Κυριακή αγία, Κάτω Πάφος
Στην Κάτω Πάφο, στ' ανατολικά της «Στήλης του αποστόλου Παύλου» βρίσκεται εκκλησία που είναι αφιερωμένη στην αγία Κυριακή. Η εκκλησία είναι κτισμένη στο βορειοανατολικό μέρος της μεγάλης πεντάκλιτης βασιλικής. Σήμερα μοιάζει με εκκλησία του τύπου του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλλο. Τα χαμηλά όμως γωνιαία διαμερίσματα είναι μεταγενέστερα, όπως φαίνεται από τον κατακόρυφο αρμό στην επαφή των τοίχων τους με τις κεραίες του σταυρού και τη διαφορά στην τοιχοδομία, στην έλλειψη επικοινωνίας του βορειοδυτικού διαμερίσματος με =το δυτικό τμήμα της εκκλησίας και τη μορφή των τόξων που συνδέουν τα άλλα διαμερίσματα με τον κεντρικό χώρο της εκκλησίας. Αρχικά η εκκλησία ήταν σταυρόσχημη, με τη δυτική κεραία του σταυρού πιο επιμήκη από τις άλλες κεραίες. Η ανατολική κεραία καταλήγει σε ημικυκλική εσωτερικά και πεντάπλευρη εξωτερικά αψίδα. Ο κατά μήκος άξονας της εκκλησίας είναι 26 μ. περίπου, εσωτερικά χωρίς την αψίδα, και ο εγκάρσιος άξονας 12 μ. περίπου. Η αψίδα έχει χορδή 4,70 μ. και βέλος 2,30 μ. περίπου. Σε αψίδα καταλήγει και το βορειοδυτικό διαμέρισμα της εκκλησίας.
Ο τρούλλος είναι οκτάπλευρος εξωτερικά και φέρει τέσσερα παράθυρα κατά τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, με οριζόντιο λίθινο ανώφλι. Όμοια στενόμακρα παράθυρα υπάρχουν ψηλά στον ανατολικό τοίχο πάνω από την αψίδα και στον δυτικό τοίχο. Στο κέντρο της αψίδας υπάρχει μικρό τετράγωνο παράθυρο. Στο κέντρο του βόρειου και του νότιου τοίχου υπάρχουν παράθυρα μεταγενέστερα. Η εκκλησία έπαθε σημαντική καταστροφή κατά τον σεισμό του 1953· κατέρρευσε τότε το νοτιοανατολικό τμήμα και το κωδωνοστάσιο, στον δε τρούλλο δημιουργήθηκαν ρωγμές. Κατά την επισκευή προστέθηκε αντηρίδα στο σημείο επαφής του νοτιοανατολικού διαμερίσματος με τον τοίχο της νότιας κεραίας της εκκλησίας και κατασκευάστηκε εσωτερικά τόξο για υποστήριξη του νοτιοανατολικού διαμερίσματος κάτω από την καμάρα στο σημείο ένωσής της με τη νότια κεραία. Η εκκλησία αρχικά είχε μια είσοδο στο μέσο του δυτικού τοίχου της δυτικής κεραίας του σταυρού. Αργότερα ανοίχθηκαν είσοδοι και στον δυτικό τοίχο του βορειοδυτικού και του νοτιοδυτικού διαμερίσματος.
Στον νότιο τοίχο της δυτικής κεραίας σώζονται υπολείμματα τοιχογραφιών όρθιων αγίων. Υπολείμματα τοιχογραφιών σώζονται και σ' άλλα σημεία. Η μορφή του τρούλλου και τα υπολείμματα των τοιχογραφιών χρονολογούν την εκκλησία στο πρώτο ήμισυ του 16ου αιώνα. Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής αντικατέστησε άλλη του 14ου αιώνα αν κρίνει κανείς από τα υπολείμματα τοιχογραφιών σε λίθους της εξωτερικής πλευράς του βόρειου τοίχου. Στην ίδια θέση υπήρχε παλαιότερη εκκλησία μικρότερων διαστάσεων στην οποία είχε ενσωματωθεί η αψίδα του βόρειου εσωτερικού κλίτους της βασιλικής. Υπολείμματα τοιχογραφιών στον βόρειο τοίχο και την αψίδα, που βρίσκονται ανατολικά της σημερινής εκκλησίας, βοηθούν στη χρονολόγηση της εκκλησίας στον 10ο ή 11ο αιώνα.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια