Λαρτοκουντούριν ή λαχτοκουντούριν
Το ορτύκι. Coturnix coturnix. Οικογένεια: Phasianidae. Είναι το μικρότερο πουλί από τα ευθυσβαδιστικά (=πουλιά που μόλις εκκολαφθούν, περπατούν κι ακολουθούν τους γονείς τους) που απαντώνται στην Κύπρο. Είναι όμως πολυκυνηγημένο εξαιτίας του ότι το κρέας του είναι εύγευστο και λιπαρό και πολύ γνωστό στους κυνηγούς και στους γεωργούς. Επειδή είναι πουλί κοντόχοντρο αλλά και με λίπος (=λαρτίν) πήρε στην Κύπρο την ονομασία λαρτοκουντούριν (=λαρτίν και κούντουρος). Το μέγεθός του φθάνει τα 16 εκατοστόμετρα.
Σαν αποδημητικό πουλί που είναι, έχει δυνατό πέταγμα. Από την Κύπρο περνά τακτικά κατά τα ταξίδια του, την άνοιξη και το φθινόπωρο. Μερικά όμως λαρτοκουντούρκα μένουν στην Κύπρο για να διαχειμάσουν και ελάχιστα για να φωλιάσουν την άνοιξη. Η γενική του εμφάνιση είναι μικρογραφία της πέρδικας. Η κεφαλή και το πάνω μέρος του κορμού του έχουν χρώμα καφέ βαθύ με καστανά στίγματα, τα μάγουλα άσπρα καθώς και άσπρη γραμμή πάνω από τα μάτια, η ράχη και οι φτερούγες γκριζοκαφέ με ακανόνιστες καστανές ραβδώσεις, το στήθος ροδόχρωμο και η κοιλιά ασπριδερή. Το ράμφος είναι χρώματος βαθύ καφέ, οι κνήμες και τα πόδια γκρίζα. Το θηλυκό έχει το ίδιο χρώμα με το αρσενικό, αλλά πιο ξέβαθο, με γκριζοκαφέ στίγματα.
Τα ορτύκια ακούγονται συχνότερα παρά βλέπονται, είναι δε δύσκολο να πετάξουν εάν δεν τ' αναγκάσει ο σκύλος του κυνηγού. Σαν υποχρεωθούν να πετάξουν, ακούγεται ένας παράξενος θόρυβος που μοιάζει με πέταγμα κοπαδιού περδικιών. Μόλις δε πηδήξουν από το έδαφος για ν' απογειωθούν, αφήνουν μια διαπεραστική φωνή — ττουίτ, ττουίτ, ττουίτ — που ξαφνιάζει και προκαλεί φόβο.
Κατά τον Μεσαίωνα αναφέρεται ότι τα ορτύκια περνούσαν από την Κύπρο σε πολύ μεγάλους αριθμούς όταν μετανάστευαν, κι ότι πολλά παρέμεναν και γεννούσαν, κυρίως σε αρδευόμενες περιοχές και φυτείες. Φωλιάζουν στο έδαφος και γεννούν 6-12 αυγά, μόλις δε τα μικρά εκκολαφθούν, ακολουθούν τους γονείς των όπως τα περδικάκια. Η μετανάστευσή τους κατά την άνοιξη αρχίζει κατά τα τέλη Μαρτίου και συνεχίζεται μέχρι το τέλος του Απριλίου.
Ωστόσο από τα ορτύκια που μεταναστεύουν μέσω της Ανατολικής Μεσογείου, μικροί αριθμοί περνούν από την Κύπρο γιατί τα περισσότερα διακινούνται μέσω της Συρίας και Παλαιστίνης και της χερσονήσου του Σινά. Η μετανάστευσή τους μέσω Αιγύπτου κατά το φθινόπωρο, αρχίζει από το τέλος Αυγούστου και βρίσκεται στο αποκορύφωμά της κατά τη δεύτερη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου, συνεχίζεται δε μέχρι το τέλος του μηνός. Από την Κύπρο, το φθινόπωρο, περνούν από τις αρχές του Σεπτεμβρίου μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου. Τα λίγα που μένουν στο νησί για να γεννήσουν το καλοκαίρι, βρίσκονται πάντοτε σε αρδεύσιμες φυτείες, σε λιβάδια και σε κήπους. Κατά τις περιόδους των μεταναστεύσεων απαντώνται και στα βουνά, στα αμπέλια των αμπελοχωριών, στους πρόποδες των βουνών και στα παράλια.
Κανένα άλλο πουλί στον κόσμο δεν έπαθε (κι εξακολουθεί να υφίσταται) τόση καταστροφή από τον άνθρωπο, γιατί το ορτύκι, εκτός του ότι προτιμάται για το εύγευστο κρέας του, πιάνεται και σχετικά εύκολα επειδή πετά πολύ χαμηλά. Στο βιβλίο του Birds of Arabia, ο Col. Meinertzhagen γράφει και για το εμπόριο των ορτυκιών, λέγοντας ότι από την Αίγυπτο είχαν εξαχθεί το 1920 περί τα 3.024.000 πουλιά, αριθμός τεράστιος ο οποίος αυξήθηκε από 300.000 που είχαν εξαχθεί το 1885. Και συνεχίζει γράφοντας πως η τέτοια παρακμή των ορτυκιών στην Ευρώπη τρόμαξε κι αυτούς ακόμη που τα κράτη τους ήσαν οι καλύτεροι αγοραστές, προ πάντων όταν έμαθαν πως τα πουλιά μεταφέρονταν ζωντανά από τη μακρινή Αίγυπτο και πωλούνταν ζωντανά. Προς καταισχύνη μας, το Λονδίνο ήταν ο καλύτερος πελάτης του φρικτού αυτού εμπορίου...
Τα ορτύκια γεννούν σχεδόν σ' όλη την Ευρώπη και τη Βόρειο Αφρική, κι από τη Μικρά Ασία μέχρι τις Βόρειες Ινδίες. Διαχειμάζουν στην Αφρική, στην Αραβική χερσόνησο και τις Ινδίες, στην Κεντρική Αφρική, στη Σομαλία και Αιθιοπία, μέχρι τη Νιγηρία, αλλά δεν περνούν τον Ισημερινό. Μεταναστεύουν ταξιδεύοντας τη νύκτα, πετώντας σε μικρά σμήνη πολύ χαμηλά, σκορπίζονται δε τα πρωινά αναζητώντας την τροφή τους. Το χαμηλό τους πέταγμα, τους στοιχίζει το πιάσιμό τους στα δίκτυα σε μεγάλους αριθμούς.
Ιστορικές αναφορές
Τα ορτύκια ήσαν πολύ γνωστά από αρχαιοτάτων χρόνων, κι αναφέρονται επανειλημμένα στα διάφορα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Διαβάζουμε για παράδειγμα στην Ἒξοδον (ΙΣτ', 11):
...καί ἐλάλησε Κύριος πρός Μωϋσήν λέγων · εἰσακήκοα τόν γογγυσμόν τῶν υἱῶν Ἰσραήλ۬ λάλησον πρός αὐτούς λέγων τό πρός ἑσπέραν ἒδεσθε κρέας καί τό πρωί πληθήσεσθε ἄρτων ۬ καί γνώσεσθαι ὅτι ἐγώ Κύριος ὁ Θεός ὑμῶν· ἐγένετο δέ ἑσπέρα καί ἀνέβῃ ὀρτυγομήτρα καί ἐκάλυψε τήν παρεμβολήν...
Η λέξη ὀρτυγομήτρα σημαίνει σμήνος ορτυκιών.
Παρόμοιες αναφορές υπάρχουν αρκετές στην Παλαιά Διαθήκη. Για τα ορτύκια (ὄρτυγες), πολλά αναφέρουν και οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, ιδίως δε ο Αριστοτέλης που περιγράφει την ανατομία τους, τις συνήθειές τους, τη μετανάστευσή τους κατά τον Σεπτέμβριο, καθώς και τους τρόπους που τα πουλιά αυτά συλλαμβάνονταν. Ο Αθήναιος επίσης, αναφέρει ότι τα πουλιά συλλαμβάνονταν με τη χρήση κατόπτρων:
...Οἱ ὄρτυγες περί τόν τῆς ὀχείας καιρόν, ἐάν κότοπτρον ἐξ' ἐναντίας τις αὐτῶν καί πρό τούτου βρόγχον θῇ, τρέχοντες πρός τόν ἐμφαινόμενον ἐν τῷ κατόπτρῳ ἐμπίπτουσιν εἰς τόν βρόγχον...
Ο Αριστοτέλης, μεταξύ πολλών άλλων, αναφέρει ότι ἐπί δένδρου οὐ καθίζει [ὁ ὄρτυξ], ἀλλ ' ἐπί τῆς γῆς· μαχόμενος φθέγγεται... μᾶλλον ᾂδει ὁ ἄρρην, …αἱ δε θήλειαι οὐκ ᾂδουσιν· ὁ θῆλυς ὂρτυξ λεπτοτράχηλός ἐστι, τοῦ ἄρρενος οὐκ ἔχων τά ὑπό τῷ γενείῳ μέλανα...
Ο Αριστοτέλης λέγει επίσης ότι πιστευόταν πως τα ορτύκια είχαν ανοσία στα δηλητήρια. Ο Διόδωρος αναφέρει τον τρόπο που τα συνελάμβαναν στην αρχαία Αίγυπτο, ενώ ο Αθήναιος διασώζει και την πληροφορία ότι οι Φοίνικες θυσίαζαν ορτύκια προς τον Ηρακλή: οἱ Φοίνικες θύουσι τῷ Ἡρακλεῖ ὂρτυγας...
Japanete Quail
Κατά τα τελευταία χρόνια εισήχθη στην Κύπρο ποικιλία ορτυκιών που καλλιεργήθηκε στην Ιαπωνία κι είναι γνωστή ως Japanete Quail. Η ποικιλία αυτή έχει κατακλύσει τον κόσμο ως είδος οικιακών πτηνών. Χαρακτηριστικό τους είναι το ότι αναπτύσσονται πολύ γρήγορα και είναι τελείως ανεπτυγμένα σε 40 ημέρες, οπότε αρχίζουν να γεννούν καθημερινά. Έχουν διαδοθεί παγκόσμια, εις δε την Κύπρο υπάρχουν εκτροφεία τέτοιων ορτυκιών που διατίθενται συσκευασμένα στην ντόπια αγορά αλλά κι εξάγονται σε μεγάλους αριθμούς, ιδίως σε αραβικές χώρες. Στην Κύπρο έχει εισαχθεί και μια εξευγενισμένη ποικιλία ορτυκιών που είναι πολύ μεγαλύτερα σε μέγεθος, κι είναι γνωστά ως ποικιλία Φαραώ.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια