Λέσχες
Μια λέσχη είναι ίδρυμα που έχει ως σκοπό τη συχνή επαφή και συναναστροφή των μελών της με σκοπό τη ψυχαγωγία τους, συνήθως δε επιδιώκει να διαδραματίζει κι ευρύτερο ρόλο, πολιτικό και κοινωνικό, αναπτύσσοντας και δραστηριότητες σε διάφορους τομείς όπως ο καλλιτεχνικός, ο φιλολογικός, ο αθλητικός κ.α. Η κάθε λέσχη έχει δικό της οίκημα στο οποίο συγκεντρώνονται και δρουν τα μέλη της, καθώς και κανονισμούς. Λέσχες υφίσταντο στην αρχαία Ελλάδα κι αποτελούσαν χώρους όπου οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν ανεπίσημα και συνιόντες διημέρευον, όπως μας πληροφορεί ο Φρύνιχος. Με τη νεότερη μορφή τους, οι λέσχες εμφανίστηκαν από τον 16ο αιώνα κ.ε., αρχικά στην Αγγλία με την ονομασία clubs.
Στην Κύπρο άρχισαν να ιδρύονται λέσχες από τα τέλη του 19ου αιώνα, δηλαδή μετά τον τερματισμό της τουρκικής κυριαρχίας και την άφιξη των Άγγλων. Υπό τις συνθήκες της τότε εποχής, διάφορες λέσχες στις κυπριακές πόλεις αποτελούσαν συνήθως το επίκεντρο και τον πυρήνα της πνευματικής και κοινωνικής ζωής του τόπου και διαδραμάτισαν σοβαρότατο ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή όλων των πόλεων του νησιού.
Πολύ κοντά στον ναό της Αγίας Νάπας ήταν η «Αγγλική Λέσχη» η οποία λειτούργησε γύρω στο 1880. Εκεί σύχναζαν και οι αξιωματικοί του βρετανικού στρατοπέδου των Πολεμιδιών.
Διάφορες από τις λέσχες αυτές έζησαν για πολλά χρόνια, μερικές δε εξακολουθούν να επιζούν. Ιδρύονταν από ομάδες ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα και στόχους και συγκέντρωναν μορφωμένα κυρίως άτομα που επιδίδονταν σε πλείστες δραστηριότητες. Δικές τους λέσχες (clubs) ίδρυσαν στην Κύπρο και οι Άγγλοι, οι περισσότερες από τις οποίες αφορούσαν αθλητικές κυρίως δραστηριότητες (όπως η αντισφαίριση, οι ιπποδρομίες κλπ.).
Πέρα όμως από τον αθλητισμό, ζωτικής σημασίας ήσαν για την Κύπρο οι λέσχες που ιδρύθηκαν στις διάφορες πόλεις κι ανέπτυξαν και ποικίλες άλλες δραστηριότητες, περιλαμβανομένων και πολιτικών. Βέβαια σε πολλούς τέτοιους ομίλους δεν είχε χρησιμοποιηθεί ο χαρακτηρισμός τους ως λεσχών αλλά παρουσιάστηκαν με διάφορες άλλες ονομασίες, ανάλογα προς τους σκοπούς και τις δραστηριότητές τους.
Λέσχη Ισότης
Η πρώτη γνωστή λέσχη ήταν η Ισότης, η αρχαιότερη απ’ όλες, που ιδρύθηκε στη Λεμεσό το 1872, έξι χρόνια πριν από τον τερματισμό της οθωμανικής κατοχής και τον ερχομό των Άγγλων. Ως ιδρυτής της φέρεται ο βουλευτής Λεμεσού Γεώργιος Μαληκίδης.
Ο Νικόλαος Κλ. Λανίτης (1872-1958) δημοσίευσε, στο τεύχος ΙΕ του 1950, στο κυπριακό λογοτεχνικό περιοδικό «ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ» το οποίο εκδιδόταν από το 1934 μέχρι το 1956 μερικές σημαντικές λεπτομέρειες για τον τρόπο λειτουργίας της Λέσχης ισότης.
Στο κειμενο του γράφει για τον ιδρυτή Μαληκίδη αλλά και για το μέλος της ισότητος τον Γεώργιο Μορίδη:
"Ο ιδρυτής της γηραιάς «Ισότητος», εις την οποίαν με σεβασμόν ατενίζω την εικόνα του. Και πόσα δεν ενθυμούμαι επεισόδια των νεανικών μου χρόνων συνδεόμενα με την πολυλογίαν του και την λεπτολόγον εξονύχισιν των πάντων. Έζη τότε εις την Λεμεσόν μια ευφυής φυσιογνωμία της εποχής, την οποίαν οι νεώτεροι απελαμβάναμεν. Σπινθηροβόλος χιουμοριστής, ο Γεώργιος Μορίδης, πατήρ του ηθοποιού (Θεόδωρου Μορίδη) και πενθερός του επιφανούς συνθέτου Σόλωνος Μιχαηλίδου. Ό Μαληκίδης είχε καλέσει γενικήν συνέλευσιν προς «τροποποίησιν άρθρων τινών του καταστατικού χάρτου της Ισότητος». Είμεθα με τον Μενάρδον και είδαμεν τον Μορίδην μεταξύ του ακροατηρίου. «Προοιωνίζομαι τα βέλτιστα», μου λέγει ο Μενάρδος, και έτσι επήγαμεν και ημείς. «Κύριοι, λέγει μεταξύ άλλων ο Μαληκίδης, το άρθρον πρέπει να τροποποιηθή. Το άρθρον λέγει ότι ο προσφέρων λίρας πέντε είναι δωρητής, ο προσφέρων λίρας δέκα ευεργέτης και ο προσφέρων λίρας είκοσι μέγας ευεργέτης της « Ισότητος». Αλλά τότε πώς θα ωνομάζετο εκείνος που θα προσέφερε λίρας 100 ή500, ή και 1000;» Και ο Μορίδης εγειρόμενος της θέσεως του, υπό τα περίεργα βλέμματα των παρεστώτων, φωνάζει με την βαρειάν του φωνήν: «Μέγας παράφρων, κύριε πρόεδρε». Δεν ήτο δυνατόν να προχώρηση η συνέλευσις και διελύθη, γράφει ο Λανίτης.
Αγγλική Λέσχη
Οι Άγγλοι, λίγα χρόνια αργότερα, την χαρακτήρισαν ως επαναστατική, εξαιτίας των εθνικών δραστηριοτήτων της, που περιελάμβαναν ομιλίες κι άλλες ποικίλες εκδηλώσεις, ακόμη και σειρές επιμορφωτικών μαθημάτων. Λίγα χρόνια αργότερα η λέσχη συγχωνεύθηκε με μια δεύτερη που είχε ιδρυθεί στην πόλη, την Ένωση, διατηρώντας όμως — μέχρι σήμερα — την ονομασία «Ισότης». Ιδρύθηκαν τότε και αρκετές άλλες στη Λεμεσό, όπως η Ευσέβεια (ως θρησκευτικός σύλλογος), τα Πάτρια, η Αναγέννησις, η Μεταρρύθμισις και άλλες. Στην ίδια πόλη ιδρύθηκε το 1893 και η πρώτη ελληνική τεκτονική στοά.
Βλέπε λήμμα: Τεκτονισμός
Από τις σημαντικές ήταν η λέσχη Κυπριακή Αδελφότης, που ιδρύθηκε το 1880 με πολιτικές δραστηριότητες υπέρ της ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα, που προώθησε μάλιστα την ίδρυση λεσχών και σωματείων και στην επαρχία. Στις ίδιες κατευθύνσεις κινήθηκε και ο Πατριωτικός Σύνδεσμος που ιδρύθηκε το 1890 και του οποίου τον ύμνο είχε γράψει ο Έλληνας ποιητής Ιωάννης Πολέμης. Τέλος, οι γυναίκες της Λεμεσού ίδρυσαν δικές τους οργανώσεις, την Ομάδα Κυριών το 1897 και την φιλόπτωχο Αλεξάνδρα το 1899 (η ονομασία προς τιμήν της πριγκίπισσας Αλεξάνδρας της Ελλάδας). Επίσης, στον τομέα του αθλητισμού, ο πρώτος σύλλογος που ιδρύθηκε στην Κύπρο ήσαν τα Ολύμπια στη Λεμεσό το 1892.
Βλέπε λήμμα: Ολύμπια
Στη Λευκωσία ιδρύθηκε το 1888 το αναγνωστήριο Η Αγάπη και το 1891 εμφανίστηκε άλλο με την επωνυμία Η Αγάπη του Λαού. Το 1892 ιδρύθηκε ο Κυπριακός Σύλλογος. Επίσης, γύρω στο 1888, ιδρύθηκε η φιλόπτωχος Αδελφότης Άγιος Ιωάννης, που μέλη της ήσαν άνδρες. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1894, ο «Άγιος Ιωάννης» ίδρυσε και αναγνωστήριο με την ονομασία. Η Αγάπη της φιλοπτώχου Αδελφότητος. Οι λέσχες αυτές της Λευκωσίας είχαν αναπτύξει, μεταξύ άλλων, και πολιτικές δραστηριότητες. Με δραστηριότητες θρησκευτικής και εθνικής υφής ασχολήθηκε και ο Λαϊκός Σύνδεσμος που ιδρύθηκε το 1912. Σημαντική πολιτική και άλλη ποικίλη δραστηριότητα ανέπτυξε στην πρωτεύουσα και η Εμπορική Λέσχη κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Στον τομέα του αθλητισμού, σταθμό απετέλεσε για τη Λευκωσία η ίδρυση του Γυμναστικού Συλλόγου Παγκύπρια (για τον οποίο βλέπε χωριστό λήμμα) το 1894. Αργότερα ιδρύθηκαν και σωματεία με σημαντική προσφορά, όπως η Ένωσις Νέων Τραστ.
Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα εμφανίστηκαν και διάφορες άλλες λέσχες (όπως η Λέσχη Αλεξανδρή), ενώ οι γυναίκες της πόλης είχαν τα δικά τους σωματεία: την φιλόπτωχο Εταιρεία Λευκωσίας που ιδρύθηκε το 1912 με πρωτοβουλία της λαίδης Άνταμς, συζύγου του τότε Βρετανού ύπατου αρμοστή. Ωστόσο η πρώτη γνωστή γυναικεία οργάνωση της Λευκωσίας είχε ιδρυθεί αρκετά πιο πριν, το 1888, ως κίνηση παράλληλη προς την ανδρική της «Αδελφότητος Αγίου Ιωάννου». Το 1914 ιδρύθηκε η Ένωσις Ελληνίδων Κυριών Λευκωσίας με πρόεδρο τη Θεανώ Λιασίδου και με σκοπούς τόσο αγαθοεργούς όσο και εθνικούς. Το 1925 ιδρύθηκε άλλο αξιόλογο γυναικείο σωματείο, με επικεφαλής την Περσεφόνη Παπαδοπούλου, η Πνευματική Αδελφότης Ελληνίδων Κύπρου˙ ανέπτυξε ποικίλη εθνική, πνευματική και φιλανθρωπική δραστηριότητα και, σε μερικούς τομείς, πρωτοπόρησε (ίδρυσε, για παράδειγμα, την πρώτη παιδική εξοχή). Μεταξύ των άλλων οργανώσεων, που ιδρύθηκαν αργότερα, περιλαμβανόταν και το αξιόλογο γυναικείο σωματείο Μάνα.
Στον πνευματικό τομέα, σημαντικός σταθμός ήταν η ίδρυση της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών στις αρχές του 1936. Δυο χρόνια αργότερα, το 1938, ιδρύθηκε στη Λευκωσία ο πρώτος στην Κύπρο Ροταριανός Όμιλος. Το 1916 ιδρύθηκε ο πρώτος Σύλλογος Τελειοφοίτων Παγκυπρίου Γυμνασίου και Διδασκαλείου, αργότερα δε ιδρύθηκαν σύλλογοι αποφοίτων τόσο του Παγκυπρίου όσο και άλλων σχολών, ενώ το 1940/41 ιδρύθηκε ο Μορφωτικός και Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός.
Στην Αμμόχωστο, σημαντική υπήρξε η προσφορά της Ελληνικής Λέσχης, ενώ πολύ σημαντική υπήρξε και η όλη δραστηριότητα του γυναικείου Λυκείου Ελληνίδων Αμμοχώστου. Το «Λύκειον», που ιδρύθηκε το 1930 από τη Μαρία Ιωάννου, ανέπτυξε πολλές πνευματικές και κοινωνικές - εθνικές δραστηριότητες και εξακολουθεί τη δράση του μέχρι σήμερα (από το 1974 στην προσφυγιά), ενώ ίδρυσε και παραρτήματά του σε άλλες πόλεις του νησιού.
Βλέπε λήμμα: Λύκειο Ελληνίδων και Γυμναστικός Σύλλογος Ευαγόρας
Πιο πριν, βρίσκουμε από το 1892 τον σύλλογο Σαλαμίς (που δεν επέζησε για πολύ). Το 1903 ιδρύθηκε ο Γυμναστικός Σύλλογος Ευαγόρας. Σωματείο με την ονομασία Λαϊκόν Αναγνωστήριον Ευαγόρας λειτουργούσε γύρω στα 1907-8. Το 1905, με πρωτοβουλία της Ελένης Χατζηπέτρου, ιδρύθηκε ο Φιλόπτωχος Σύλλογος Ελληνίδων Κυριών Βαρωσίων. Την ίδια εποχή δρούσε και άλλη γυναικεία οργάνωση, η Ένωσις Ελληνίδων. Σταθμό για την πόλη απετέλεσε η ίδρυση της Ανορθώσεως (αρχικά με τον χαρακτηρισμό ως αναγνωστήριο), τον Ιανουάριο του 1911. Υπήρχαν βέβαια στην πόλη και άλλες λέσχες, όπως η λέσχη του Λοϊζάκου.
Βλέπε λήμμα: Ανόρθωσις
Στη Λάρνακα απαντούμε την τοπική Εμπορική Λέσχη και, το 1900, την Φιλόπτωχο Αλεξάνδρα που, όπως και η αντίστοιχη της Λεμεσού η οποία είχε ιδρυθεί τον προηγούμενο χρόνο, ήταν αποτέλεσμα της επίσκεψης στην Κύπρο ομάδας κυριών από την Αθήνα που είχαν έλθει για να προωθήσουν την οργανωμένη φιλανθρωπία στο νησί. Στον πνευματικό και καλλιτεχνικό τομέα σημαντική ήταν η συμβολή του χορευτικού ομίλου Τερψιχόρη, της εταιρείας Ορφεύς και άλλων σωματείων. Οι Άγγλοι ίδρυσαν το Larnaca Club και μερικά άλλα, που ενισχύθηκαν και από τους λοιπούς ξένους κατοίκους της πόλης. Στον τομέα του αθλητισμού, ο γυμναστικός σύλλογος της πόλης, ο Ζήνων ιδρύθηκε το 1896.
Βλέπε λήμμα: Ζήνων
Στην Κερύνεια, η Ένωση Νέων, που ιδρύθηκε το 1926, ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα, όπως κι ο Γυμναστικός Σύλλογος Πράξανδρος. Αναφέρουμε επίσης τον Λαογραφικό Όμιλο της πόλης, καθώς και την Παγκύπρια Έκθεση Ανθέων. Ο Ναυτικός Όμιλος της Κερύνειας, αντίστοιχος προς παρόμοια σωματεία όλων των άλλων πόλεων, συνεχίζει κι αυτός τις δραστηριότητές του στην προσφυγιά από το 1974.
Τέλος, για τον Γυμναστικό Σύλλογο Κόροιβος της Πάφου, που ιδρύθηκε το 1898. Αναφέρουμε επίσης τον Κινύρα, ιδρυμένο το 1932 με πρωτοβουλία του Λοΐζου Φιλίππου, καθώς και τη σημαντική λέσχη Ομόνοια, που έδρασε κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα και αργότερα.
Πηγή
- Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
- Νικόλαος Κλ. Λανίτης: Αναμνήσεις από την περασμένη πνευματική Λεμεσό.
Φώτο Γκάλερι
