Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Λάρνακας Λαπήθου- Larnakas Lapithou. Χωριό της επαρχίας Κερύνειας, περί τα 26 χμ. νοτιοδυτικά της πόλης της Κερύνειας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.

 

Ο Λάρνακας της Λαπήθου είναι κτισμένος στις νότιες υπώρειες του Πενταδάκτυλου, σε μέσο υψόμετρο 300 μέτρων. Το υψόμετρο αυξάνεται από τα νότια προς τα βόρεια όπου γίνεται τραχύ βουνίσιο με στενές βαθειές κοιλάδες και απότομες πλαγιές. Στο βορειότερο τμήμα της διοικητικής έκτασης του χωριού, που συμπίπτει με την κορυφογραμμή του Πενταδάκτυλου, το υψόμετρο φθάνει τα 800 περίπου μέτρα. Το τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από το ρυάκι Παλαιόμυλος.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι συμπαγείς σκληροί ασβεστόλιθοι και δολομίτες (σχηματισμοί Ιλαρίωνος και Σύγχαρι), ο φλύσχης της Κυθρέας, οι αποθέσεις του σχηματισμού Λαπήθου (σειρά πελαγικών κιμωλιών, μαργών και ασβεστόλιθων με παρεμβολές «ζωνών» πίλλοου λαβών), οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις και οι αποθέσεις των αναβαθμίδων (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, άμμοι και χαλίκια). Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ξερορεντζίνες, ασβεστούχα εδάφη και τέρρα ρόζα.

 

Ο Λάρνακας της Λαπήθου δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 530 χιλιοστόμετρα. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων του χωριού, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, ήσαν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Στην περιοχή του καλλιεργούνταν τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, οι αμυγδαλιές, οι χαρουπιές και λίγα εσπεριδοειδή. Στα βόρεια του χωριού υπήρχαν επίσης αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις που καταλαμβάνονταν από άγρια φυσική βλάστηση, κυρίως πεύκα, κυπαρίσσια, μαζ'ιές, στερατζ'ιές, αντζουλόβατους, αγριοελιές, αγριοτερατσ'ιές, τριμιθιές, περνιές, σπαλαθκιές και ξισταρκές. Μέρος του δάσους Λάπηθος - Καραβάς καθώς και ολόκληρο το μικρό δάσος Κορφή, στα βόρεια του χωριού, εμπίπτουν στα διοικητικά του όρια.

 

Η κτηνοτροφία ήταν αρκετά ανεπτυγμένη. Το 1973 υπήρχαν στο χωριό 167 κτηνοτρόφοι από τους οποίους εκτρέφονταν 2.200 κατσίκες, 383 προβάτα, 33 ντόπια βόδια και 2.900 πουλερικά.

 

Από συγκοινωνιακής απόψεως, ο Λάρνακας της Λαπήθου συνδέεται στα βορειοδυτικά με το χωριό Βασίλεια (περί τα 6 χμ.) και με τον κύριο δρόμο Λευκωσίας - Μύρτου - Κερύνειας. Συνδέεται επίσης στα νοτιοανατολικά με το χωριό Αγριδάκι (περί το 1,5 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Κοντεμένος (περί τα 5 χμ.).

 

Το χωριό γνώρισε συνεχή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	376
1891	388
1901	471
1911	562
1921	566
1931	609
1946	719
1960	797
1973	873

 

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό υφίστατο με την ίδια ακριβώς ονομασία κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και μνημονεύεται από τον μεσαιωνικό χρονογράφο Λεόντιο Μαχαιρά. Ο Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 36), απαριθμώντας τους Αλαμάνους αγίους της Κύπρου, γράφει: ... Ὁμοίως εἰς τό χωργιόν τόν Λάρνακαν ἔνι ἡ μονή τοῦ ἁγίου Ὀλφιανοῦ  ἀπό τούς τ' [=από τους 300]. Ο R.M. Dawkins θεωρεί, στην έκδοση του έργου του Μαχαιρά που επιμελήθηκε, πως το αναφερόμενο χωργιόν Λάρνακας είναι η σημερινή πόλη της Λάρνακας, πράγμα που δεν φαίνεται σωστό γιατί τότε η πόλη ήταν ευρύτατα γνωστή ως Αλυκές και δεν αναφέρεται ως χωργιόν.

 

Ο ιστορικός του 16ου αιώνα Φλώριος Βουστρώνιος μνημονεύει το χωριό ως φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, γράφοντάς το ως «Λάρνακα της Κερύνειας» (Larnaca de Cerines) κατά αντιδιαστολή προς την (πόλη σήμερα) Λάρνακα. Αναφέρει συγκεκριμένα ότι κατά την αναδιανομή των φέουδων του νησιού, στην οποία είχε προβεί ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, το χωριό δόθηκε σε ένα υποστηρικτή του, τον Αντρουβά (Αντρέα;) Κουδουνά.

 

Ο άγιος Ολφιανός (ή Ολβιανός) θεωρείται ότι είχε ασκητεύσει στην περιοχή του χωριού Λάρνακας της Λαπήθου. Είναι ένας από τους 300 Αλαμάνους αγίους που ήλθαν στην Κύπρο από την Παλαιστίνη, και αγνοείται από τους συναξαριστές. Δεν σώζεται ναός του.

 

Στον χάρτη του Abraham Ortelius του 1573, καθώς και σε άλλους παλαιούς χάρτες, το χωριό σημειώνεται ως Lamia. Δεν είναι όμως γνωστό σε ποιόν ευγενή ανήκε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.

 

Ωστόσο η ονομασία του χωριού έχει αρχαία προέλευση. Θεωρείται ότι σχετίζεται με το επίθετο Λαρνάκιος, με το οποίο αναφέρεται ότι ετιμάτο εκεί ο θεός Ποσειδών. Πράγματι, επιγραφή που βρέθηκε στο χωριό αναφέρει τον θεό Ποσειδώνα με το επίθετο Λαρνάκιος. Είναι αξιοσημείωτο πάντως το γεγονός ότι μέσα στους αιώνες διατηρήθηκε η ονομασία του χωριού και μάλιστα σε γένος αρσενικό.

 

Βλέπε λήμμα: Λαρνάκιος

 

Στη διοικητική έκταση του χωριού, και προς τα δυτικά του, βρίσκεται το εγκαταλελειμμένο μοναστήρι της Παναγίας των Καθάρων. Στα βόρεια του χωριού, και μεταξύ αυτού και του χωριού Βασίλεια, βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας Κρινιώτισσας, του 14ου αιώνα, που όμως εμπίπτει στη διοικητική έκταση της Βασίλειας.

 

Βλέπε λήμμα: Μοναστήρι Παναγίας Καθάρων

 

Στην περιοχή του Λάρνακα της Λαπήθου υπάρχουν αρχαιότητες και αρχαίοι τάφοι, που λεηλάτησε το 1872 ο περιβόητος αρχαιοκάπηλος Τσεσνόλα. Μεταξύ των επιγραφών που βρέθηκαν είναι και μια χαραγμένη σε βράχο, που είναι δίγλωσση (στη φοινικική και ελληνική αλφαβητική) και που αναφέρει:

 

Ἀθηνᾷ

Σώτειρᾳ Νίκῃ

καί βασιλέως

Πτολεμαίου

Πραξίδημος Σεσμᾶος

τόν βω[μό]ν ἀνέθ[η]κεν

ἀγα[θ]ῇ τύχῃ.

 

Προκύπτει από το κείμενο αυτό ότι κάποιος Πραξίδημος (που στη φοινικική αναγράφεται ως Baalsillem), γιος του Σεσμάος, έκτισε εκεί βωμό που τον αφιέρωσε στην Αθηνά για να κολακεύσει τον Πτολεμαίο Α' τον Λάγου μετά τη νίκη του επί του Αντιγόνου και την κατάκτηση της Κύπρου το 312 π.Χ. Η Αθηνά χαρακτηρίζεται ως Σώτειρα Νίκη γιατί έσωσε τον Πτολεμαίο χαρίζοντάς του τη νίκη.

 

Ο Τσεσνόλα ανακάλυψε επίσης στην περιοχή του χωριού τα ερείπια μικρού αρχαίου ναού και αρκετές κινητές αρχαιότητες που περιελάμβαναν πολλές τερρακότες και τεμάχια μεγάλων αγαλμάτων.

 

Φαίνεται ότι κατά την Αρχαιότητα η περιοχή του Λάρνακα της Λαπήθου περιλαμβανόταν στην έκταση του βασιλείου της Λαπήθου, του οποίου κι ακολούθησε τη μοίρα. Κατά τον 5ο-4ο π.Χ. αιώνα, οπότε η Λάπηθος βρισκόταν υπό την κατοχή των Φοινίκων, το φοινικικό στοιχείο κυριαρχούσε και στον οικισμό του Λάρνακα της Λαπήθου (εάν πράγματι υφίστατο τότε εκεί οικισμός). Τούτο προκύπτει από τις επιγραφές που βρέθηκαν και στις οποίες οι θεότητες που αναφέρονται είτε είναι ελληνικές μαζί με τις αντίστοιχες φοινικικές (όπως η Αθηνά - Anath) είτε είναι καθαρά φοινικικές (Melqart, Ashtar), ενώ απαντάται και φοινικική επιγραφή που μνημονεύει τον Όσιρι των Αιγυπτίων. Και φυσικά η ελληνική επιγραφή που μνημονεύει τον Ποσειδώνα Λαρνάκιον ή Ναρνάκιον (το Ναρνάκιος προέρχεται από το Λαρνάκιος. αλλά το αρχικό γράμμα Λ μετετράπη σε Ν από αφομοίωση του με το ν της δεύτερης συλλαβής).

 

Βλέπε λήμμα: Αθηνάς λατρεία

 

Ο Αθανάσιος Σακελλάριος (Τά Κυπριακά, Α ', 1890, σ. 130) θεωρεί ότι στην περιοχή του χωριού Λάρνακας της Λαπήθου βρισκόταν η αρχαία κυπριακή πόλη Λακεδαίμων που μνημονεύεται από τον Στέφανο Βυζάντιο και τον Ευστάθιο. Κατ' άλλους, όμως, η Λακεδαίμων αυτή βρισκόταν στην περιοχή του χωριού Λακατάμια στην κεντρική Κύπρο.

 

Ο Λάρνακας της Λαπήθου (που ονομάστηκε έτσι επειδή βρίσκεται κοντά στη Λάπηθο και προκειμένου να ξεχωρίζει από την πόλη της Λάρνακας που, παλαιότερα, απαντάτο επίσης σε γένος αρσενικό) είχε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας πληθυσμό κάτω των 200 κατοίκων. Αναφέρεται επίσης ότι κατά το 1880 είχε πληγεί από μεγάλη επιδρομή ακρίδων.

 

Βλέπε λήμμα: Επιδρομές ακρίδων στην Κύπρο

 

Στο χωριό υπάρχει εκκλησία του Αγίου Δημητριανού που ανοικοδομήθηκε το 1895. Στο νεκροταφείο του χωριού υπάρχουν σε βράχο τα αποτυπώματα από πόδι αλόγου, που η τοπική παράδοση ήθελε ν' ανήκαν στο άλογο του αγίου Γεωργίου.

 

Παλαιότερα το χωριό ήταν γνωστό για τους αργυροχόους του, οι οποίοι φημίζονταν για το υψηλό επίπεδο της δουλειάς τους.

 

Όλοι οι κάτοικοι του χωριού προσφυγοποιήθηκαν μετά την τουρκική στρατιωτική εισβολή του 1974. Το 1975, στην προσπάθειά τους να εξαλείψουν όλα τα ελληνικά τοπωνύμια στις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου, οι Τούρκοι μετονόμασαν το χωριό σε Kozan που σημαίνει καρυδιά.  Έκτοτε, στο χωριό εγκαταστάθηκαν Τουρκοκύπριοι από τις νότιες περιοχές της Κύπρου και έποικοι από την Τουρκία.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια