Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή είναι κτισμένο στη δεξιά όχθη του ποταμού Σέτραχου στα ανατολικά του Καλοπαναγιώτη. Αποτελείται από δυο μοναστηριακά κτίρια διώροφα, που αποτελούν την ανατολική και τη δυτική πτέρυγα του μοναστηριού, και ένα ευθύ τοίχο στα νότια που ενώνει τις δυο πτέρυγες. Στον νότιο τοίχο υπάρχει η κύρια είσοδος του μοναστηριού. Κατά μήκος του νότιου τοίχου υπάρχει εξωτερικά υπόστεγο με επικλινή στέγη καλυμμένη με κεραμίδια, που στηρίζεται στον νότιο τοίχο και σε πασσάλους. Το υπόστεγο αυτό είναι γνωστό σαν «καππαδότζ΄ι». Στη βόρεια πλευρά του μοναστηριού είναι κτισμένο το καθολικό που είναι αφιερωμένο στον άγιο Ηρακλείδιο, το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή και το παρεκκλήσι που είναι γνωστό σαν «λατινικό». Μικρή θύρα μεταξύ του ανατολικού άκρου του καθολικού και του βόρειου τοίχου της νότιας πτέρυγας οδηγεί στον χώρο ανατολικά του μοναστηριού.  Άλλη θύρα μεταξύ του νοτιοδυτικού άκρου του νάρθηκα του καθολικού και της βόρειας πτέρυγας οδηγεί στον χώρο βορείως του μοναστηριού.

 

Ίδρυση του μοναστηριού: Δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε το μοναστήρι. Το καθολικό όμως του μοναστηριού κτίσθηκε τον 11ο αιώνα. Είναι πολύ πιθανό ότι τότε ιδρύθηκε και το μοναστήρι. Είναι γνωστό ότι την εποχή αυτή ιδρύθηκαν και άλλα μοναστήρια στην Κύπρο. Εν τούτοις δεν έχουμε καμιά αναφορά στο μοναστήρι αυτό πριν από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η αρχαιότερη πληροφορία που έχουμε είναι εκείνη του Ρώσου μοναχού Βασίλι Μπάρσκυ που επισκέφθηκε το μοναστήρι το 1735. Τότε είχε δέκα μοναχούς. Ο Μπάρσκυ σχεδίασε το μοναστήρι, όπως μας πληροφορεί, αλλά το σχέδιό του δεν σώθηκε. Τα μοναστηριακά κτίρια δέχθηκαν διάφορες επεμβάσεις κατά καιρούς. Εκτεταμένες επεμβάσεις και προσθήκες έγιναν τον 18ο αιώνα. Το 1782 κτίσθηκε το συνοδικό και το συνεχόμενο κελλί του ηγουμένου του μοναστηριού. Προηγουμένως, το 1731, διευρύνθηκε η νότια είσοδος του καθολικού με αποτέλεσμα να καταστραφεί η αρχική θύρα και το τρίλοβο παράθυρο πάνω απ' αυτή. Ταυτόχρονα καταστράφηκαν και σημαντικές τοιχογραφίες του 15ου αιώνα που διακοσμούσαν τον νότιο τοίχο του καθολικού. Όμως, όπως φαίνεται από τις διάφορες φάσεις της διακόσμησης του καθολικού (11ος, 12ος, 13ος, 15ος αιώνας) και τη διακόσμηση του λεγόμενου «λατινικού» παρεκκλησίου στις αρχές του 16ου αιώνα, το μοναστήρι εξακολουθούσε ν' ακμάζει κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο και τις περιόδους της Φραγκοκρατίας και Βενετοκρατίας, οπότε χρονολογούνται και διάφορες σημαντικές εικόνες που φυλάσσονται σήμερα στο καθολικό και τα δυο παρεκκλήσια.

 

Τον 18ο αιώνα το μοναστήρι είχε τέσσερα μετόχια: Της Αγίας Τριάδος στα δυτικά και του Κατζιμούμμουρου στα νότια του χωριού Γερακιές, του Αγίου Δημητρίου (το σημερινό χωριό   Άγιος Δημήτριος) και ένα στο Πραστειό Μόρφου.  Ήδη όμως από τα τέλη του 18ου αιώνα τα μετόχια αυτά άρχισαν να αποσπώνται από το μοναστήρι και βαθμιαία εγκαταλήφθηκαν κι ερειπώθηκαν. Όπως πολλά άλλα μοναστήρια στην Κύπρο έτσι και το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή εγκαταλείφθηκε ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα. Το ίδιο το μοναστήρι και τα κτήματα που βρίσκονταν ολόγυρα σ' αυτό ενοικιάζονταν σε διάφορα άτομα, μοναχούς και κληρικούς, μερικοί από τους οποίους έμεναν στο μοναστήρι.   Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα ένα ευρύχωρο κελλί του μοναστηριού χρησιμοποιήθηκε σαν σχολείο.

 

Αφιερωμένο στον Άγιο Ηρακλείδιο: Το αρχαιότερο τμήμα του μοναστηριού που σώζεται σήμερα είναι το καθολικό που είναι αφιερωμένο στον άγιο Ηρακλείδιο. Το καθολικό ανήκει στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλλο. Οι τέσσερεις καμάρες του σταυρού που φέρουν τον τρούλλο στηρίζονται στους εξωτερικούς τοίχους και τέσσερεις ισχυρούς ορθογώνιους πεσσούς. Τα γωνιαία διαμερίσματα καλύπτονται με ημικυλινδρικές καμάρες. Το καθολικό καταλήγει στ' ανατολικά σε τρεις ημικυκλικές αψίδες. Αρχικά κτίσθηκε χωρίς νάρθηκα. Είχε τρεις πιθανότατα εισόδους, μια στο μέσο του δυτικού τοίχου, μια στο μέσο του νότιου τοίχου και μια ίσως στο μέσο του βόρειου τοίχου. Πάνω από τη νότια είσοδο, που ήταν πολύ μικρότερη της σημερινής, υπήρχαν τρία μικρά παράθυρα. Είναι άγνωστο αν παρόμοια παράθυρα υπήρχαν και στον βόρειο τοίχο. Τα παράθυρα του νότιου τοίχου καταστράφηκαν κατά τον 18ο αιώνα όταν η αρχική θύρα διευρύνθηκε και μεγάλωσε σε ύψος. Τα τμήματα των παραθύρων που σώθηκαν εντοιχίσθηκαν. Το καθολικό έχει εσωτερικές διαστάσεις 7,80 μ. μήκος χωρίς τις αψίδες και 8,10 μ. πλάτος. Έχει σχετικά βαριές αναλογίες και μεγάλο τρούλλο με σχετικά χαμηλό τύμπανο που διατρυπάται από τέσσερα μικρά παράθυρα. Τα λίγα μορφολογικά και τα τυπολογικά στοιχεία που διασώζει χρονολογούν το καθολικό στον 11ο αιώνα. Στον 11ο αιώνα μπορούν να χρονολογηθούν και τα ελάχιστα ίχνη της πρώτης διακόσμησης του καθολικού που έχουν σωθεί.

 

Τον 12ο αιώνα προστέθηκε στη βόρεια πλευρά του καθολικού το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή που είχε πλάτος 3,95 μ. και μήκος 7 μ. περίπου. Το παρεκκλήσι επικοινωνούσε με το καθολικό με τη βόρεια θύρα του καθολικού και με μικρές τοξωτές διόδους στον βόρειο τοίχο του βορειοανατολικού και του βορειοδυτικού γωνιαίου διαμερίσματος του καθολικού. Το παρεκκλήσι, άγνωστο για ποιο λόγο, κατέρρευσε, ίσως στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οπότε και ξανακτίσθηκε. Μόνο η αψίδα και το ανατολικό τυφλό τόξο του βόρειου τοίχου του παρεκκλησίου σώθηκαν. Τα υπολείμματα των τοιχογραφιών στο ημικυκλικό αυτό τόξο βοηθούν στην χρονολόγηση της ανέγερσης του παρεκκλησίου αυτού στις αρχές του 12ου αιώνα. Στο δεύτερο ήμισυ του 15ου αιώνα κτίσθηκε, προσκολλημένο στον βόρειο τοίχο του παρεκκλησίου που είναι αφιερωμένο στον άγιο Ιωάννη τον Λαμπαδιστή, το λεγόμενο «λατινικό» παρεκκλήσι, πλάτους 3,40 μ. και μήκους 5,30. Στα δυτικά το παρεκκλήσι αυτό έχει «νάρθηκα» τραπεζιόσχημο που επικοινωνεί μόνο με το παρεκκλήσι σήμερα με θύρα. Άλλη θύρα στον νότιο τοίχο του νάρθηκα του «λατινικού» παρεκκλησίου, που επικοινωνούσε με τον κοινό νάρθηκα του καθολικού και του παρεκκλησίου του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή που κτίσθηκε τότε, έχει εντοιχισθεί.

 

To μοναστήρι στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας: Όταν επισκευάσθηκε το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τότε αφαιρέθηκε μεγάλο τμήμα του βόρειου τοίχου του καθολικού και αντικαταστάθηκε με ευρύ οξυκόρυφο τόξο. Ταυτόχρονα αντικαταστάθηκε με οξυκόρυφο τόξο και το κεντρικό τμήμα του βόρειου τοίχου του παρεκκλησίου του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή και αφαιρέθηκε το τύμπανο του ανατολικού τυφλού τόξου του βόρειου τοίχου του αρχικού παρεκκλησίου. Επίσης τότε αντικαταστάθηκε και ο δυτικός τοίχος του ίδιου παρεκκλησίου με οξυκόρυφο τόξο. Σαν χρονικό όριο ante quern για την επισκευή του παρεκκλησίου του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή και την κατασκευή των οξυκόρυφων τόξων που το ενώνουν με το καθολικό και το «λατινικό» παρεκκλήσι είναι το ενθύμημα του Βασίλι Μπάρσκυ που επισκέφθηκε το μοναστήρι το 1735 και τα ενθυμήματα στα καραμανλίδικα (τούρκικη γλώσσα με ελληνικά γράμματα) που άφησαν Έλληνες της Μικράς Ασίας που επισκέφθηκαν το μοναστήρι κατά τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα στο ανατολικό ποδαρικό του τόξου που ενώνει το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή με το «λατινικό» παρεκκλήσι. Ο τρούλλος και οι κτιστοί θόλοι του καθολικού και του παρεκκλησίου του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή καλύπτονται με κοινή ξύλινη στέγη καλυμμένη με αγκιστρωτά κεραμίδια που εκτείνεται στα δυτικά και καλύπτει και τον κοινό νάρθηκα. Με ιδιαίτερη ξύλινη στέγη και αγκιστρωτά κεραμίδια καλύπτεται και η καμάρα του «λατινικού» παρεκκλησίου. Η σημερινή κάλυψη του νάρθηκα του καθολικού δεν είναι η αρχική, γιατί κατέστρεψε τμήμα του νότιου τοίχου και το πάνω μέρος της τοιχογραφίας με τον Δανιήλ στον Λάκκο των Λεόντων. Πότε έγινε αυτό δεν είναι γνωστό. Ίσως κατά τον 18ο αιώνα οπότε έγιναν και άλλες επεμβάσεις στο καθολικό και εκτεταμένες ανακαινίσεις στα μοναστηριακά κτίρια.

 

Διακόσμηση του μοναστηριού με τοιχογραφίες: Το καθολικό του μοναστηριού διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες αμέσως μετά την ανοικοδόμησή του. Δυστυχώς οι τοιχογραφίες του 11ου αιώνα έχουν καταστραφεί τελείως και μόνο ένα μικρό τμήμα με διακοσμητικά μοτίβα σώθηκε στο βόρειο άκρο της αψίδας, όπου σώζονται τρία στρώματα τοιχογραφιών. Τον 12ο αιώνα η αψίδα διακοσμήθηκε ξανά με τοιχογραφίες. Από τη διακόσμηση αυτή του 12ου αιώνα σώζονται μόνο δυο μοναχοί γονυπετείς σε στάση δέησης στο κάτω μέρος του ημικυκλικού τοίχου της αψίδας και τμήματα διακοσμητικής τοιχογραφίας που απομιμείται ορθομαρμάρωση. Το πρώτο μισό του 13ου αιώνα αναλήφθηκε εκτεταμένο διακοσμητικό πρόγραμμα. Τότε διακοσμήθηκαν με τοιχογραφίες ο τρούλλος, τα σφαιρικά τρίγωνα, η δυτική και η νότια καμάρα, ο δυτικός τοίχος και μεγάλα τμήματα των πεσσών που στηρίζουν τον τρούλλο. Δεν είναι γνωστό αν και η ανατολική και η βόρεια καμάρα και τα άλλα τμήματα του ναού διακοσμήθηκαν τότε, γιατί σήμερα καλύπτονται με τοιχογραφίες του 15ου αιώνα.

 

Στον τρούλλο του ναού είναι ζωγραφισμένος σε ιδιαίτερη κοιλότητα ο Παντοκράτωρ που περιβάλλεται από μια ζώνη με τον Θρόνο της Ετοιμασίας, ένα Εξαπτέρυγο και σεβίζοντες αγγέλους. Ανάμεσα στα παράθυρα του τυμπάνου του τρούλλου εικονίζονται οι προφήτες Ηλίας, Αββακούμ, Ααρών, Ελισσαίος, Ιερεμίας, Σολομών, Δαβίδ, Ησαΐας, Ιωνάς, Ιεζεκιήλ, Δανιήλ και Ζαχαρίας.

 

Στα σφαιρικά τρίγωνα εικονίζονται οι τέσσερις Ευαγγελιστές. Στη δυτική όψη του νοτιοανατολικού πεσσού εικονίζεται πάνω μεν προφήτης, κάτω δε ο Χριστός όρθιος. Στη δυτική όψη του βορειοανατολικού πεσσού εικονίζεται πάνω προφήτης και κάτω η Θεοτόκος Παράκληση. Στην ανατολική όψη του νοτιοδυτικού πεσσού εικονίζεται πάνω προφήτης και κάτω η Δέηση, και στον βορειοδυτικό πεσσό πάνω προφήτης και πιο κάτω το Άγιον Μανδήλιον και πιο κάτω οι άγιοι Ανδρόνικος και Αθανασία. Στη βόρεια όψη του νοτιοδυτικού πεσσού εικονίζεται η αγία Κυριακή και μια άλλη αγία. Στη δυτική πλευρά του ίδιου πεσσού εικονίζεται η Θεοτόκος με τον Χριστό. Στη νότια πλευρά του βορειοδυτικού πεσσού εικονίζονται ο άγιος Ηρακλείδιος και ο Συμεών ο Στυλίτης. Στη δυτική πλευρά του ίδιου πεσσού εικονίζεται η αγία Παρασκευή.

 

Στη δυτική καμάρα εικονίζονται η Βαϊοφόρος (βόρειο μισό) και η Έγερση του Λαζάρου και η Θυσία του Αβραάμ (νότιο μισό). Στον δυτικό τοίχο εικονίζεται πάνω η Σταύρωση και πιο κάτω ο αρχάγγελος Μιχαήλ σε υπερφυσικό μέγεθος. Στη νότια καμάρα εικονίζεται η Ανάληψη.

 

Οι τοιχογραφίες αυτές του 13ου αιώνα συνεχίζουν στον 13ο αιώνα την υστεροκομνήνεια ζωγραφική πολύ απλουστευμένη αλλά και με σύγχρονα στοιχεία εικονογραφικά και επιδράσεις δυτικές και ανατολικές. Στα τέλη του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα, η αψίδα και τα παραβήματα, η ανατολική και η βόρεια καμάρα, τα γωνιαία διαμερίσματα και ο νότιος τοίχος ξαναζωγραφίστηκαν.

 

Στην ανατολική καμάρα είναι ζωγραφισμένες οι ακόλουθες σκηνές: Ευαγγελισμός, Γέννηση του Χριστού, Προσκύνηση των Μάγων, Υπαπαντή, «Ἔλθατε εἰς τήν ἀπέναντι κώμην» (αποστολή μαθητών να φέρουν την όνον για την είσοδο στα Ιεροσόλυμα), Βαϊοφόρος, Υποδοχή του Χριστού από την αδελφή του Λαζάρου Μαρία και η Έγερση του Λαζάρου. Βόρεια καμάρα: Ο Χριστός ενώπιον των Αρχιερέων, ο Χριστός ενώπιον του Πιλάτου, ο Εμπαιγμός, η μεταφορά του Σταυρού από τον Σίμωνα Κυρηναίον, η Σταύρωση, ο Ενταφιασμός, η εις Άδου Κάθοδος και οι Μυροφόρες μπροστά στο Κενό Μνημείο. Το τύμπανο του βόρειου τοίχου καλύπτεται από την Κοίμηση της Θεοτόκου που καταστράφηκε όταν ανοίχθηκε το τόξο για να ενωθεί το καθολικό με το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή.

 

Ο Κύκλος των Παθών επαναλαμβάνεται και στο νοτιοδυτικό διαμέρισμα. Εκεί εικονίζονται οι ακόλουθες σκηνές: Στον δυτικό τοίχο: ο Χριστός ενώπιον των Άννα και Καϊάφα. Στη δυτική καμάρα: Ο Μυστικός Δείπνος, ο Νιπτήρ, η Προσευχή στον κήπο της Γεθσημανή, η Προδοσία, η  Άρνηση του Πέτρου, ο Πιλάτος νίπτει τας χείρας του και ο Άννας διαρρηγνύει τα ιμάτια του.

 

Στο βορειοδυτικό διαμέρισμα εικονίζονται: η Μεταμόρφωση στον δυτικό τοίχο και στην καμάρα, η Συροφοίνισσα παρακαλεί τον Χριστό να θεραπεύσει την θυγατέρα της, ο Ζακχαίος πάνω στη συκομορέα, η εμφάνιση του Χριστού στους Μαθητές του μετά την Ανάσταση (δυο σκηνές) και η Ψηλάφηση του Θωμά.

 

Στον νότιο τοίχο πάνω από τη νότια είσοδο είναι ζωγραφισμένη η Ρίζα του Ιεσσαί η οποία έχει υποστεί πολλή φθορά από τη διάνοιξη της θύρας το 1731.

 

Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας εικονίζεται η Θεοτόκος δεομένη μεταξύ των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Στον ημικυκλικό τοίχο της αψίδας εικονίζονται, σε κακή κατάσταση σήμερα, ιεράρχες. Πάνω από το τόξο που ενώνει το βήμα με το βορειοανατολικό διαμέρισμα εικονίζονται οι άγιοι Κύριλλος και Τυχικός, και στο εσωρράχιο οι άγιοι Κρίσκης και Σιλιανός και δυο άλλοι ιεράρχες. Στο ποδαρικό του τόξου εικονίζεται διάκονος. Στο βορειοανατολικό διαμέρισμα εικονίζεται στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας η Θεοτόκος στηθαία με τα χέρια υψωμένα σε δέηση και στην καμάρα οκτώ ιεράρχες ανά τέσσερις. Μόνο τα ονόματα των αγίων Ιακώβου και Νικάνορος διατηρούνται στο βόρειο μισό. Στο νότιο μισό εικονίζονται οι άγιοι Σίλας, Τίμων, Ανανίας και Κλεόπας. Στον βόρειο τοίχο υπήρχε η Δέηση που καταστράφηκε από άνοιγμα για επικοινωνία με το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή. Κάτω στη βόρεια πλευρά του βορειοανατολικού πεσσού εικονίζεται αδιάγνωστος ιεράρχης.

 

Στο νοτιοδυτικό διαμέρισμα εικονίζεται στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας η Θεοτόκος στηθαία με τα χέρια υψωμένα σε δέηση και στην καμάρα οκτώ ιεράρχες. Στο βόρειο μισό διασώζονται τα ονόματα των Ηρωδίωνος, Πατροβά και Ερμά, και στο νότιο μισό των Λίνου, Ερμού και Φλήγωνος. Υπολείμματα τριών ιεραρχών διασώζονται στον νότιο τοίχο και ένας άλλος στη νότια πλευρά του νοτιοανατολικού πεσσού. Στον νότιο τοίχο, στο νοτιοδυτικό διαμέρισμα, εικονίζονται οι ιεράρχες Βασίλειος, Γρηγόριος και Χρυσόστομος και τρεις μοναχοί. Στο εσωρράχιο του τόξου που ενώνει το νοτιοδυτικό διαμέρισμα με τη δυτική καμάρα εικονίζονται ο Δαβίδ και ο Σολομών, και στη δυτική πλευρά του νοτιοδυτικού πεσσού η αγία Παρασκευή. Στον δυτικό τοίχο του βορειοδυτικού διαμερίσματος εικονίζεται ιεράρχης και δεξιά και αριστερά του τόξου που ενώνει το βορειοδυτικό διαμέρισμα με τη δυτική καμάρα οι προφήτες Ιεζεκιήλ και Ιωήλ και πιο κάτω οι άγιοι Ηρακλείδιος και Μάμας. Στο δυτικό ποδαρικό του τόξου που ενώνει το βορειοδυτικό διαμέρισμα με το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή εικονίζεται ο άγιος Ιωάννης ο Κολοβός.

 

Στο δεύτερο ήμισυ του 15ου αιώνα διακοσμήθηκε ο νάρθηκας του καθολικού με τοιχογραφίες από κάποιο Κωνσταντινουπολίτη ζωγράφο, που κατέφυγε στην Κύπρο μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως στους Τούρκους το 1453, όπως μαρτυρεί μισοκατεστραμμένη επιγραφή πάνω από τη νότια είσοδο του νάρθηκα.

 

Ο ανατολικός τοίχος του νάρθηκα καλύπτεται στο μεγαλύτερο μέρος του από τη σκηνή της Δευτέρας Παρουσίας. Στο νότιο άκρο εικονίζονται σε ξεχωριστό ορθογώνιο πλαίσιο ο δωρητής Μιχαήλ Αναγνώστης και η σύζυγός του και οι δυο υιοί του, που είναι κληρικοί. Στα βόρεια της Δευτέρας Παρουσίας εικονίζονται στην πάνω σειρά ο Χριστός με τη Σαμαρείτιδα, η θεραπεία του παραλύτου στην κολυμβήθρα της Βηθεσδά, η θεραπεία του υδρωπικού και η θεραπεία του τυφλού. Στη μέση ζώνη εικονίζονται οι Μυροφόρες να αγγέλλουν την Ανάσταση στον Πέτρο και τον Ιωάννη, και οι δυο μαθητές στο Κενό Μνημείο, η Μαρία η Μαγδαληνή στο Κενό Μνημείο και το «Μη μου Απτού», η Ψηλάφηση του Θωμά και η Θαυμαστή Αλιεία και η σκηνή «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη».

 

Πάνω από το τυφλό τόξο της θύρας του νάρθηκα που οδηγεί στο καθολικό εικονίζεται το Άγιον Μανδήλιον και στο τύμπανο του τυφλού τόξου ο άγιος Ηρακλείδιος. Στην κάτω ζώνη εικονίζονται οι άγιοι Νικήτας, Χριστόφορος, Κωνσταντίνος και Ελένη, Μερκούριος, Αρτέμιος. Στις παρειές της θύρας εικονίζονται ο άγιος Ιωάννης Σαλός και ο Αλέξιος ο άνθρωπος του Θεού.

 

Στον νότιο τοίχο εικονίζονται οι τρεις Παίδες εν τη καμίνω και ο Δανιήλ εν τω λάκκω των Λεόντων. Η τελευταία τοιχογραφία έχει καταστραφεί κατά το μεγαλύτερο μέρος λόγω μετατροπής της στέγης του νάρθηκα. Στον βόρειο τοίχο του νάρθηκα εικονίζονται το εν Κανά θαύμα, «Ειρήνη ὑμῖν», και οι Μυροφόρες μπροστά στο Κενό Μνημείο. Οι τοιχογραφίες του βόρειου τοίχου είναι έργο άλλου ζωγράφου, ίσως του 16ου αιώνα.

 

Τα υπολείμματα τοιχογραφιών στο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή πιθανότατα σχετίζονται με τη ζωή του αγίου και μπορούν να χρονολογηθούν στον 16ο αιώνα.

 

"Λατινικό παρεκκλήσι": Το λεγόμενο «λατινικό» παρεκκλήσι διακοσμήθηκε γύρω στο 1500 με τον Ακάθιστο Ύμνο και μορφές των Αποστόλων στην καμάρα και τον νότιο και τον βόρειο τοίχο, τη Ρίζα του Ιεσσαί στον δυτικό τοίχο, τη Θεοτόκο ένθρονη στην αχιβάδα του ανατολικού τοίχου και την φιλοξενία του Αβραάμ πάνω από την αχιβάδα και τον Μωυσή να λύει το υπόδημά του μπροστά στην ακατάφλεκτη βάτο και τον Μωυσή να λαμβάνει τις πλάκες με τις 10 Εντολές δεξιά και αριστερά της αχιβάδας του ανατολικού τοίχου. Οι τοιχογραφίες του παρεκκλησίου αυτού είναι έντονα επηρεασμένες από την ιταλική ζωγραφική της εποχής. Η επίδραση είναι μεγαλύτερη στην τεχνοτροπία. Εν τούτοις βασικά η εικονογραφία είναι καθαρά βυζαντινή και οι επιγραφές που συνοδεύουν τις τοιχογραφίες είναι ελληνικές. Τα θυρόφυλλα της θύρας που οδηγεί από το παρεκκλήσι στον νάρθηκά του είναι ξυλόγλυπτα και διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Ξυλόγλυπτα ήσαν και τα θυρόφυλλα της βόρειας θύρας του παρεκκλησίου. Λόγω φθοράς και για να μη καταστραφούν ολοκληρωτικά τα θυρόφυλλα αυτά μεταφέρθηκαν στον νάρθηκα του παρεκκλησίου και αντικαταστάθηκαν με νέα.

 

Στο καθολικό και τα παρεκκλήσια του μοναστηριού του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή φυλάσσονται μερικές πολύ σημαντικές εικόνες, όπως η εικόνα του αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή (14ος αιώνας), τμήμα επιστυλίου εικονοστασίου του 13ου αιώνα, εικόνα του αγίου Ηρακλειδίου (1543), του αρχαγγέλου Μιχαήλ (16ος αιώνας), τμήματα επιστυλίου εικονοστασίου του 17ου αιώνα, εικόνες του Δωδεκαόρτου του 16ου αιώνα και επιστύλιο εικονοστασίου από τον ναό της Θεοσκέπαστης με εξαίρετης τέχνης εικονίδια του Δωδεκαόρτου του 14ου-15ου αιώνα, ξυλόγλυπτα, όπως και μεταγενέστερες εικόνες του 18ου αιώνα. Το τέμπλο του καθολικού του μοναστηριού είναι το αρχαιότερο σωζόμενο ξύλινο τέμπλο διακοσμημένο με θυρεούς, ζώα κλπ. και μπορεί να χρονολογηθεί στον 13ο-14ο αιώνα.

 

Αθ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ