Λουκιανός
Σοφιστής και συγγραφέας του 2ου αιώνα μ.Χ. Καταγόταν από την πόλη Σαμόσατα, στις όχθες του ποταμού Ευφράτη, και έζησε από το 115 ως το 200. Προοριζόταν από τους δικούς του να γίνει γλύπτης, εκείνος όμως εγκατέλειψε νωρίς την τέχνη αυτή για να γίνει σοφιστής και ρήτορας. Έζησε για κάποιο χρονικό διάστημα στην Αθήνα, αργότερα όμως επιδόθηκε σε μακρές περιοδείες στην Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, την Ιταλία και τη νότια Γαλλία κερδίζοντας χρήματα από επιδείξεις της ρητορικής του. Σε ηλικία σαράντα περίπου χρόνων επανήλθε στην Αθήνα όπου επιδόθηκε στη μελέτη της φιλοσοφίας κοντά στον Κύπριο στωικό φιλόσοφο Δημώνακτα*. Δεν άργησε όμως να αφήσει κι αυτές του τις σπουδές και να στραφεί στη συγγραφή, δημιουργώντας ένα νέο λογοτεχνικό είδος, τον σατιρικό διάλογο, που στρεφόταν κυρίως κατά της σοφιστικής. Αυτό το είδος του διαλόγου υπήρξε και ο κύριος λόγος της φήμης του Λουκιανού. Προς το τέλος της ζωής του φαίνεται ότι εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο, όπου ανέλαβε κάποια νομικά καθήκοντα, και εκεί πέθανε.
Στον Λουκιανό αποδίδονται περισσότερα από 80 συγγράμματα: σατιρικοί διάλογοι, επιδεικτικοί λόγοι, δυο μικρές πλαστές ιστορίες (Λούκιος ἤ ὄνος και Ἀληθής ἱστορία), δυο δραματικά παιγνίδια και περισσότερα από 50 επιγράμματα.
Σε δέκα περίπου από τα έργα του Λουκιανού υπάρχουν αναφορές στην Κύπρο. Τα έργα αυτά είναι τα ακόλουθα: Ἀναβιοῦντες ἤ ἁλιεύς, Ἑταιρικοί Διάλογοι, Δημῶναξ, Περί θυσιῶν, Περί παρασίτων, Μακρόβιοι, Περί τῆς Συρίης θεοῦ, Ποδάγρα, Ὑπέρ τῶν Εἰκόνων, Ρητόρων διδάσκαλος, Π ῶς δεῖ τήν ἱστορίαν συγγράφειν. Αντικείμενα των αναφορών του είναι η Κυπρία και Παφία Αφροδίτη, ο βασιλιάς Κινύρας, οι Κύπριοι φιλόσοφοι Ζήνων και Δημώναξ, άλλοι Κύπριοι της Αρχαιότητας, κυπριακά προϊόντα και άλλα.
Στο έργο του Περί θυσιῶν, απαριθμώντας τους κατά τόπους λατρευόμενους θεούς, γράφει ότι όταν οι άνθρωποι μοίρασαν μεταξύ τους, τους θεούς, οι κάτοικοι της κυπριακής Πάφου πήραν τη λατρεία της θεάς Αφροδίτης, την οποία παρουσίαζαν και ως συμπολίτιδά τους. Η Κυπρία αυτή Αφροδίτη, κατά τον Λουκιανό, έπεσε από τον αιθέρα ως σταγόνα, ανατράφηκε από τον Νηρέα και αποτελεί την «αρμογή» (τη συνεκτική δύναμη) του κόσμου. Τρία από τα σωζόμενα επιγράμματά του γράφτηκαν για να συνοδεύσουν αφιερώματα στη θεά: τα δυο στην «Κύπριν Αφροδίτη», ενώ το τρίτο μιλά για άγαλμα γυμνής «Παφίας».
Σε άλλο έργο του, το Περί τῆς Συρίης θεοῦ, αφηγείται ότι ευρισκόμενος στην πόλη Βύβλο ανέβηκε στο όρος Λίβανος για να δει αρχαίο ιερό της Αφροδίτης, που ίδρυσε ο Κύπριος βασιλιάς και αρχιερέας Κινύρας. Για τον ίδιο βασιλιά μιλά και στο έργο του Ρητόρων διδάσκαλος, χαρακτηρίζοντας τον Κινύρα θηλυπρεπή. Για τον Κύπριο φιλόσοφο Ζήνωνα* τον Κιτιέα παραδίδει ότι είχε τόπο διδασκαλίας του στην Αθήνα την «Ποικίλη Στοά», ότι πέθανε στα 98 του χρόνια, αφού επέβαλε ο ίδιος στον εαυτό του τον διά πείνης θάνατο (Μακρόβιοι, 19), και ότι ο Ζήνων ανήκει στην τάξη των φιλοσόφων που ήσαν «άχρηστοι», επειδή ποτέ κανένας απ’ αυτούς δεν στρατεύθηκε ούτε συμμετέσχε σε πολεμικές επιχειρήσεις υπέρ πατρίδος (Περί παρασίτων, 43).
Στο έργο του Ἑταιρικοί Διάλογοι καλοτυχίζει την κοπέλα εκείνη που ο εραστής της θα της φέρνει με πλοίο κρεμμύδια και τυριά της Κύπρου, ενώ σε άλλο μέρος του ίδιου έργου του αναφέρει πάλι τα κυπριακά κρεμμύδια και δυο είδη ψαριών της Κύπρου, που μεταφέρονται με πλοίο σε κάποιο λιμάνι της Ελλάδας.
Ένα ολόκληρο έργο του Λουκιανού, ο Δημῶναξ, αναφέρεται στον ομώνυμο Κύπριο φιλόσοφο του 2ου αιώνα μ.Χ. Ο Λουκιανός, που υπήρξε για πολύν καιρό μαθητής και θαυμαστής του, στο έργο του αυτό παρέχει πλήθος πληροφοριών για τη ζωή και τη φιλοσοφία του Δημώνακτος, που αποτελούν και τη μοναδική πηγή για τον Κύπριο φιλόσοφο. Ο Κυρ. Χατζηιωάννου (ΑΚΕΠ , Γα) συγκέντρωσε πάνω από εξήντα αποσπάσματα από τον Δημώνακτα. Με αυτά ο Λουκιανός δίνει στοιχεία για το πόσο έζησε και πώς πέθανε ο Δημώναξ, τί τον έσπρωξε προς τη φιλοσοφία, ποιες φιλοσοφικές σχολές ευνοούσε και ποια φιλοσοφία ανέπτυξε, ποιοι ήσαν οι τρόποι του και οι λόγοι του και τι θεωρούσε μέγιστον αγαθόν. Παρουσιάζει επίσης την ευρυμάθειά του, την κοινωνική υπηρεσία που πρόσφερε στους συμπολίτες του με τη φιλοσοφία του, πλήθος περιστατικά από τη ζωή του, πολλά ενδιαφέροντα ανεκδοτολογικά αστεία του Δημώνακτος και τις κυριότερες φιλοσοφικές του γνώμες. Η τελική κρίση του Λουκιανού για τον Κύπριο φιλόσοφο είναι ότι ο Δημώναξ υπήρξε ο «άριστος των φιλοσόφων».
Εκτός από τον Δημώνακτα, ο Λουκιανός κάμνει μνεία και ενός άλλου Κυπρίου φιλοσόφου, περιπατητικού, του Ρουφίνου, για τον οποίο καμιά άλλη μαρτυρία δεν έχει σωθεί. Τέλος αναφέρει σύζυγο του Κυπρίου βασιλιά Ευαγόρα που είχε το όνομα Λητώ.