτή (περί τα 7 χμ.) και στα νότια με το χωριό Ψευδάς (περί τα 5,5 χμ.). Στα Λύμπια είναι επίσης ανεπτυγμένη η κεντητική.

 

Βλέπε λήμμα: Κέντημα- Κεντητική

 

Ένα σημαντικό μέρος του οικονομικά ενεργού πληθυσμού που δεν απασχολείται στη γεωργία, τη κτηνοτροφία και την κεντητική, διακινείται καθημερινά προς τις πόλεις της Λευκωσίας και της Λάρνακας για εργοδότηση.

 

Η πλεονεκτική γεωγραφική θέση του χωριού, ανάμεσα στα δυο μεγάλα αστικά κέντρα της Λευκωσίας και της Λάρνακας, και οι προσοδοφόρες κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό και στην πληθυσμιακή του ανάπτυξη. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	356
1891	431
1901	529
1911	641
1921	778
1931	868
1946	1.200
1960	1.383
1973	1.517
1976	1.574
1982	1.723
1992	2.030
2001	2.268
2011	2.694
2021	2911

 

Θρησκευτικές παραδόσεις- Ο Σταυρός των Λυμπιών

Τα Λύμπια σχετίζονται, σύμφωνα προς την τοπική θρησκευτική παράδοση, με τον περίφημο σταυρό των Λυμπιών που η αγία Ελένη είχε αφήσει στο Σταυροβούνι. Το Σταυροβούνι, αναφέρει η παράδοση, είχε ονομαστεί Λύμπια ή και Ολυμπία, από το όνομα του ενός από τους δυο ληστές που σταυρώθηκαν μαζί με τον Χριστό, που λεγόταν Ολυμπάς.

 

Βλέπε λήμμα: Σταυροβούνι

 

Όμως το 1426, όταν οι Σαρακηνοί εισέβαλαν στην Κύπρο, ὁ σταυρός τῶν Λυμπίων, τουτέστιν ὁ μέγας, μοναχός του ἦλθεν κάτω τοῦ ὄρου όπως γράφει ο Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 68). Έφυγε δηλαδή, ο σταυρός από το Σταυροβούνι και βρέθηκε στην κορφή του λόφου, που δεσπόζει του χωριού, όπου βρίσκεται σήμερα το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού. Εφόσον, λοιπόν, ο σταυρός του Σταυροβουνιού ήταν γνωστός ως σταυρός του Ολυμπά (το όνομα του καλού ληστή), ονομάστηκε και το χωριό Λύμπια.

 

Ωστόσο φαίνεται ότι η παράδοση αυτή «ερμηνεύει» εκ των υστέρων την ονομασία, δίνοντας αυθαίρετα στον καλό ληστή το όνομα Ολυμπάς. Η ονομασία του χωριού όπως και πολλές άλλες παρόμοιες στην Κύπρο, θα πρέπει ασφαλώς να θεωρηθεί ως αρχαία ελληνική, από την ονομασία Όλυμπος, του ελληνικού βουνού που αποτελούσε την κατοικία των θεοτήτων του ελληνικού πανθέου (απ’ όπου Ολυμπία και Λύμπια). Και η κορφή του Σταυροβουνιού ονομαζόταν Λύμπια ή Ολυμπία, και το Τρόοδος ονομαζόταν Όλυμπος, Λύμπια ονομάζεται και κορφή πάνω από την Πέτρα του Λιμνίτη, ο Στράβων αναφέρει ακρωτήρι που ονομαζόταν Όλυμπος, ενώ Έλυμπος ονομάζεται και κορφή πάνω από το χωριό Ακάνθου

 

Βλέπε λήμμα: Όλυμπος

 

Θα πρέπει, λοιπόν, να θεωρήσουμε ότι η ύπαρξη τόσων Ολύμπων στην Κύπρο, πιθανότατα οφειλόταν στο ότι κατά την Αρχαιότητα ονομάζονταν έτσι όσες βουνοκορφές φιλοξενούσαν ναούς αφιερωμένους σε θεότητες του ελληνικού Ολύμπου.

 

Τα Λύμπια, ευρισκόμενα πολύ κοντά στην έδρα του αρχαίου βασιλείου του Ιδαλίου, στη διοικητική έκταση του οποίου θα πρέπει να περιλαμβανόταν ο χώρος τους, φαίνεται ότι διασώζουν αρχαία ελληνική ονομασία. Εξάλλου στα ανατολικά του χωριού, στην τοποθεσία Φτέλια, βρέθηκαν αρχαίοι τάφοι που φανερώνουν την ύπαρξη αρχαίου οικισμού στην περιοχή.

 

Βλέπε λήμμα: Ιδάλιον

 

Το χωριό δεν βρίσκεται σημειωμένο σε πολύ παλαιούς χάρτες και φαίνεται να είναι σχετικά νεότερο. Ο Νέαρχος Κληρίδης αναφέρει τοπική παράδοση, σύμφωνα προς την οποία το χωριό ιδρύθηκε από πρόσφυγες κατοίκους γειτονικών οικισμών που είχαν καταστραφεί κατά τη διάρκεια της εισβολής των Τούρκων στην Κύπρο το 1570 και της προέλασής τους προς την πρωτεύουσα Λευκωσία. Στην τοποθεσία όπου βρίσκονται τα Λύμπια, μέχρι το 1570 υπήρχαν μόνο μάντρες, αναφέρει η ίδια παράδοση.

 

Η εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο, είναι κτίσμα του 1901. Των Λυμπιών δεσπόζει, στην κορφή του γειτονικού λόφου, το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού για το οποίο ο G. Jeffery (1918), γράφει:

 

Το χωριό Λύμπια ξεχωρίζει ιδιαίτερα για ένα πολύ περίβλεπτο ορόσημο, την εκκλησία που κουρνιάζει στην κορυφή ενός λόφου και δεσπόζει του χωριού. Το μικρό αυτό κτίριο αν και τόσο σημαντικό για το τοπίο, με διαστάσεις μόνο 3 μέτρα επί 9, είναι μονόθολος σύγχρονη εκκλησία του 1865. Στη νότια πλευρά στο εσωτερικό υπάρχει μια αψιδωτή κόγχη στην οποία ένας μεγάλος λευκός μετάλλινος σταυρός ακουμπά στον τοίχο. Ο σταυρός που θυμίζει εκείνον σε παρόμοια θέση στο Σταυροβούνι, έχει ύψος περί το ενάμισυ μέτρο κι είναι διακοσμημένος με μικρογραφία του Χριστού στο κέντρο. Η εκκλησία είναι γνωστή ως ο Σταυρός των Λυμπιών.

 

Οι γυναίκες επιστρέφουν

Το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού είναι κατεχόμενο από το 1974 από τους Τούρκους εισβολείς, που το μετέτρεψαν σε φυλάκιό τους.

Το κίνημα Οι γυναίκες επιστρέφουν οργάνωσαν πορεία προς τα Λύμπια στις 19 Μαρτίου 1989. Οι γυναίκες ανακόπηκαν στο ύψωμα του παρεκκλησίου του Τιμίου Σταυρού. Εκεί κτυπήθηκαν  από τον τουρκικό στρατό και 31 γυναίκες συνελήφθηκαν από τον στρατό κατοχής.

 

Βλέπε λήμμα: Πορείες γυναικών- Οι γυναίκες επιστρέφουν 

 

 

Εκπαίδευση

Κατά τον Ιερώνυμο Περιστιάνη, πριν από το 1870 τα «κοινά γράμματα», όχι όμως γραφή, δίδασκε στο σπίτι του σε 15 περίπου παιδιά ο ιερέας παπά Λοΐζος Χατζή Μπεννέττου. Το πρώτο κοινοτικό αλληλοδιδακτικό σχολείο, ή της νέας μεθόδου, ιδρύθηκε το 1872 με δαπάνες της εκκλησίας κι ο πρώτος που δίδαξε σ’ αυτό την αλληλοδιδακτική μέθοδο ως το 1879 ήταν ο Δημήτριος Κραμβής, τελειόφοιτος της Ελληνικής Σχολής της Λευκωσίας. Τα μαθήματα που διδάσκονταν σε 40-50 παιδιά ήσαν ανάγνωση, «Γεροστάθης», γραφή, αριθμητική, γραμματική, ελληνική ιστορία, ιερά ιστορία, φυσική ιστορία και χρηστομάθεια. Επόμενος δάσκαλος ήταν ο Σταύρος Σταυρινίδης, στον οποίο αναφέρεται ο Ιωσίας Σπένσερ στην έκθεσή του, μετά την έναρξη της αγγλικής κατοχής:

 

...Ο δάσκαλος Σταύρος Σταυρινίδης δεν ήταν καθόλου ευχάριστο πρόσωπο. Παραπονιόταν πικρά ότι δεν μπορούσε να πάρει τον μισθό του, που πρέπει να είναι 2.500 γρόσια. Οι χωρικοί ωστόσο τον προμηθεύουν τροφή. Η διευθέτηση είναι όπως οι γονείς πληρώνουν 1.200 γρόσια κι η εκκλησία 1.300, αλλά η φτώχεια, είπαν, εμπόδιζε την εκτέλεσή της. Φαίνεται κάτι συμβαίνει το οποίο δεν μπορώ να εννοήσω. Ο δάσκαλος ήταν πολύ δυστυχισμένος και φαινόταν να μη έχει δραστηριότητα κι ενδιαφέρον στη δουλειά του...

 

Κατά τον Περιστιάνη, ο Σπένσερ αδικεί πολύ τον Σταυρινίδη θεωρώντας τον «μη ευχάριστο πρόσωπο» επειδή απλώς παραπονιόταν ότι δεν του πλήρωναν οι χωρικοί τον μισθό του.

 

Παρόμοιες πληροφορίες για την εκπαίδευση στα Λύμπια δίνει και ο Λοΐζος Φιλίππου, γράφοντας όμως ότι το κοινοτικό σχολείο του χωριού ιδρύθηκε το 1874 κι ότι σ' αυτό φοιτούσαν και αρκετά παιδιά από κοντινά χωριά.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια