Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Λάπηθος, που απαντάται στις πηγές και με την ονομασία Λάπαθος, ήταν μια από τις σημαντικές αρχαίες πόλεις - βασίλεια της Κύπρου. Η ιστορία της είναι μακρά κι εκτείνεται από την Προϊστορική εποχή μέχρι και τα Βυζαντινά χρόνια. Κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο η πόλη ήταν γνωστή και με την ονομασία (ή επίθετο) Λάμπουσα, δηλαδή απαστράπτουσα, αστραφτερή, επειδή, σύμφωνα προς την επικρατούσα ερμηνεία, έλαμπε εξαιτίας του πλούτου, της ευμάρειας και των λαμπρών της οικοδομημάτων.

Ονομασία: Στις πηγές η πόλη απαντάται με την ονομασία Λάπηθος (Νόννος, Διόδωρος Σικελιώτης, Πολύβιος, Κλαύδιος Πτολεμαίος, Ιεροκλής, Γεώργιος ο Κύπριος, Στέφανος Βυζάντιος, επιγραφές). Επίσης η πόλη απαντάται με την ονομασία Λάπιθος (Πράξεις Βαρνάβα, Βίος Αυξιβίου, Ιεροκλής, Γεώργιος ο Κύπριος, Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος). Επίσης ανευρίσκεται και με την ονομασία Λάπαθος (Στράβων, Σταδιασμός).   Ένας δε μόνο συγγραφέας (Σκύλαξ) αναφέρει την πόλη με την ονομασία Λήπηθις.

Πιστεύεται ότι οι τύποι του ονόματος Λάπιθος και Λήπηθις αποτελούν απλώς λανθασμένη γραφή της πραγματικής ονομασίας της πόλης. Απομένουν οι τύποι Λάπηθος και Λάπαθος, που και οι δυο εξακολουθούν να επιζούν στα δυο ομώνυμα χωριά της Κύπρου, στην επαρχία Κερύνειας και στην επαρχία Αμμοχώστου αντιστοίχως.

Ο Oliver Masson διατύπωσε την άποψη ότι το Λάπαθος ήταν το ορθό όνομα στην κυπριακή διαλεκτική γλώσσα, ενώ το Λάπηθος ήταν αττικός τύπος του αυτού ονόματος. Αργότερα αναίρεσε την άποψη του αυτή και υποστήριξε ότι ορθός τύπος στην κυπριακή ήταν το Λάπηθος, βασιζόμενος και σε επιγραφή των Δελφών που σημείωνε ἐν Λαπήθῳ (αντί ἐν Λαπάθῳ). Επίσης, και σε άλλες επιγραφές, αναφέρεται το κοινόν Λαπηθιαστών, το όνομα κάποιου Ονάσιλου Λαπη[θίου] κλπ.

Όπως όμως ορθά παρατηρεί ο Κυρ. Χατζηιωάννου (ΑΚΕΠ , Ε', 1983, αρ. 135), ο Στράβων που ήταν λεπτολόγος γεωγράφος, αλλά και ο Σταδιασμός του οποίου ο ανώνυμος συγγραφέας είχε επισκεφθεί προσωπικά την Κύπρο πριν γράψει γι' αυτήν, γράφουν τύπο ονόματος Λάπαθος (ονομασία που επιζεί και σήμερα).

Φαίνεται πιθανό, παρατηρεί ο Κ. Χατζηιωάννου, ότι κατά την Αρχαιότητα κυκλοφορούσαν και οι δυο τύποι του ονόματος της πόλης παράλληλα. Δηλαδή η πόλη λεγόταν και Λάπηθος (αττική διάλεκτος) και Λάπαθος (δωρική διάλεκτος). Εάν τώρα λάβουμε υπόψη αυτό που λέγει ο Στράβων, ότι η πόλη ήταν Λακώνων κτίσμα και Πραξάνδρου, τότε ο τύπος Λάπαθος (δωρικός) θα πρέπει να ήταν ο αρχικός της ονομασίας της.

Επίσης, ο Κ. Χατζηιωάννου (ό.π.π.), υποστηρίζει ότι το τοπωνύμιο Λάπαθος δεν μπορεί να θεωρηθεί φυτώνυμο (όπως πολλοί υποστήριξαν) ۬ δεν μπορεί δηλαδή, γλωσσολογικά, να προέρχεται από το φυτό λάπαθον, επειδή αφενός δεν δικαιολογείται ο παράλληλος τύπος Λάπηθος, κι αφετέρου θα έπρεπε να έδινε τύπο Λάπαθα, τα ή και Λαπαθοῦς (όπως το Τρεμιθοῦς). Γι’ αυτό και θεωρεί ότι και οι δυο τύποι (Λάπηθος και Λάπαθος) θα πρέπει να θεωρηθούν ως τοπωνύμια ετεοκυπριακά (αξίζει να σημειωθεί ότι με την ονομασία Λαπαθοῦς υπήρχε αρχαία οχυρή πόλη στη Θεσσαλία).

Μερικοί παλαιότεροι ερευνητές θεωρούν ότι η πόλη είχε πάρει το όνομα Λάπηθος από το όρος Λαπήθης της Πελοποννήσου, απ' όπου είχαν φθάσει οι πρώτοι οικιστές της, υπό τον Πράξανδρο. Ο Νόννος (Διονυσιακά) λέγει ότι η Λάπηθος είχε πάρει την ονομασία της από τον Λάπηθον, ένα ηγεμόνα της (βλέπε αναφορά πιο κάτω).

Θέση: Η πόλη βρισκόταν κτισμένη στη βόρεια ακτή της Κύπρου, δυτικά της Κερύνειας, στην παραθαλάσσια περιοχή απέναντι από τα σημερινά κεφαλοχώρια Καραβάς και Λάπηθος. Η περιοχή αυτή, στην οποία υφίστανται σήμερα αρχαία κατάλοιπα, η εκκλησία της Αχειροποιήτου και άλλες εκκλησίες, ονομάζεται Λάμπουσα.

Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, στο πέμπτο βιβλίο της Γεωγραφικῆς Ὑφηγήσεώς του, δίνει για την πόλη της Λαπήθου γεωγραφικό μήκος 65°20' και γεωγραφικό πλάτος 33°55'. Εκεί κοντά (σε γεωγραφικό μήκος 65°30' και γεωγραφικό πλάτος το ίδιο), σημειώνει τις εκβολές του Λαπήθου ποταμοῦ.

Ο άγνωστος πάλι γεωγράφος που έγραψε το έργο Σταδιασμός, ἢτοι Περίπλους τῆς Μεγάλης Θαλάσσης, δίνει την ακόλουθη ένδειξη: Ἀπό Λαπάθου εἰς Καρπάσειαν στάδιοι τν' (=Από την Λάπηθο μέχρι την [πόλη] Καρπασία, η απόσταση είναι 550 στάδια [101.200 μέτρα]).

Δυστυχώς στην περιοχή όπου βρισκόταν η αρχαία Λάπηθος δεν είχαν γίνει εκτεταμένης κλίμακας αρχαιολογικές έρευνες στο παρελθόν, κι έτσι δεν υπάρχουν ακόμη πολλές πληροφορίες τόσο για την ίδια την πόλη όσο και για την πορεία της μέσα στους αιώνες. Από το καλοκαίρι του 1974 η περιοχή βρίσκεται κάτω από τουρκική στρατιωτική κατοχή, κι έτσι περαιτέρω έρευνα εξακολουθεί να είναι αδύνατη.

Το λήμμα λοιπόν αυτό γράφτηκε με βάση τις μέχρι το 1974 πληροφορίες, καθώς και τις φιλολογικές κι επιγραφικές αναφορές.