Λουκάς άγιος, Αμμόχωστος
Το μοναστήρι του Αγίου Λουκά βρίσκεται στην ομώνυμη ενορία της Αμμοχώστου. Ούτε ο Βασίλι Μπάρσκυ ούτε ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός το αναφέρουν. Γι’ αυτό φαίνεται ότι κτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. Τα μοναστηριακά κτίρια σε σχήμα κεφαλαίου Π κατελάμβαναν τη δυτική, τη νότια και την ανατολική πλευρά. Στη βόρεια πλευρά υπήρχε μανδρότοιχος. Το μοναστηριακό κτίριο της δυτικής πλευράς ήταν διώροφο. Τα μοναστηριακά κτίρια ήσαν πλινθόκτιστα κι εκείνα της νότιας και της ανατολικής πλευράς είχαν περιέλθει σε αχρηστία και κατέρρευσαν. Στο διώροφο μοναστηριακό κτίριο διέμεναν, μέχρι το 1962, ο αρχιερατικός επίτροπος Αμμοχώστου και άλλοι κληρικοί και λαϊκοί υπάλληλοι της Αρχιεπισκοπής όταν μετέβαιναν στην Αμμόχωστο. Στο ισόγειο έμενε η οικογένεια του ιερέα της ενορίας του Αγίου Λουκά.
Η εκκλησία του μοναστηριού ήταν λιθόκτιστη μονόκλιτη, καλυμμένη με σταυροθόλια όπως πολλές εκκλησίες του 18ου και του 19ου αιώνα.
Ο ναός κατεδαφίστηκε λίγο πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, προκειμένου να κτιζόταν στη θέση του μεγάλη νέα εκκλησία. Η εκκλησία άρχισε πράγματι να κτιζόταν, αλλά λόγω της τουρκικής εισβολής και κατοχής παραμένει μισοτελειωμένη.
Είναι άγνωστο πότε ακριβώς είχε ιδρυθεί το μοναστήρι αυτό, στο οποίο μέχρι και το 1974 γινόταν πολύ μεγάλο πανηγύρι. Άν και πιστεύεται ότι είχε ιδρυθεί στα τέλη του 18ου αιώνα ή στις αρχές του 19ου, ωστόσο φαίνεται ότι τότε πιθανότατα είχε επαναλειτουργήσει, ενώ η ίδρυσή του είναι μάλλον πολύ αρχαιότερη. Μία ένδειξη που συνηγορεί στο ότι το μοναστήρι βρισκόταν σε λειτουργία τον 16ο αιώνα, είναι ότι στις οχυρώσεις της Αμμοχώστου υπάρχει και ένας προμαχώνας που ονομαζόταν SanLuka, Άγιος Λουκάς, στο δυτικό άκρο της πόλης, σε τοποθεσία που «βλέπει» προς την κατεύθυνση του μοναστηριού. Τούτο ήταν σύνηθες τότε, να δίνονται ονομασίες σχετικές προς την κατεύθυνση. Στις οχυρώσεις της Αμμοχώστου υπάρχει και προμαχώνας με την ονομασία Αγία Νάπα, για παράδειγμα, επειδή «βλέπει» προς την κατεύθυνση της Αγίας Νάπας.
Πάντως δεν απαντώνται αναφορές για το μοναστήρι πριν από τον 19ο αιώνα. Ίσως το μοναστήρι να είχε ιδρυθεί κατά τα Βυζαντινά χρόνια, να εγκαταλείφθηκε κατά τη διάρκεια της μακράς πολιορκίας της Αμμοχώστου από τους Τούρκους το 1570 – 1571 και να αναβίωσε στα τέλη του 18ου αιώνα. Περί το 1800 αναφέρεται ένας επιστάτης του μοναστηριού Παϊσιος και ένας ιερομόναχος Ιωαννίκιος. Λίγο πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα αναφέρεται ένας δεύτερος Παΐσιος ως ενοικιαστής. Ο δεύτερος αυτός Παΐσιος είχε υιοθετήσει σε νηπιακή ηλικία ένα παιδί που γεννήθηκε από Καθολική μητέρα της οικογένειας Λαπιέρ. Επρόκειτο για τον Λουκά Παΐσιον, λόγιο του 19ου αιώνα και δάσκαλο στην Αμμόχωστο περίπου από το 1870 μέχρι το θάνατό του το 1894.
Το μοναστήρι βρισκόταν κοντά στη λίμνη του Αγίου Λουκά, από της οποίας το νερό αρδεύονταν και οι κήποι του. Παλαιά παράδοση αναφέρει ότι στην περιοχή υπήρχε κάποτε και χωριό, σε τοποθεσία που ονομάζεται Παλαιός Άης Λουκάς. Η παράδοση αναφέρει ότι το χωριό είχε εγκαταλειφθεί, σε άγνωστο χρόνο, λόγω επιδημίας πανώλης.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια