Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Θεατρικός συγγραφέας και δημοσιογράφος, πρωτεργάτης του κυπριακού Τύπου κι εκδότης της πρώτης κυπριακής εφημερίδας, καθώς κι εκπαιδευτικός. Έζησε κι έδρασε τον 19ο αιώνα. Καταγόταν από τη Λάρνακα, στην οποία διδάχθηκε και τα πρώτα γράμματα κι από το Σχολαρχείο της οποίας είχε αποφοιτήσει. Μεταξύ του 1860 και του 1867 εργάστηκε ως δάσκαλος στη Λάρνακα και στη συνέχεια μετανάστευσε στην Αίγυπτο. Στο Κάιρο εργάστηκε επίσης ως δάσκαλος και διευθυντής ελληνικού σχολείου της εκεί παροικίας. Εργάστηκε εξάλλου και στην Αλεξάνδρεια όπου επίσης υπήρχε πολυάριθμη ελληνική παροικία.

Συνέλαβε την ιδέα για έκδοση της πρώτης εφημερίδας στην Κύπρο στις αρχές του 1878, όταν ακόμη η ιδιαίτερη πατρίδα του βρισκόταν υπό τουρκική κατοχή, και προέβη σε διάφορες ενέργειες προς την κατεύθυνση αυτή. Με τη βοήθεια και του Αναγνωστηρίου «Κιτιεύς» της Λάρνακος, κατόρθωσε να εξασφαλίσει άδεια από τον Τούρκο διοικητή της πόλης για εισαγωγή κι εγκατάσταση τυπογραφείου και έκδοση εφημερίδας. Έτσι, τον Μάιο του 1878 εγκατέλειψε την εκπαιδευτική του εργασία στο Κάιρο κι ήλθε στην Κύπρο αφού δανείστηκε από ομογενείς χρήματα για έκδοση της πρώτης κυπριακής εφημερίδας.

Τον Ιούλιο του 1878, όμως, τερματίστηκε η τουρκική κατοχή της Κύπρου και το νησί περιήλθε υπό την κατοχή των Βρετανών. Απευθύνθηκε τότε ο Κωνσταντινίδης στη νέα διοίκηση του νησιού, και προσωπικά στον πρώτο αρμοστή σερ Γκάρνετ Γούλσλεϋ, για αγγλική άδεια εκδόσεως εφημερίδας. Η άδεια του παραχωρήθηκε με όρους, ο κυριότερος των οποίων ήταν να εκδίδεται η εφημερίδα ταυτόχρονα στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα! Αναγκάστηκε τότε ο Κωνσταντινίδης να προσλάβει Άγγλο συντάκτη, κάποιον Ου. Πάλμερ, με τον υψηλό μισθό των £4 τον μήνα. Το πρώτο φύλλο της πρώτης κυπριακής εφημερίδας, που ονομαζόταν Κύπρος-Cyprus, κυκλοφόρησε στις 29 Αυγούστου 1878 σε 1.000 αντίτυπα, κι έγινε ανάρπαστο. Οι όροι όμως που επεβλήθησαν στον Κωνσταντινίδη από τους Βρετανούς ήσαν τέτοιοι, ώστε η βιωσιμότητα της εφημερίδας δεν εξασφαλιζόταν. 

Επιπλέον η διγλωσσία που επεβλήθη στην εφημερίδα δημιουργούσε και άλλα προβλήματα: 

H τετρασέλιδη Kύπρος/Cyprus κυκλοφορούσε με δύο σελίδες στα ελληνικά και δύο στα αγγλικά. H ύλη του κάθε τμήματος ήταν ανεξάρτητη η μιά από την άλλη, δηλαδή δεν είχε το ίδιο περιεχόμενο στις δύο γλώσσες. Kαι όχι μόνο αυτό. O Kωνσταντινίδης δεν μιλούσε αγγλικά και ο συνέταιρός του Palmer δεν γνώριζε ελληνικά! Έτσι δεν ήταν ασύνηθες το ένα τμήμα να πολεμά το άλλο! 

Ο πρωτοπόρος αυτός εργάτης του κυπριακού Τύπου αναγκάστηκε να πάρει κι άλλα δάνεια, που δεν μπόρεσε ν’ αποπληρώσει, με αποτέλεσμα την κατάσχεση του τυπογραφείου και της εφημερίδας, πράγμα που τον οδήγησε σε μακρούς δικαστικούς αγώνες.

Μετά την απώλεια της πρώτης του εφημερίδας, μέσα στον ίδιο χρόνο της έκδοσής της, ο Κωνσταντινίδης προχώρησε πεισματικά στην έκδοση δεύτερης εφημερίδας που την ονόμασε Κίτιον (τέλη του 1878-1879). Μέσα στο 1879 ανέστειλε και την έκδοση αυτή, εκδίδοντας αμέσως μετά την ίδια εφημερίδα με την ονομασία Νέον Κίτιον, που έζησε μέχρι το 1884. Η εφημερίδα αυτή είχε μεγάλη απήχηση στον λαό κι έφθασε την εκπληκτική για την εποχή της κυκλοφορία των 1.000 φύλλων. Στα εθνικά ζητήματα, το Νέον Κίτιον απηχούσε βασικά τις απόψεις της Κυπριακής Εκκλησίας που θεωρούσε τότε ότι η κατοχή της Κύπρου από τους Βρετανούς αποτελούσε μεταβατικό στάδιο που θα κατέληγε στην ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Η δημοσιογραφική προσπάθεια του Κωνσταντινίδη είναι τεράστιας σημασίας. Ως πρωτοπόρος στον τομέα αυτό, ήταν εκείνος που έφερε το πρώτο πνευματικό φως στο βαθύ σκοτάδι των τριών και πλέον αιώνων της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Η πνευματική όμως προσφορά του Κωνσταντινίδη δεν εξαντλήθηκε με τη δημοσιογραφική του δραστηριότητα. Εκτός από την έκδοση κι ενός περιοδικού που λεγόταν Εὐτέρπη (εκδιδόταν από το τέλος του 1881 μέχρι τον Ιούνιο του 1882) και που κάθε τόσο συνοδευόταν κι από έμμετρο παράρτημα που ονομαζόταν Κεραυνός, ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης υπήρξε κι ένας από τους πρωτοπόρους Κυπρίους θεατρικούς συγγραφείς. Τα δυο ιστορικού περιεχομένου θεατρικά του έργα, Πέτρος ὁ Α΄ και Κουτσούκ Μεχμέτ, παίζονταν από τους πρώτους ερασιτεχνικούς κυπριακούς θιάσους κι είχαν τεράστια επιτυχία κι απήχηση στις μάζες, ιδίως το δεύτερο. Τα θεατρικά του αυτά ο Κωνσταντινίδης εξέδωσε και σε βιβλία, μαζί μ’ ένα τρίτο έργο του, επίσης θεατρικό. Το έργο του “Ο Μορφίτης Αβραάμ ή η Φιλική Εταιρία”  του 1874 παρέμεινε ημιτελές. 

Η Προτομή του πρώτου Κύπριου δημοσιογράφου και εκδότη Θεόδουλου Φ. Κωνσταντινίδη τοποθετήθηκε στον προαύλιο χώρο της Δημοσιογραφικής Εστίας στις 21 Φεβρουαρίου 2022. Τη σχετική δαπάνη ανέλαβε το Διοικητικό Συμβούλιο της Ένωσης Συντακτών Κύπρου και το Πολιτιστικό Ίδρυμα «Φώτος Φωτιάδης».

Η αξιολόγηση του Κυριαζή 

Tη γενική δημιουργική δραστηριότητα του Kωνσταντινίδη, πολλά χρόνια αργότερα, ο Nεοκλής Γ. Kυριαζής χαρακτήριζε με τα ακόλουθα λόγια: “Φαίνεται ότι ο Θ. Kωνσταντινίδης κατείχεν εις μέγαν βαθμόν το δαιμόνιον της μανίας εκδόσεως εφημερίδων του νεωτέρου έλληνος, διότι εκτός των δύο μνημονευθέντων φύλλων εξέδιδε και περιοδικόν τι Eυτέρπην μετά παραρτήματος σατιρικού δια τινας εβδομάδας, τον Kεραυνόν, έμμετρον ως και το δράμα Kουτσούκ Mεχμέτ. Nομίζομεν ότι έχομεν καθήκον να αναφέρωμεν ενταύθα και την πρώτην δια του τύπου αντέγκλησιν δύο συναδέλφων, του Θ. Kωνσταντινίδου δια του Kεραυνού σατιρίζοντος τον Στασίνον (1881) του Θεμ. Θεοχαρίδου, τον μετέπειτα Φωνήν της Kύπρου, όστις και ημύνετο δια της εκδόσεως εν Λάρνακι πάλιν της Λύρας δια τινας εβδομάδας, ης αναφέρομεν, από μνήμης παλαιμάχου Λαρνακέως, στίχους τινάς:

Tην κυράτσαν την Eυτέρπην την κακόμουρην ιδέ την

με τον Kεραυνόν τον γυιόν της

κι άνδρα τον Kουτσούκ Mεχμέτη

Aπό ράκη κλοπιμαία με τον σάκκον της γεμάτον

όποθεν περνά σκορπίζει την οσμήν των αποπ…

Δότε εις την γυφτομάναν, δότε ό,τι σας ζητήσει

ειδεμή, θεός φυλάξοι, όνους θα σας ζωγραφίσει.

O ακριβής χρόνος της εκδόσεως της Eυτέρπης, του Kεραυνού και της Λύρας δεν κατωρθώθη να εξακριβωθεί δια των ημετέρων ενεργειών, πάντως όμως θα είναι ούτος περίπου κατά το 1881, αφ’ ου ο Kεραυνός ήλθεν εις αντεγκλήσεις προς τον τότε εκδιδόμενον «Στασίνον». (O Θεμιστοκλής Θεοχαρίδης, στον οποίο αναφέρεται ο Kυριαζής, εκδότης αντίπαλης εφημερίδας «Στασίνος» στη Λάρνακα, με δικό της σατιρικό παράρτημα τη «Λύρα», ήταν επίσης ενδιαφέρων ποιητής και πεζογράφος. Tόσο ο Kωνσταντινίδης όσο και ο Θεοχαρίδης είχαν ξεκινήσει τη σταδιοδρομία τους ως εκπαιδευτικοί. O Θεοχαρίδης πέθανε σχετικά νέος, το 1886).

Eνδιαφέρον παρουσιάζει, νομίζω, και το ακόλουθο δημοσίευμα με πληροφορίες από παράσταση επί σκηνής ενός άλλου σατιρικού έργου του Kωνσταντινίδη, του οποίου όμως, από όσο γνωρίζω, δεν διασώθηκε το κείμενο. Tον Σεπτέμβριο του 1883 στην εφημερίδα Nέον Kίτιον δημοσιευόταν η ακόλουθη είδηση-κριτική, προφανώς γραμμένη από τον ίδιο τον Kωνσταντινίδη: “Tο δράμα του Σχιλλέρου H ραδιουργία και έρως επέτυχε πληρέστατα· επίσης δε και η δίπρακτος κωμωδία του Kεραυνού ‘H κουδέλλα’. Φίλοι νέοι εκ της πόλεως ημών υπεκρίθησαν διάφορα πρόσωπα, τα οποία ωμίλουν αγγλιστί και εν τη κυπριακή διαλέκτω· φαίνεται δε, ότι και η επιτυχία της κωμωδίας υπήρξεν επιτυχεστάτη, διότι εκτός των ζωηρών χειροκροτήσεων, ας προυκάλεσεν ο Iνταλαλής, η επί σκηνής εμφάνισις της κουδέλλας και αι τόσαι άλλαι εν τη κωμωδία παρεξηγήσεις, αι επισυμβαίνουσαι ως εκ της βαβυλωνίας των γλωσσών και της αμαθείας του διερμηνέως, δύο διερμηνείς μεταξύ του ακροατηρίου ευρισκόμενοι και ομοιάζοντες τω σατιριζομένω, τοσούτον εσκανδαλίσθησαν ώστε αφήκαν σφυριγμόν, προκαλέσαντα διαμαρτυρήσεις εκ μέρους των συμπολιτών ημών και επισωρεύσαντα ύβρεις επί των νομισάντων, εν τη παχυλή αυτών αμαθεία, ότι ηδύναντο να προσβάλωσι την κωμωδίαν και να φανώσιν ούτως αρεστοί τοις προϊσταμένοις των. Aληθώς και οι δύο ούτοι διερμηνείς εισί τοσούτον αμαθείς και άξιοι της τύχης του διερμηνέως της ‘Kουδέλλας’, ώστε είμεθα πολύ ευχαριστημένοι, διότι κατοπτρισθέντες εν τη κωμωδία ημών ανεσκίρτησαν ιδόντες γυμνήν την ελεεινότητά των. Eάν οι διερμηνείς ούτοι δεν εσφύριζον, η ‘Κουδέλλα’ ήν βέβαιον, ότι ήθελε θεωρηθεί και υφ’ ημών αυτών ως έργον μη έχον αξίαν· αι ευμενείς κρίσεις των συμπολιτών ημών και αι του ελληνικού τύπου Aθηνών, Kωνσταντινουπόλεως και Σμύρνης δεν θα ήσαν αρκεταί, όπως εξασφαλίσωσιν αυτή λαμπρόν ίσως μέλλον. Πολλάκις είς σφυριγμός ή αποδοκιμασία εκ μέρους των σατιριζομένων συντελούσι περισσότερον εις την επιτυχίαν των κωμωδιών ή αι ζωηρότεραι χειροκροτήσεις. Eυχαριστούμεν λοιπόν κατά καθήκον και τους συμπολίτας ημών, δια τα εύγε, τας χειροκροτήσεις και την επιδοκιμασίαν των, και τους δύο αμαθείς διερμηνείς, οίτινες επεβεβαίωσαν δια της διαγωγής των, ότι το ασθενές τούτο του καλάμου ημών δοκίμιον είναι άξιον να λαμβάνει θέσιν μεταξύ των κωμωδιών των προγραμμάτων παντός Eλληνικού θιάσου”.

Το  δημοσίευμα δίνει με παραστατικό τρόπο την ατμόσφαιρα που επικρατούσε εκείνο τον καιρό κατά τη διάρκεια θεατρικών παραστάσεων, με την αφέλεια και της υπερβολές μιας εποχής που οπωσδήποτε έχει περάσει χωρίς επιστροφή.

Τα εκδομένα έργα του Κωνσταντινίδη είναι:

1. Δύο εἰσέτι τοῦ  Ἒρωτος θύματα, ἤ τά κατ’ Εὐανθίαν καί Ἀγησίλαον. Δρᾶμα εἰς πράξεις τρεῖς (Σμύρνη, 1873).
2. Πέτρος ὁ Α΄, βασιλεύς τῆς Κύπρου καί Ἱερουσαλήμ, ἤ  ἡ  Ἐκδίκησις τοῦ  Κιαρίωνος. Δρᾶμα εἰς πράξεις τρεῖς (Κάιρο, 1874).
3. Ὁ Κουτσούκ Μεχμέτ ἤ Τό 1821 ἐν Κύπρῳ. Δρᾶμα Ἱστορικόν εἰς πράξεις πέντε (Αλεξάνδρεια, 1888, και β΄ έκδοση, Λευκωσία, 1895).

Προτομή στη Δημοσιογραφική Εστία

Η Ένωση Συντακτών Κύπρου, τιμώντας τον πρώτο Κύπριο δημοσιογράφο, έχει τοποθετήσει προτομή του Κωνσταντινίδη στον προαύλιο χώρο της Δημοσιογραφικής Εστίας στη Λευκωσία. Η τελετή των αποκαλυπτηρίων έγινε στις 22 Φεβρουαρίου 2022. 

Η προτομή αποτελεί δωρεά του Πολιτιστικού Ιδρύματος «Φώτος Φωτιάδης», ενώ η βάση επί της οποίας τοποθετήθηκε είναι προσφορά του Συνδέσμου Εργολάβων Οικοδομών Κύπρου. Κατά τη διάρκεια της τελετής, ο αντιπρόεδρος του Πολιτιστικού Ιδρύματος «Φώτος Φωτιάδης», Παύλος Φωτιάδης ανέφερε ότι με την παρουσία και τη δράση του, ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης έφερε στην Κύπρο το φως σε μια περίοδο που ακόμη βασίλευε το σκοτάδι και η αμάθεια. Είπε επίσης ότι η έμπνευση και πρωτοβουλία για τη φιλοτέχνηση της προτομής του Θεόδουλου Κωνσταντινίδη είχε ο αείμνηστος πατέρας του Φώτος Φωτιάδης, ο οποίος είχε μια ιδιαίτερη ευαισθησία στη δημοσιογραφία και την αποστολή της στη διαμόρφωση τεκμηριωμένων απόψεων της κοινής γνώμης.  

Πηγές:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Λάρνακα. Η πόλη του Ζήνωνα Κιτιέα