Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στην τοποθεσία Λάκκους του χωριού Λέμπα βρίσκεται σημαντικός αρχαιολογικός χώρος. Πρόκειται για τα κατάλοιπα προϊστορικού συνοικισμού που χρονολογούνται στη Χαλκολιθική II περίοδο (2900-2500 π.Χ.).

Οι ανασκαφικές έρευνες στην τοποθεσία Λάκκους έγιναν από βρετανική αρχαιολογική αποστολή που επεξέτεινε τις έρευνες της και στις τοποθεσίες Μηλούδκια και Μοσφύλια του γειτονικού χωριού Κισσόνεργα (για τις οποίες βλέπε στο λήμμα Κισσόνεργα, αρχαιολογικός χώρος). Οι δυο συνοικισμοί στις τοποθεσίες Μηλούδκια και Μοσφύλια είναι αρχαιότεροι του συνοικισμού στους Λάκκους της Λέμπας. Ωστόσο όλοι μαζί αποδεικνύουν συνεχή κατοίκηση της περιοχής αυτής της επαρχίας Πάφου κατά τα Προϊστορικά χρόνια. Στους συνοικισμούς αυτούς απαντώνται, μάλιστα, θρησκευτικά κι εθιμικά στοιχεία παρόμοια μ' εκείνα του συνοικισμού της Σουσκιού που βρίσκεται κοντά στο χωριό Κούκλια της επαρχίας Πάφου.

Στην τοποθεσία Λάκκους του χωριού Λέμπα οι ανασκαφικές έρευνες της βρετανικής αποστολής των Πανεπιστημίων της Γλασκώβης και του Εδιμβούργου, που άρχισαν το 1976 και που ακόμη συνεχίζονται υπό τη διεύθυνση του Ε. Peltenburg, είχαν σαν αποτέλεσμα την αποκάλυψη των καταλοίπων ενός συνοικισμού γεωργοκτηνοτρόφων, που χρονολογείται γύρω στο 3000-2500 π.Χ. Τα γενικά ανασκαφικά δεδομένα μαρτυρούν ότι ο συνοικισμός αυτός παρουσιάζει δυο τουλάχιστον διαδοχικές περιόδους καταστροφής και επανακατοίκησης. Παρόλο που είναι μεταγενέστερος κατά 500 περίπου χρόνια του συνοικισμού της Ερήμης, οι κατοικίες των δυο συνοικισμών έχουν αρκετές αρχιτεκτονικές ομοιότητες. Όλες οι κατοικίες, που έχουν αποκαλυφθεί στους Λάκκους της Λέμπας είναι υπέργειες με κυκλικές κατόψεις. Τα θεμέλια και το κατώτερο μέρος των τοίχων είναι κτισμένα με αργούς λίθους και το πάνω μέρος των τοίχων με πλιθάρια. Οι στέγες πιθανόν να ήσαν κωνικές από κλαδιά και ξύλα, που καλύπτονταν με παχιά επίστρωση πηλού. Τα δάπεδα ήσαν επιστρωμένα με συμπαγές στρώμα πηλού και στο κέντρο τους υπήρχε ξύλινος πάσσαλος, που στήριζε τη στέγη. Οι εσωτερικές όψεις των τοίχων ήσαν επενδυμένες με πηλό. Η διάμετρος των δαπέδων είναι ανάλογη με τη χρήση των κατοικιών. Στις μικρές κατοικίες, που χρησιμοποιούνταν σαν εργαστήρια ή κουζίνες, δεν ξεπερνά τα 3 μέτρα, αλλά στις μεγάλες, που αποτελούσαν τον μόνιμο χώρο διαμονής, φθάνει τα 9 μέτρα. Οι μεγάλες κατοικίες χωρίζονταν συνήθως σε δυο μικρότερους χώρους με ενδιάμεσο τοίχο από αργούς λίθους στο κάτω μέρος και από κλαδιά και ξύλα, επενδυμένα με πηλό, στο πάνω μέρος.

Οι νεκροί θάβονταν σε μικρούς λακκοειδείς τάφους, κάτω από τα δάπεδα των κατοικιών ή έξω από τις κατοικίες. Σε είκοσι τέτοιους τάφους βρέθηκαν ανάλογοι σκελετοί παιδιών σε συνεσταλμένη στάση, χωρίς κτερίσματα. Σε μια άλλη παιδική ταφή, κάτω από το δάπεδο μιας κατοικίας, μαζί με τον σκελετό βρέθηκε κι ένα σταυρόσχημο γυναικείο ειδώλιο από στεατίτη, παρόμοιο με τα ειδώλια της Σουσκιού και των άλλων περιοχών της Πάφου. Οι παιδικοί τάφοι μετά την ταφή γεμίζονταν με χώμα και σκεπάζονταν με μια μεγάλη ασβεστολιθική πλάκα. Το νεκροταφείο για τους ενήλικες δεν έχει ακόμη εντοπισθεί.

Τα κινητά ευρήματα περιλαμβάνουν αρκετά λίθινα και οστέινα εργαλεία, οικιακά σκεύη, βιοτεχνικά είδη, ειδώλια και κοσμήματα, χάλκινα αντικείμενα και πολλά κεραμικά όστρακα μονόχρωμα ερυθρά, μονόχρωμα μελανά και με ερυθρωπή διακόσμηση πάνω σε λευκή επιφάνεια. Ανάμεσα σ' αυτά πολύ σημαντικά θεωρούνται μια μικρή χάλκινη σμίλη και μια χάλκινη λεπίδα, τα τρίτα κατά σειρά ανακάλυψης χάλκινα αντικείμενα σ' ολόκληρο το νησί, μια λίθινη σφραγίδα με ομόκεντρους κύκλους, λεπίδες οψιανού κι ένα μεγάλο ασβεστολιθικό γυναικείο ειδώλιο, που είναι το δεύτερο σε μέγεθος απ' όλα τα ομοειδή του.

Το μεγαλύτερο χαλκολιθικό σταυρόσχημο ασβεστολιθικό ειδώλιο που έχει ύψος 39,5 εκατοστόμετρα και που προέρχεται, πιθανότατα, από το νεκροταφείο της Σουσκιού, βρίσκεται σήμερα σε ιδιωτική συλλογή στην Ελβετία. Από τη Λέμπα προέρχεται άλλο περίφημο ειδώλιο που φθάνει περίπου το ύψος των 36 εκατοστομέτρων και παριστάνει σχηματοποιημένη γυναικεία μορφή. Τα γενικά χαρακτηριστικά του προσώπου και του σώματος του ειδωλίου αυτού είναι σχηματοποιημένα και απλοποιημένα, αλλά τόσο το γυναικείο στήθος όσο και τα γεννητικά όργανα δηλώνονται πολύ έντονα με βαθιές εγχαράξεις. Έτσι, παρόλο που διαφέρει στην εμφάνιση από τα σταυρόσχημα ειδώλια της Σουσκιού, φαίνεται να έχει τον ίδιο συμβολικό χαρακτήρα και να παριστάνει τη θεά της Γονιμότητας που λατρευόταν στην προϊστορική Πάφο και ίσως και σ' ολόκληρη την προϊστορική Κύπρο, η οποία εξελίχθηκε αργότερα σε Αστάρτη και Αφροδίτη.