Αρμενικές εκκλησίες
Στην Κύπρο, και κυρίως στη Λευκωσία και στην Αμμόχωστο, υπήρχαν κατά τον Μεσαίωνα επτά τουλάχιστον αρμενικές εκκλησίες. Οι περισσότερες απ' αυτές κατεδαφίστηκαν ή και καταστράφηκαν πριν, κατά και μετά την τουρκική κατάληψη της Κύπρου το 1570/1. Σήμερα αξιόλογες αρμενικές εκκλησίες υπάρχουν δυο, μια στη Λευκωσία και μια στην Αμμόχωστο. Και οι δυο είναι από το 1974 κατεχόμενες από τους Τούρκους εισβολείς.
Αρμενική εκκλησία Λευκωσίας: Άρχισε να χρησιμοποιείται από τους Αρμενίους στα τέλη του 16ου αιώνα, μετά την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους, κι αφιερώθηκε στην Παρθένο Μαρία. Η εκκλησία αυτή, που αποτελούσε πιο πριν μέρος μοναστηριακού συμπλέγματος για γυναίκες του Τάγματος των Βενεδικτίνων, κτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα στη θέση παλαιότερης εκκλησίας που καταστράφηκε από σεισμό περί το 1303.
Η εκκλησία είναι κτισμένη σύμφωνα με τον γοτθικό ρυθμό κι αποτελείται από ένα κλίτος 20X10 μ. με ημιοκταγωνική αψίδα και σταυροθόλια. Το δυτικό της τμήμα ωστόσο αντί σταυροθολίων καλύπτεται με καμάρα. Δεν είναι σίγουρο αν το δυτικό τμήμα συμπληρώθηκε ταυτόχρονα ή αν είναι μέρος πιο πρόσφατης επισκευής της εκκλησίας.
Στο ύψος των κιονόκρανων των κολώνων στον βόρειο και στον νότιο τοίχο υπάρχει συνεχής κορνίζα που αποτελεί και τη βάση των μεγάλων παραθύρων που καλύπτουν το άνω μέρος των τοίχων μέχρι τα σταυροθόλια. Υπάρχουν τέσσερα δίλοβα παράθυρα, συνεχόμενα, με κυκλικό άνοιγμα και δυο τετράφυλλους ρόδακες πάνω από αυτά. Στις πλάγιες πλευρές της αψίδας υπάρχουν τρίλοβα παράθυρα με τρίφυλλους ρόδακες και τρία δίλοβα στις υπόλοιπες πλευρές.
Στις τρεις όψεις της εκκλησίας αψιδωτές γοτθικού ρυθμού είσοδοι οδηγούν στο εσωτερικό. Μικρό κωδωνοστάσιο κτίστηκε σε κατοπινή εποχή στον βορειοανατολικό τοίχο. Επίσης σε κατοπινό στάδιο κτίστηκαν στα βόρεια της εκκλησίας μοναστηριακοί χώροι που φαίνεται ότι δεν συμπληρώθηκαν ποτέ. Στο πάτωμα της εκκλησίας, όπως αναφέρει ο Chamberlayne (Lacrimae Nicossiensis), υπήρχαν 46 τεμάχια επιτύμβιων πλακών που χρονολογούνται κυρίως στον 14ο και στις αρχές του 15ου αιώνα κι αποτελούν σημαντικά τεκμήρια της τέχνης αυτής. Τα περισσότερα φέρουν ονόματα γυναικών-καλογραιών. Οι επιτύμβιες πλάκες και οι γραπτές πληροφορίες μαρτυρούν ότι η εκκλησία αυτή κτίστηκε και χρησιμοποιήθηκε στο αρχικό της στάδιο από μοναχές Καθολικού Τάγματος. Πολύ πιθανή θεωρείται η ταύτιση της αρμενικής αυτής εκκλησίας με την εκκλησία της Notre - Dame de Tyr που τοποθετείται κοντά στην Πύλη Πάφου στην αρμενική συνοικία της παλαιάς Λευκωσίας.
Για πολλά χρόνια το μοναστήρι είχε αφεθεί έρημο και είχε υποστεί μεγάλη φθορά, ιδίως τα μοναστηριακά διώροφα οικοδομήματα που εκτείνονται δυτικά του ναού, Ωστόσο, με πρωτοβουλία ίδιως των αρμενίων της Κύπρου και με χρηματοδότηση του UNDP (United Nations Development Programme), τα κτίρια συντηρήθηκαν και αναπαλαιώθηκαν.
Βλέπε λήμμα: Αρμένιοι
Αρμενική εκκλησία Αμμοχώστου: Βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της παλαιάς πόλης και κτίστηκε μετά την εγκατάσταση στην Αμμόχωστο Αρμενίων προσφύγων κατά τα μέσα του 14ου αιώνα.
Η εκκλησία είναι μικρού μεγέθους κι αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής των Αρμενίων παρόλο που πρέπει να κτίστηκε από Κυπρίους τεχνίτες με την τοπική τεχνική. Αποτελείται από ένα τετράγωνο θολωτό χώρο και αψίδα στα ανατολικά. Η στέγη είναι από πέτρα με οριζόντια γείσα. Τα παράθυρα είναι μικρά και αψιδωτά. Στις όψεις (εκτός της ανατολικής) υπάρχει από μια μεγάλη είσοδος που περιβάλλεται από οξυκόρυφο τόξο. Στη βόρεια πλευρά κτίστηκε πιο πρόσφατα μικρό παρεκκλήσι ή ιεροφυλάκιο που συνδέθηκε με το ιερό του κυρίως ναού. Αυτή η προσθήκη δεν έχει διασωθεί.
Στο εσωτερικό της εκκλησίας υπάρχουν κατάλοιπα τοιχογραφιών με θέματα την Παναγία, τους Αποστόλους, τη Βάπτιση, τη Σταύρωση, την Ανάσταση του Χριστού κ.ά.
Για πολλές δεκαετίες η εκκλησία αυτή βρισκόταν σε πλήρη εγκατάλειψη μέχρι και το 1907, όταν κηρύχθηκε σε αρχαίο μνημείο κι έγιναν ορισμένες εργασίες συντήρησής της. Από το 1963/4, οπότε η παλαιά πόλη της Αμμοχώστου μετετράπη σε γκέτο των Τουρκοκυπρίων, η εκκλησία εγκαταλήφθηκε.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
