Κωσταντάς
Πολύ κοινό όνομα ηρώων και χαρακτήρων στα κυπριακά και γενικότερα στα ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Το όνομα παρουσιάζεται και με τους τύπους: Κώστας, Κωσταντής, Κωσταντάκης, Κω(ν)σταντίνος, Κω(ν)στάντινος και Μικροκωσταντάκης.
Ο Κωσταντάς παρουσιάζεται ως ήρωας σε δυο κυρίως κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών, στα ακριτικά και στις παραλογές.
Κάποιες αναφορές στα κυπριακά και άλλα ακριτικά τραγούδια έδωσαν αφορμή να συσχετισθεί ο Κωσταντάς προς συγκεκριμένα ιστορικά πρόσωπα: προς τον Κωνσταντίνο Δούκα, γιο του Ανδρόνικου Δούκα, που επιχείρησε να καταλάβει το θρόνο μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Λέοντος Στ΄ του Σοφού (912) και του αδελφού του Αλεξάνδρου (913) και να πάρει εκδίκηση για την καταδίωξη και καταφυγή του ένδοξου πατέρα του, στρατηγού Ανδρόνικου Δούκα, στους Σαρακηνούς. Κάποια άλλα στοιχεία συσχετίζουν τον Κωσταντά προς τη δολοφονία του Νικηφόρου Φωκά (969) από τον Ιωάννη Τσιμισκή.
Παρά τις οποιεσδήποτε ιστορικές συσχετίσεις, ο Κωσταντάς ανήκει στην περιοχή του ηρωικού μύθου όπως και οι άλλοι ήρωες των ακριτικών ασμάτων. Τούτο μαρτυρούν ο χαρακτήρας, τα κατορθώματα και οι περιπέτειες του ήρωα.
Σύμφωνα με μια παραμυθιακή διήγηση που δημοσίευσε ο Ξεν. Φαρμακίδης (Κυπριακή Λαογραφία, σσ. 196-7) ο Κωσταντάς και ο Διγενής ήσαν αδέλφια φτωχά, «κακορίζικα» και δυστυχισμένα. Ο Θεός, υπακούοντας στις άπαυτες παρακλήσεις τους, «έδωκέν τους δύναμιν τζ'ι’ εν τους εσήκωννεν η γη. Κατόπιν εκλαύτησαν εις τοθ Θεόν τζ΄ι εκατέημ πάλε ο άντζ΄ιελος τζ΄ι έδωκέν τους δύναμιν, όσο τζ΄ι έσωννέν τους η γη». Ο ίδιος ο Θεός κατέβηκε στη γη σαν γέρος «για να δη τηγ καρκιάν τους» και βλέποντας την ευσπλαχνία τους έδωσε την ευχή του.
Η αντίληψη ότι ο Κωσταντάς προστατεύεται από τον ίδιο τον Θεό φαίνεται και στα ακριτικά τραγούδια: στην πάλη με τα τερατώδη όντα (Κάβουρα, Λιόντα, Δράκοντα ή Σαρακηνό) ο ήρωας βρίσκεται κάποια στιγμή στον έσχατο κίνδυνο και πετυχαίνει τον υπεράνθρωπο άθλο του με τη βοήθεια του Θεού. Σε μια παραλλαγή από την Πάφο (Μ. Κιτρομηλίδου, ό.π.π., σ. 195, στ. 26,54) η μάνα και ο πατέρας αποτρέπουν το Σκλερόπουλλον από το παράτολμο εγχείρημα της απαγωγής αναφέροντας και τη δικαιολογία ότι «Ο Κωσταντάς έν’ άτζ'ελος (=άγγελος), έν’ αδερφός του Χάρου».
Η πάλη του Κωσταντά, όπως και του Διγενή, προς τέρατα θυμίζει την τόσο διαδεδομένη θρησκευτική παράδοση περί του αγίου Γεωργίου ως δρακοντοκτόνου.
Όλα τα ανωτέρω στοιχεία υποβάλλουν την άποψη ότι η σχετική προς τον Κωσταντά και τον Διγενή ηρωική μυθολογία σχετίζεται άμεσα προς μερικές θεμελιώδεις αντιλήψεις της λαϊκής θρησκευτικής μυθολογίας. Ο επίγειος χώρος, παρά την πρόνοια του Θεού, εξακολουθεί να βρίσκεται μακριά από τον Θεό και, παράλληλα προς τις αγαθοποιούς δυνάμεις, επενεργούν μέσα σ’ αυτόν δαιμονικές δυνάμεις, είτε υπό τη μορφή τερατωδών όντων είτε υπό τη μορφή υπερφυσικών ηρώων.
Ο Κωσταντάς είναι ένας τέτοιος υπερφυσικός ήρωας, που πότε παρουσιάζεται νομιμόφρονας προς τον βασιλιά και υπηρετεί το αγαθόν και πότε είναι αλαζόνας και αυθαίρετος, αμφισβητεί τη νόμιμη εξουσία και τη δύναμη του βασιλιά. Παρά τις υπερφυσικές του δυνάμεις δεν μπορεί να είναι παντοδύναμος ούτε να ξεφύγει από το νόμο του θανάτου. Κάποιοι άλλοι δυνατότεροι του τον κατανικούν, τον ακρωτηριάζουν ή τον αποκεφαλίζουν.