Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Με τον τίτλο αυτό κυκλοφόρησε στη Λάρνακα στις 29 Αυγούστου 1878 η πρώτη κυπριακή εφημερίδα.

Εκδότης, διευθυντής και μοναδικός συντάκτης της πρωτοποριακής αυτής εφημερίδας ήταν ο δάσκαλος Θεόδουλος Κωνσταντινίδης*, ένας ιδεολόγος και φλογερός πατριώτης, που έμελλε να γίνει ο πρωτεργάτης και θεμελιωτής του κυπριακού Τύπου, γιατί μ' αυτόν αρχίζει και η ιστορία της κυπριακής δημοσιογραφίας. Ο Θ. Κωνσταντινίδης καταγόταν από τη Λάρνακα και δίδαξε για λίγα χρόνια εκεί. Αργότερα μετανάστευσε στην Αίγυπτο και δίδαξε για πολλά χρόνια σε ελληνικά σχολεία του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας. Στις αρχές του 1878 ο Θ. Κωνσταντινίδης συνέλαβε την ιδέα πως ήταν πια καιρός ν' αποκτήσει και η σκλαβωμένη Κύπρος την πρώτη δική της εφημερίδα. Για το σκοπό αυτό έγραψε στην Κύπρο για να εξασφαλίσει άδεια έκδοσης εφημερίδας στα ελληνικά από τις τουρκικές αρχές. Για εξασφάλιση της άδειας μεσολάβησε η επιτροπή του Αναγνωστηρίου «Κιτιεύς» προς τον πασά της Λάρνακας, ο οποίος ύστερα από πολλές πιέσεις παραχώρησε την άδεια για την εισαγωγή τυπογραφείου και έκδοση της πρώτης ελληνικής εφημερίδας στην Κύπρο.

Τον Μάιο του 1878 ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης, με την παρότρυνση 16 διακεκριμένων ομογενών που ζούσαν στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, πήρε την τελική απόφαση να εγκαταλείψει τη διδασκαλική έδρα στο Κάιρο και να έλθει στη Λάρνακα για έκδοση της Κύπρου. Επειδή, όμως, ο ίδιος δεν διέθετε τα οικονομικά μέσα, έκανε σχετική συμφωνία με τους πιο πάνω ομογενείς οι οποίοι του παραχώρησαν δάνειο για την αγορά μεταχειρισμένου τυπογραφείου που στοίχισε 220 εικοσάφραγκα. Όταν ο Κωνσταντινίδης έφθασε στην Κύπρο, τη διοίκηση του νησιού είχαν αναλάβει στο μεταξύ οι Βρετανοί, γι΄ αυτό απευθύνθηκε στον πρώτο Βρετανό αρμοστή σερ Γκάρνετ Γούλσλεϋ ζητώντας άδεια και προστασία για έκδοση της εφημερίδας. Ο Βρετανός αρμοστής απάντησε πως μπορούσε να προχωρήσει στην έκδοση με τον όρο ότι η εφημερίδα θα έπρεπε να εκδίδεται ταυτόχρονα και στην αγγλική. Ο όρος αυτός αποδείχτηκε μοιραίος για τη ζωή της εφημερίδας. Για τον σκοπό αυτό ο Κωνσταντινίδης προσέλαβε σαν συντάκτη τον Άγγλο Ου. Πάλμερ, τον οποίο πλήρωνε £4 τον μήνα, ποσό σημαντικό για την εποχή εκείνη.

Παρά το γεγονός ότι το πρώτο φύλλο της εφημερίδας, που κυκλοφόρησε στις 29.8.1878 σε 1.000 αντίτυπα, εξαντλήθηκε αμέσως, η οικονομική βιωσιμότητά της αποδείχτηκε προβληματική. Γι΄ αυτό ο Κωνσταντινίδης αναγκάστηκε να ενοικιάσει το τυπογραφείο του στον Άγγλο υπάλληλό του και αργότερα, για να πάρει δάνειο, να το βάλει ενέχυρο στην αγγλική εταιρεία Henry King & Co. που το κατέσχε, γιατί ο Κωνσταντινίδης δεν μπόρεσε ν' ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του. Για να πάρει πίσω το τυπογραφείο του ο Κωνσταντινίδης μπήκε σε μακρούς δικαστικούς αγώνες, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο Πάλμερ μαζί με την αγγλική εταιρεία συνέχισαν την έκδοση της εφημερίδας (αρχικά ελληνικά και αγγλικά και αργότερα μόνο αγγλικά) μέχρι το 1882.

Το πρώτο φύλλο της Κύπρου ήταν τετρασέλιδο. Αποτελείται από δυο σελίδες στα ελληνικά και δυο στα αγγλικά. Στην ουσία, όμως, αποτελείται από δυο ξεχωριστές εφημερίδες, αφού και η αρίθμηση είναι διαφορετική (σελίδα 1 και σελίδα 2 για την ελληνική και page 1 και page 2 για την αγγλική). Επιπρόσθετα τα περιεχόμενα είναι διαφορετικά. Μόνο ένα άρθρο στην πρώτη σελίδα είναι το ίδιο. Το άρθρο αυτό γράφτηκε στα αγγλικά και μεταφράστηκε στα ελληνικά από κάποιον με τα αρχικά Ν.Κ.Λ.   Όλα τα υπόλοιπα θέματα (άρθρα, ειδήσεις, διαφημίσεις), είναι διαφορετικά. Η εντύπωση που επικρατούσε μέχρι τώρα και γράφτηκε από διάφορους, ότι δηλαδή η άδεια του Βρετανού αρμοστή συνοδευόταν με τον όρο ότι και οι δυο εκτυπώσεις (ελληνική και αγγλική) έπρεπε να περιλαμβάνουν το ίδιο περιεχόμενο, αποδεικνύεται ότι δεν είναι ορθή.

Η εφημερίδα έχει μέγεθος 47X30 εκ. και σχήμα τετράστηλο. Κάθε στήλη έχει πλάτος 6,5 εκ. Οι στήλες χωρίζονται μεταξύ τους με κάθετες χοντρές γραμμές. Φωτογραφίες, σκίτσα ή σχέδια δεν υπάρχουν.

Στην προμετωπίδα της ελληνικής εκτύπωσης αναγράφονται μεταξύ άλλων τα εξής: ΚΥΠΡΟΣ (με μεγάλα μαύρα κεφαλαία γράμματα στο κέντρο). Κάτω από τον τίτλο: ΕΚΔΙΔΟΤΑΙ ΑΠΑΞ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ. ΕΤΟΣ Α'   - Ἐν Σκάλᾳ Κύπρου 17/29 Αὐγούστου 1878 -ΑΡΙΘ. 1. ΤΙΜΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ: Ἐν τῷ  Ἐσωτερικῷ Σελ. 20. Ἐν τῷ   Ἐξωτερικῷ Σελ. 30. Ἕκαστον φύλλον τιμᾶται Πέν. 5. Π ᾶσα ἀπόδειξις πληρωμῆς δέον νά φέρῃ τήν ὑπογραφήν τοῦ   ἰδιοκτήτου. ΤΙΜΗ ΚΑΤΑΧΩΡΗΣΕΩΝ: Δι' ἕκαστον στίχον Σελ. 1. Διατριβαί καί εἰδοποιήσεις προπληρώνονται. Γραφεῖον καί Τυπογραφεῖον ὁδός Τυπογραφείου. Ἰδιοκτήτης: Θ. Κωνσταντινίδης. Συντάκται: Οὐ.   Πάλμερ καί Θ. Κωνσταντινίδης.

Η πρώτη σελίδα του πρώτου φύλλου καλύπτεται από δυο κύρια άρθρα. Το πρώτο φέρει τίτλο Τοῖς Ὁμογενέσι μου και αποτελεί τη διακήρυξη στόχων και προθέσεων της εφημερίδας. Το δεύτερο είναι άτιτλο και αποτελεί μετάφραση του κυρίου άρθρου που δημοσιεύεται στην αγγλική έκδοση. Το πρώτο κύριο άρθρο αποτελεί ένα ύμνο προς το λειτούργημα της δημοσιογραφίας και τον ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο που πρέπει να διαδραματίζει για την ομαλή λειτουργία των θεσμών. Το άρθρο αρχίζει ως εξής:

Ἡ πρώτη ἐν Κύπρῳ ἐκδιδομένη ἐφημερίς ἐπέπρωτο νά ἴδῃ τό φῶς, ὅτε τά τέκνα τῆς πλουσιωτάτης ταύτης νήσου πρώτην ἴσως φοράν μετά τούς Εὐαγόρας δύνανται ν' ἀναπνεύσωσιν ἐλευθέρως. Ἐπέπρωτο ν' ἀναπετασθῇ ἡ  ἀγγλική σημαία λαμπρά, μέλημα ἔχουσα τόν πολιτισμόν καί τήν πρόοδον καί νά παρακολουθήσῃ ταύτην ἡ  ἔκδοσις τοῦ προαναγγελθέντος φύλλου μου, ὅπερ ὅ,τι καλόν, ὅ,τι ἐκπολιτιστικόν, ὅ,τι μέγα θά διδάσκῃ νῦν τοῖς Ἀναγνώσταις του ἐλευθέρως. Ὁ τύπος τότε μόνον καθίσταται μοχλός καί ἐλατήριον πολιτισμοῦ, ὅ,τι χαμερπές, ὅ,τι δοῦλον, ὃ,τι τυραννικόν ὅ,τι στάσιμον, πάντα ταῦτα τά φάσματα δέν φοβεῖται, ἀλλ' ἐκπέμπων κατ' αὐτῶν ὡς εὒστοχον βολήν τήν χρυσοφαῆ τῆς ἀληθείας ἀκτῖνα, οὐ μόνον ἀποδιώκει καί διαλύει, ἀλλά καί καθίστησιν αὐτά ἀποτρόπαια καί εἰδεχθῆ παντί  ἔχοντι καρδίαν καί  αἰσθανομένῳ  ὅτι ἔστι φῶς ἐν τῷ κόσμῳ.

Στη συνέχεια ο Θεόδουλος Κωνσταντινίδης ξεδιπλώνει την αγάπη και προσήλωσή του στο ελληνικό έθνος και την ιδιαίτερή του πατρίδα, όχι όμως με σοβινισμό αλλά μέσα στα πλαίσια μιας παγκόσμιας κοινωνίας.

Γενικά η πρώτη κυπριακή εφημερίδα παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον τόσο για την ιστορία της κυπριακής δημοσιογραφίας και τυπογραφίας, όσο και για τις πληροφορίες που μας δίνει για την πολιτική, ιστορική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση στο νησί όταν έφθασαν οι Βρετανοί κατακτητές το 1878. Δυστυχώς δεν σώζονται όλα τα φύλλα της εφημερίδας αυτής, αλλά και αυτά που υπάρχουν βρίσκονται, τα περισσότερα, εκτός Κύπρου.

Α. ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ