Λάμπουσα
Νεότερη ονομασία της αρχαίας κυπριακής πόλης της Λαπήθου. Η αρχαία Λάπηθος, πόλη παραθαλάσσια, βρισκόταν κτισμένη στη βόρεια ακτή της Κύπρου, στην περιοχή βόρεια των σημερινών χωριών Λάπηθος και Καραβάς. Τα δυο αυτά μεγάλα χωριά, κτισμένα ψηλότερα από τη θάλασσα, στην πλαγιά του βουνού, για περισσότερη ασφάλεια, αποτελούν διαδόχους οικισμούς της Λάμπουσας/ Λαπήθου.
Με την ονομασία Λάμπουσα η πόλη απαντάται κατά τα Βυζαντινά χρόνια και κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, οπότε κι εγκαταλείφθηκε οριστικά ύστερα από καταστροφή της από σεισμούς, αλλά κι εξαιτίας πειρατικών επιδρομών. Σύμφωνα και προς την παράδοση, η πόλη είχε ονομαστεί Λάμπουσα επειδή έλαμπε από πλούτο κι ευημερία. Και πράγματι, φαίνεται ότι είχε γνωρίσει μεγάλη ακμή κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο, μέχρι και τις αραβικές επιδρομές (7ος - 10ος μ.Χ. αιώνας) που την έπληξαν σοβαρά και την κατέστρεψαν, όπως κι όλους σχεδόν τους άλλους παραθαλάσσιους οικισμούς της Κύπρου, περιλαμβανομένης και της πρωτεύουσας Κωνσταντίας (πρώην Σαλαμίνος).
Κατά μια άποψη, η λέξη Λάμπουσα δεν ήταν ονομασία αλλά χαρακτηριστικό επίθετο της Λαπήθου που ήταν λάμπουσα πόλις, δηλαδή πόλη απαστράπτουσα, ακτινοβολούσα.
Χαρακτηριστικό δείγμα της ευμάρειας της πόλης κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο και πριν από τις καταστροφικές αραβικές επιδρομές, είναι ο περίφημος θησαυρός της Λάμπουσας που τεμάχιά του βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και στην Κύπρο (και για τον οποίο βλέπε λήμματα Λάμπουσας θησαυρός και δίσκοι της Λάμπουσας).
Σήμερα εξακολουθεί να επιζεί το τοπωνύμιο Λάμπουσα που αποτελεί ονομασία του χώρου στον οποίο βρισκόταν κτισμένη η αρχαία Λάπηθος. Στον χώρο αυτό βρίσκεται και το μοναστήρι της Αχειροποιήτου, κτισμένο στα ερείπια πρωτοχριστιανικής βασιλικής (για το οποίο βλέπε χωριστό λήμμα Αχειροποιήτου μοναστήρι). Στην ίδια περιοχή βρίσκονται και η εκκλησία του Αγίου Ευλαλίου καθώς και η εκκλησία του Αγίου Ευλαμπίου, για τις οποίες βλέπε επίσης χωριστά λήμματα.
Περισσότερα για τη Λάμπουσα/ Λάπηθο βλέπε στο λήμμα Λάπηθος.