Λάμπουσας θησαυρός
Με την ονομασία θησαυρός της Λάμπουσας είναι γνωστή μια ομάδα από διάφορα πολύτιμα αντικείμενα του 6ου και 7ου μ.Χ. αιώνα, που βρέθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας πόλης της Λαπήθου, γνωστής αργότερα και μέχρι σήμερα, ως Λάμπουσας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για δυο ομάδες — δυο θησαυρούς — από παρόμοια αντικείμενα, που βρέθηκαν στον αυτό χώρο αλλά σε διαφορετικές ημερομηνίες.
Η πρώτη ομάδα αντικειμένων βρέθηκε κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα και η δεύτερη λίγο αργότερα, το 1902. Πολλά από τα αντικείμενα ήσαν εκκλησιαστικής χρήσης.
Η πρώτη ομάδα — ο πρώτος θησαυρός — περιελάμβανε ένα ασημένιο θυμιατό διακοσμημένο με τις μορφές του Χριστού, της Παναγίας και των αποστόλων Πέτρου, Παύλου, Ιωάννη και Ιακώβου, ένα μεγάλο δίσκο ή λεκάνη, ένα μικρότερο δίσκο και αριθμό ασημένιων κουταλιών (πάνω από 24), με διάφορες παραστάσεις. Το μεγαλύτερο μέρος του θησαυρού αυτού αγοράστηκε από το Βρετανικό Μουσείο το 1899 και βρίσκεται σήμερα σ' αυτό.
Η δεύτερη ομάδα — ο δεύτερος θησαυρός — που είναι και η σημαντικότερη, περιελάμβανε 14 αργυρούς δίσκους εξαίρετης τέχνης, με παραστάσεις από τη ζωή του Δαβίδ και άλλες, 16 χρυσά μετάλλια με παραστάσεις κι επιγραφές του Μαυρικίου Τιβερίου, του Ιουστίνου, του Ιουστινιανού και του Θεοδοσίου, σταυρούς, ψέλια, ζώνες και κοσμήματα χρυσά, διακοσμημένα και με μαργαριτάρια και πολύτιμους λίθους (βραχιόλια, περιδέραια, σκουλαρίκια). Ο δεύτερος αυτός θησαυρός βρέθηκε λαθραία από χωρικούς το 1902 και περιήλθε, τουλάχιστον κατά το μεγαλύτερο μέρος του, στην κατοχή ενός εμπόρου που απέστειλε κρυφά τα περισσότερα τεμάχια στο Παρίσι. Αργότερα αυτά αγοράστηκαν από τον J. Pierpont Morgan και το 1917 δωρήθηκαν από τον γιο του στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, όπου και βρίσκονται σήμερα.
Μέρος μόνο του θησαυρού της Λάμπουσας παρέμεινε τελικά στην Κύπρο, γιατί ανακαλύφθηκε από την Αστυνομία και κατασχέθηκε στον Καραβά, τότε. Περιλαμβάνει 5 μόνο από τους περίφημους ασημένιους δίσκους (εκ των οποίων) οι 3 ανήκουν στη σειρά με παραστάσεις από τη ζωή του Δαβίδ), χρυσά ενώτια, περιδέραια και άλλα κοσμήματα. Το μέρος του θησαυρού που παρέμεινε στην Κύπρο φυλάσσεται σήμερα στο Κυπριακό Μουσείο στη Λευκωσία και στο Μεσαιωνικό Μουσείο που στεγάζεται στο κάστρο της Λεμεσού.
Περισσότερες λεπτομέρειες, ιδιαίτερα για τους περίφημους ασημένιους δίσκους, βλέπε στο λήμμα δίσκοι της Λάμπουσας.