Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κοντά στο χωριό Λειβάδια της επαρχίας Αμμοχώστου υπάρχει μικρή σταυρόσχημη εκκλησία που είναι αφιερωμένη στην Παναγία Κυρά. Έχει εσωτερικές διαστάσεις 8,10 μ. (κατά τον άξονα από ανατολάς προς δυσμάς) και 7,30 (κατά τον άξονα βορρά - νότου). Το ανατολικό και δυτικό σκέλος έχουν πλάτος 2,50 μ. και το βόρειο και νότιο 2,30 μ. Η αψίδα έχει χορδή 2,10 μ. και βέλος 1,02 μ. Ο τρούλλος της εκκλησίας έχει ακανόνιστο σχήμα, χαμηλό τύμπανο που διατρυπάται από 4 μικρά τοξωτά παράθυρα, κατά τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και στην κορυφή του ακανόνιστου ημισφαιρίου υπάρχει ιδιαίτερη ημισφαιρική κοιλότητα, όπως και σε άλλους τρούλλους εκκλησιών της Μέσης Βυζαντινής περιόδου στην Κύπρο, στην οποία εικονίζεται ο Παντοκράτορας. Στους τοίχους της εκκλησίας έχουν ενσωματωθεί, εσωτερικά, μαρμάρινοι πεσσίσκοι παλαιοχριστιανικού τέμπλου.

Υπήρχαν ενδείξεις ότι η αψίδα με το ψηφιδωτό ήταν παλαιότερη από την εκκλησία. Τέτοιες ενδείξεις ήταν η τοποθέτηση της αχιβάδας της πρόθεσης στο βόρειο άκρο της αψίδας με αποτέλεσμα τμήμα της αψίδας να καλύπτεται απ' αυτή και τα υπολείμματα των πεσσίσκων του παλαιοχριστιανικού τέμπλου. Κατά τη διάρκεια της συντήρησης και καθαρισμού του ψηφιδωτού έγινε έρευνα που απέδειξε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η αψίδα ανήκει σε παλαιότερη παλαιοχριστιανική βασιλική. Όπως δηλαδή στις εκκλησίες της Παναγίας Κανακαρίας στη Λυθράγκωμη και της Παναγίας Αγγελόκτιστης στο Κίτι έτσι και στην εκκλησία της Παναγίας Κυράς μια παλαιοχριστιανική αψίδα που ήταν διακοσμημένη με ψηφιδωτό ενσωματώθηκε σε μεσοβυζαντινή εκκλησία. Η εκκλησία έχει δυο εισόδους, μια στον δυτικό τοίχο και μια στον νότιο τοίχο. Στο δυτικό σκέλος έχει προστεθεί σε πολύ μεταγενέστερα χρόνια δωμάτιο στο οποίο έμεναν προσκυνητές.

Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας σωζόταν μέχρι το 1983 ψηφιδωτό. Μέσα σε χρυσό φόντο εικονιζόνταν η Θεοτόκος όρθια πάνω σε ορθογώνιο υποπόδιο, με τα χέρια υψωμένα σε δέηση χωρίς τον Χριστό. Το κεφάλι, το αριστερό χέρι και ο αριστερός ώμος της Παναγίας είχαν καταστραφεί. Για το ψηφιδωτό χρησιμοποιήθηκαν πολύ μικρές ψηφίδες ιδιαίτερα στα γυμνά μέρη (δεξί χέρι) όπως στο ψηφιδωτό της Παναγίας της Αγγελόκτιστης. Με τον ίδιο τρόπο (φολιδωτό) είναι τοποθετημένες και οι χρυσές αψίδες του βάθους. Από τεχνική λοιπόν άποψη το ψηφιδωτό της Παναγίας Κυράς πρέπει να τοποθετηθεί χρονικά κοντά στο ψηφιδωτό της Παναγίας Αγγελόκτιστης. Η έρευνα που έγινε το 1961 αποκάλυψε ότι στα νότια της αψίδας στον αρχικό ανατολικό τοίχο είχε σωθεί το κάτω τμήμα και τα πόδια ενός αρχάγγελου. Κατά συνέπεια, όπως και στις αψίδες των εκκλησιών του Αγίου Απολλιναρίου στην Κλάσση κοντά στη Ραβέννα και της Κοίμησης της Θεοτόκου στη Νίκαια, οι αρχάγγελοι εικονίζονταν έξω από την αψίδα. Είναι συνεπώς λογικό να τοποθετηθεί το ψηφιδωτό της Παναγίας της Κυράς στις αρχές του 7ου αιώνα. Το ψηφιδωτό αυτό κατέστρεψαν τελείως οι Τούρκοι.

Στον τρούλλο της εκκλησίας σωζόταν μέχρι το 1974 τμήμα του Παντοκράτορα. Άλλα τμήματα τοιχογραφιών σώζονταν στα σφαιρικά τρίγωνα και τον τρούλλο, και ιεράρχες στην αψίδα κάτω από το ψηφιδωτό. Οι Τούρκοι κατέστρεψαν με πυρκαγιά το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο της εκκλησίας το 1957-1958 και το 1982 κατέστρεψαν και το ψηφιδωτό και τις τοιχογραφίες.

Η εκκλησία συντηρήθηκε από την Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά με δαπάνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την στήριξη της UNDP (United Nations Development Programme).