Λιβερά
Λιβερά- Livera. Χωριό της επαρχίας Κερύνειας, περί τα 35 χμ. δυτικά της πόλης της Κερύνειας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.
Βλέπε λήμμα: Κατεχόμενα χωριά
Τα Λιβερά είναι κτισμένα στη χερσόνησο του Κορμακίτη, σε μέσο υψόμετρο 60 μέτρων. Το υψόμετρο στην περιοχή τους γενικά αυξάνεται από τα παράλια προς το εσωτερικό και στα νοτιοανατολικά του χωριού φθάνει τα 160 μέτρα (κορφή Κορμακίτης).
Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι), ο φλύσχης της Κυθρέας και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν καφκάλλες, τέρρα ρόζα, ξερορεντζίνες και ανεμογενή (αιολικά) εδάφη.
Τα Λιβερά δέχονται μια μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται περί τα 450 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του χωριού καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, τα εσπεριδοειδή (κιτρομηλιές, λεμονιές και πορτοκαλιές), οι ελιές και οι χαρουπιές. Η έκταση γύρω από το χωριό χαρακτηρίζεται επίσης από αρκετές άγονες και ακαλλιέργητες περιοχές όπου φυτρώνει άγρια φυσική βλάστηση, κυρίως σχινιές, μαζιές, αόρατοι, αγριοελιές και αγριοτερατσιές.
Από κτηνοτροφικής απόψεως, το 1973 εκτρέφονταν από 26 κτηνοτρόφους 1.534 κατσίκες, 929 πρόβατα, 10 βόδια και 590 πουλερικά.
Η οδική σύνδεση του χωριού με τη γύρω περιοχή γίνεται με σκυρόστρωτους δρόμους. Στα βορειοδυτικά συνδέεται με τον φάρο του ακρωτηρίου Κορμακίτη (περί τα 4 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Κορμακίτης (περί τα 7 χμ.).
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 34 |
| 1891 | 34 |
| 1901 | 54 |
| 1911 | 99 |
| 1921 | 112 |
| 1931 | 121 |
| 1946 | 189 (160 Ελληνοκύπριοι και 29 Τουρκοκύπριοι) |
| 1960 | 177 (165 Ελληνοκύπριοι και 12 Τουρκοκύπριοι) |
| 1973 | 123 (όλοι Ελληνοκύπριοι) |
Βλέπε λήμμα: Διακοινοτικές ταραχές
Μετά το 1964, εξαιτίας των διακοινοτικών ταραχών που ακολούθησαν την ανταρσία των Τουρκοκυπρίων, οι λιγοστοί Τουρκοκύπριοι κάτοικοι των Λιβερών εγκατέλειψαν το χωριό τους και μετακινήθηκαν στα πλησιέστερα μεικτά και αμιγή τουρκοκυπριακά χωριά, στο πλαίσιο οδηγιών της Άγκυρας για δημιουργία στο νησί ισχυρών τουρκοκυπριακών θυλάκων.
Στα Λιβερά δημιουργήθηκε και λειτουργούσε, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, αλιευτικό καταφύγιο το οποίο φιλοξενούσε μια μόνο ψαρόβαρκα. Στα βορειοανατολικά του χωριού βρίσκεται ο μικρός κόλπος του Λιμανουδιού.
Μετά την τουρκική στρατιωτική εισβολή του 1974 οι κάτοικοι των Λιβερών προσφυγοποιήθηκαν στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου και το χωριό παρέμεινε έρημο. Αργότερα, μετά τον Μάρτιο του 1976, το χωριό εποικίστηκε από Τούρκους που μεταφέρθηκαν από περιοχές της Τουρκίας. Εξάλλου, στο πλαίσιο της προσπάθειας των εισβολέων να τουρκοποιήσουν όλα τα τοπωνύμια των κατεχομένων περιοχών της Κύπρου, το 1975 μετονόμασαν το χωριό σε Sadrazamkoy.
Ιστορικά στοιχεία
Το χωριό πιθανότατα υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια (περίοδοι Φραγκοκρατίας - Βενετοκρατίας), αφού η ονομασία του, σύμφωνα προς την επικρατούσα άποψη, διασώζει το οικογενειακό επίθετο Λιβιέρι (απ’ όπου Λιβιερά - Λιβερά ) στους οποίους φαίνεται ότι ανήκε. Την ύπαρξη οικογένειας ευγενών με το επίθετο ντε λα Λιβιέρι γνωρίζουμε από επιγραφή σε ταφόπετρα από την Αμμόχωστο. Το χωριό, που τότε δεν φαίνεται να ήταν σημαντικό, δεν αναφέρεται από τους μεσαιωνικούς χρονογράφους ούτε και βρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες· ωστόσο σε ένα χάρτη του Giovanni Francesco Camocio που εξεδόθη στη Βενετία το 1568, σημειώνονται κτιριακές εγκαταστάσεις στην περιοχή όπου βρίσκονται τα Λιβερά, χωρίς όμως ν' αναγράφεται οποιαδήποτε ονομασία.
Η εκκλησία του χωριού, στο όνομα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, είχε κτιστεί από πλινθάρια το 1894. Κοντά στο χωριό σώζονται ερείπια τετράγωνου κτιρίου που, κατά τη γνώμη του R. Gunnis, ήταν μεσαιωνικό παρατηρητήριο (ίσως να είναι το παρατηρητήριο αυτό που δείχνει ο χάρτης του G. F. Camocio). Επίσης στην παραλιακή περιοχή του χωριού, ο Gunnis (1936) γράφει ότι είχε επισημάνει πεσμένες μαρμάρινες κολώνες (μερικές μέσα στη θάλασσα) που κατά τη γνώμη του ανήκαν σε ναό που υφίστατο στην περιοχή εκείνη κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από την αναφορά σχετικά με την επίσκεψη στην Κύπρο του αποστόλου Βαρνάβα και του ευαγγελιστή Μάρκου.
Βλέπε λήμμα: Βαρνάβας απόστολος και Μάρκος απόστολος
Κατά τη δεύτερη αυτή αποστολική περιοδεία στην Κύπρο (μέσα του 1ου μ.Χ. αιώνα) αναφέρεται στις Πράξεις Βαρνάβα ότι ο απόστολος και ο ευαγγελιστής συνοδός του έφθασαν στην Κύπρο με καράβι και αποβιβάστηκαν στον Κορμακίτη۬ εκεί συνάντησαν δυο υπηρέτες ειδωλολατρικών ναών, τον Αρίστωνα και τον Τίμωνα, από τους οποίους και φιλοξενήθηκαν. Συνεπώς ένας τουλάχιστον ειδωλολατρικός ναός θα πρέπει να υφίστατο στην περιοχή κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια.
Με το πέρασμα των Βαρνάβα και Μάρκου από τα μέρη εκείνα, η τοπική παράδοση συνδέει και μια πηγή που υπάρχει στο χωριό, και στην οποία πιστεύεται ότι οι δυο κήρυκες του Χριστιανισμού είχαν δροσιστεί και ξεκουραστεί. Επίσης η τοπική παράδοση συνδέει την πηγή αυτή με την πρώτη αποστολική περιοδεία (των Βαρνάβα και Παύλου), η δε περιοχή φέρει μέχρι σήμερα την ονομασία Βούρνες των Αποστόλων.
Στην περιοχή του Λιμανουδιού αρκετές φορές βρέθηκαν από τους κατοίκους του χωριού ρωμαϊκά νομίσματα και κατά πάσαν πιθανότητα ο όρμος εχρησιμοποιείτο ως λιμανάκι ή αγκυροβόλιο κατά την Αρχαιότητα, τουλάχιστον κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Με τον απόστολο Παύλο, εξάλλου, συνδέει η τοπική παράδοση και το Λιμανούδι αυτό, που είναι γνωστό και με την ονομασία Κακολιμιονίν.
Βλέπε λήμμα: Κακολιμιονίν
Πάντως η περιοχή των Λιβερών ήταν κατοικημένη κατά τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες. Από την εποχή αυτή έχουν βρεθεί ερείπια μιας πρωτοχριστιανικής βασιλικής στην τοποθεσία Γαλαλά.
Η ύπαρξη ερειπίων των Ρωμαϊκών και Πρωτοβυζαντινών χρόνων στην περιοχή, ίσως δε και παλαιότερων ακόμη, αποδεικνύει την ύπαρξη κάποιου συνοικισμού του οποίου όμως αγνοούμε τη σπουδαιότητα. Δυστυχώς δεν έγιναν συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή που βρίσκεται, εξάλλου, υπό τουρκική στρατιωτική κατοχή από το 1974, πράγμα που αποκλείει περαιτέρω αρχαιολογικές έρευνες. Του συνοικισμού εκείνου αγκυροβόλιο ήταν, όπως φαίνεται, το Κακολιμιονίν. Η δε αναφορά στις Πράξεις Βαρνάβα ότι ο απόστολος είχε φθάσει με καράβι στην Κύπρο στην οποία είχε εισέλθει από το σημείο αυτό, φανερώνει πως ο μικρός όρμος εχρησιμοποιείτο τότε από τα καράβια. Και φυσικά δεν λειτουργεί λιμάνι χωρίς οικισμό κοντά σ' αυτό.
Ο Αθ. Σακελλάριος (Τά Κυπριακά, Α', 1890, σσ. 138-139), κάνει μια υπόθεση γράφοντας:
... Ἴσως δ' ἡ Κέρμια ἔκειτο πρός δυσμάς τῆς κώμης Λουβερᾶ [Λιβερά], ἐν ᾖ θέσει ὑπάρχουσιν ἐρείπια διαφόρων χρόνων καί μάλιστα βυζαντινά καί μεταγενέστερα...
Ωστόσο η αναφερόμενη πόλη Κέρμια είναι μάλλον η Θέρμια πολύ κοντά στην Κερύνεια, κι αγνοούμε την ονομασία του συνοικισμού που υφίστατο στην περιοχή των Λιβερών.
Χαμηλότερα από το χωριό και πλησιέστερα προς την ακτή, κτίστηκαν από τους Τούρκους δύο σύγχρονες μονάδες τουριστικών διαμερισμάτων. Ανατολικότερα στην ακτή, υπάρχει ανακαινισμένο το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου του Σπόρου. Το εκκλησάκι είχε κτιστεί το 1960 και είχε τότε αντικαταστήσει αρχαιότερο μικρό ναό. Στην αυτή περιοχή, όπου και ο όρμος που είχε χρησιμοποιηθεί κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα ως αγκυροβόλιο, υπάρχει ερειπωμένο μεγάλο κτίριο, αποθήκη χαρουπιών για εξαγωγή. Σύμφωνα προς επιγραφή εντοιχισμένη στην πρόσοψη, κάτω από ανάγλυφο σταυρό, το κτίριο αυτό είχε κτιστεί το 1905.
Βλέπε λήμμα: Τερατσιά
Το τοπίο χαρακτηρίζεται από ομορφιά και μεγαλοπρέπεια, καθώς οι σχεδόν κάθετοι βράχοι της περιοχής καταλήγουν απότομα στη θάλασσα. Σ’ αυτούς τους βράχους υπάρχουν και πολλοί αρχαίοι λαξευτοί τάφοι.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
