Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στρατιωτική μονάδα του Βρετανικού Στρατού, επανδρωμένη από Κυπρίους εθελοντές, που συνεστήθη κι έδρασε κατά τα χρόνια του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου.

 

Βλέπε Λήμμα

Εθελοντές στην Ελληνική Επανάσταση 

 

Μέχρι την έναρξη του πολέμου, ακόμη και κατά τον πρώτο χρόνο της διεξαγωγής του, στην Κύπρο εξακολουθούσαν να βρίσκονται σε ισχύ τα σκληρά δικτατορικά μέτρα που είχαν εισαχθεί από το 1931, μετά την εξέγερση του Οκτωβρίου, τα γνωστά Οκτωβριανά. Ωστόσο από το 1939, αμέσως δηλαδή μετά την έναρξη του πολέμου και την είσοδο της Μεγάλης Βρετανίας σ’ αυτόν, αρκετοί Κύπριοι είχαν καταταγεί στον Αγγλικό Στρατό (από τον Οκτώβριο του 1939, οπότε άρχισε να λειτουργεί κέντρο εκπαίδευσης Κυπρίων στα Πολεμίδια, κοντά στη Λεμεσό). Οι εθελοντές αυτοί Κύπριοι κατατάσσονταν κυρίως για οικονομικούς λόγους, για να εξασφαλίσουν, δηλαδή, κάποιο μισθό κατά τη δύσκολη εκείνη εποχή. Η μαζική όμως κατάταξη Κυπρίων εθελοντών, που πύκνωσαν ξαφνικά τις τάξεις του Κυπριακού Συντάγματος, το οποίο επίσημα συνεστήθη στις 17 Φεβρουαρίου του 1940 με πρωτοβουλία του Κυβερνήτη Sir William D. Battershill, έγινε αμέσως μετά την ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδας, τον Οκτώβριο του 1940, και την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο, με την πλευρά των Συμμάχων. Μόλις εγνώσθη η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο, επεκράτησε στην Κύπρο κλίμα αφάνταστου ενθουσιασμού˙ παρά τις διατάξεις και τα δικτατορικά μέτρα που ίσχυαν ακόμη (περίοδος Παλμεροκρατίας), χιλιάδες λαού ξεχύθηκαν στους δρόμους με ελληνικές σημαίες και με ύμνους, πλήθη δε συγκεντρώθηκαν στο ελληνικό προξενείο της Λευκωσίας ζητώντας να σταλούν στην Ελλάδα για να καταταγούν στον Ελληνικό Στρατό. Οι Άγγλοι, εκμεταλλευόμενοι τον ενθουσιασμό των Κυπρίων, τους κάλεσαν να καταταγούν στον Αγγλικό Στρατό με το σύνθημα: Εντασσόμενοι στον Αγγλικό Στρατό, πολεμάτε για την Ελλάδα και την Ελευθερία.

 

Βλέπε λήμμα

Κύπριοι Εθελοντές στο Αλβανικό Μέτωπο

 

Πολλοί εντάχθηκαν τότε στον Αγγλικό Στρατό με τον αριθμό να ξεπερνά τις 15.000 (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ)  ενώ Έλληνες Κύπριοι κατατάχθηκαν και στον Ελληνικό Στρατό, καθώς και Έλληνες Κύπριοι φοιτητές που σπούδαζαν στην Ελλάδα. Αρκετοί άλλοι  Έλληνες Κύπριοι κατατάχθηκαν στο στρατό στην Αγγλία όπου βρίσκονταν, στην Αίγυπτο, ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τους Κυπρίους που ζούσαν στην Αγγλία, οι καταταγέντες στον Αγγλικό Στρατό (όχι όμως υπό τη σημαία του Κυπριακού Συντάγματος) ήσαν συνολικά περίπου 7.000, που είχαν κληθεί για υποχρεωτική στράτευση, οι περισσότεροι. Από τους Κυπρίους που ζούσαν στην Αίγυπτο, κατετάγησαν 5.000 περίπου, που εντάχθηκαν στο Κυπριακό Σύνταγμα.

 

Εκτός απ’ όσους κατετάγησαν στο Κυπριακό Σύνταγμα το 1940, αρκετοί άλλοι Κύπριοι (Έλληνες και Τούρκοι) κατετάγησαν αργότερα. Σημαντικός αριθμός εθελοντών κατετάγητο 1943, όταν το ΑΚΕΛ στις 16 Ιουνίου 1943 κάλεσε τα μέλη του κι όλους τους Κυπρίους να στρατολογηθούν στον αντιφασιστικό αγώνα. Συνολικά, υπό τη σημαία του Κυπριακού Συντάγματος υπηρέτησαν, μέχρι το τέλος του πολέμου, περίπου 25.000 εθελοντές από την ίδια την Κύπρο και 5.000 από τους Κυπρίους της Αιγύπτου. Οι εθελοντές που κατατάσσονταν στην Κύπρο τύγχαναν βασικής εκπαίδευσης στο νησί και στη συνέχεια αποστέλλονταν στο μέτωπο. Μετά τη λήξη του Πολέμου τα μέλη του Κυπριακού Συντάγματος επιχείρησαν να οργανωθούν γεγονός που προκάλεσε τεράστια αντίδραση από τους Βρετανούς, οι οποίοι ανησυχούσαν ιδιαίτερα για την παρουσία αρκετών πολιτικοποιημένων αποστράτων μελών της Αριστεράς. (Βλέπε Κυπριακός Χρονογράφος) 

 

Το Κυπριακό Σύνταγμα, υπό αγγλική διοίκηση, είχε και Κυπρίους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς. Αποτελείτο από ένα τάγμα πεζικού, ένα τάγμα μηχανικού, από λόχους ημιονοδηγών, σκαπανέων και γενικού μεταγωγικού, αποβατικών σκαφών και βοηθητικών υπηρεσιών (κινητά πλυντήρια). Πήρε δε μέρος, και διακρίθηκε, σε διάφορες μάχες σε πολλά μέτωπα στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή και στην Ευρώπη. Το Βρετανικό Πολεμικό Συμβούλιο, μετά το τέλος του πολέμου, διακήρυξε ότι το Κυπριακό Σύνταγμα έδωσε ένα παράδειγμα και δημιούργησε μια παράδοση που θα παραμείνει στην ιστορία του Βρετανικού Στρατού.

 

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι στο Κυπριακό Σύνταγμα κατετάγησαν και μερικές γυναίκες από την Κύπρο, που υπηρέτησαν σε διάφορες υπηρεσίες. Κυπρίες γυναίκες κατετάγησαν και σε μονάδες του Αγγλικού Στρατού στην Αγγλία (όπως στη RAF), καθώς και στον Ελληνικό Στρατό ή και σε ελληνικές αντιστασιακές ομάδες κατά την κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς και Ιταλούς. Κατά τη διάρκεια της κατοχής διακρίθηκαν μερικοί Έλληνες Κύπριοι για αντιστασιακές πράξεις ηρωισμού στον ελληνικό χώρο, ενώ από τα μέλη του Κυπριακού Συντάγματος 12 αξιωματικοί και 11 οπλίτες κέρδισαν παράσημα ανδρείας και αρκετοί άλλοι τιμήθηκαν με εύφημες μνείες. Στη Βοηθητική Στρατιωτική Υπηρεσία (Auxiliary Territorial Service, γνωστή με τα αρχικά A.T.S.) υπηρέτησαν, από τον Αύγουστο του 1942 κ.ε., συνολικά 200 περίπου Κυπρίες, ενώ άλλες 25 Κυπρίες υπηρέτησαν στη Γυναικεία Βοηθητική Αεροπορία (W.A.A.F.). Άλλοι 3.000 περίπου Κύπριοι υπηρέτησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κυπριακή Εθελοντική Δύναμη (ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1940) που αποστολή είχε την υποβοήθηση των αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων στην άμυνα της ίδιας της Κύπρου από ενδεχόμενη γερμανική επίθεση (που τελικά περιορίστηκε σε λίγες αεροπορικές επιδρομές, περίπου 30, κατά το 1940-41).

 

Η δράση του Κυπριακού Συντάγματος: Άνδρες του Κυπριακού Συντάγματος πολέμησαν σε πολλά στρατιωτικά μέτωπα. Αναφέρουμε εδώ τα κυριότερα:

 

* Το χειμώνα του 1940 στις προκεχωρημένες γραμμές του μετώπου στη Γαλλία,   υπηρέτησαν   κυρίως   Κύπριοι ημιονοδηγοί, για την όλη συμβολή των οποίων γίνεται ιδιαίτερη αναφορά πιο κάτω.

 

* Από τις θέσεις του μετώπου στη Γαλλία, βρέθηκαν στη Δουγκέρκη κι απ’ εκεί στην Αγγλία κατά τη διάρκεια της γνωστής τραγικής εκκένωσης της Δουγκέρκης (ενός από τα γνωστότερα επεισόδια του πολέμου, 29 Μαΐου - 4 Ιουνίου 1940).

 

* Στην Αφρική, πολέμησαν στη Δυτική Έρημο (1940 - 1943), στην Ερυθραία (1941) και στις γνωστότατες εποποιίες της Μάρσα Ματρούχ, του Σίντι Μπαράνι, του Τομπρούκ και του Ελ Αλαμέιν.

 

* Στην Ελλάδα, άνδρες του Κυπριακού Συντάγματος και κυρίως σκαπανείς, είχαν σταλεί για να υποβοηθήσουν τις συμμαχικές δυνάμεις και ειδικότερα το μηχανικό. Υπηρέτησαν στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα και μετά την προέλαση των Γερμανών αρκετοί υποχώρησαν στην Αθήνα και στην Κρήτη. Πολλοί δεν πρόλαβαν την εκκένωση και παρέμειναν στο κατεχόμενο ελληνικό έδαφος· μερικοί απ’ αυτούς εντάχθηκαν στην αντίσταση, άλλοι κρύφτηκαν, ενώ πάνω από 2.000 συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Συνολικά, καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, περί τους 2.500 Κυπρίους που αιχμαλωτίστηκαν σε διάφορα μέτωπα, περίπου 35 πέθαναν από τις κακουχίες σε στρατόπεδα  συγκεντρώσεως  (στη  Γερμανία, στο Βέλγιο, στην Ιταλία, στη Γιουγκοσλαβία και στη Τσεχοσλοβακία). Σημαντική συμμετοχή είχαν Κύπριοι στην πρώτη σοβαρή αντιστασιακή πράξη στην Ελλάδα στις 25 Νοεμβρίου και συγκεκριμένα στην  ανατίναξη το 1942 της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Δύο από αυτούς, οι Τζεμάλ Ναφή και Οσμάν Σουκρή, ήταν Τουρκοκύπριοι, από την Αρχιμανδρίτα της Πάφου. Επίσης ανάμεσα στους άνδρες του ΕΛΑΣ που πήραν μέρος στην επιχείρηση Γοργοποτάμου ήταν, σύμφωνα με τις αφηγήσεις του, ο Γεώργιος Τριλλίδης από τα Καμπιά (απεβίωσε το 1992 στη Λευκωσία), κι αυτός αποκομμένος στρατιώτης του «Κυπριακού Συντάγματος»

 

* Στην Αβησσυνία, η συμμετοχή των Κυπρίων, ιδιαίτερα των ημιονοδηγών, ήταν επίσης σημαντική (κυρίως κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Κερέν).

 

* Στην Ιταλία, όπου πολλοί Κύπριοι στρατιώτες μετείχαν μαζί με τις συμμαχικές δυνάμεις στην εισβολή, στην προέλαση και στην κατοχή της χώρας, διακρίθηκαν κυρίως οι οδηγοί μεταφορών, ενώ αποφασιστικής σημασίας ήταν και πάλι ο ρόλος των Κυπρίων ημιονοδηγών, σε καθοριστικές επιχειρήσεις όπως η μάχη του Μόντε Κασσίνο (Φεβρουάριος - Μάιος, 1944).

 

* Στη Μέση Ανατολή, Κύπριοι υπηρέτησαν στην Αίγυπτο, στη Συρία, στην Παλαιστίνη.

 

Εκτός από τις πεζικές δυνάμεις, κι εκτός από τους Κυπρίους που υπηρέτησαν στη Βρετανική Βασιλική Αεροπορία (RAF) αλλά που δεν ήσαν μέλη του Κυπριακού Συντάγματος, Κύπριοι πολέμησαν και στις θάλασσες υπηρετώντας κυρίως στο Βασιλικό Πολεμικό Ναυτικό του Αγγλικού Στρατού και σε αποβατικά σκάφη.

 

Πέρα από τους Κυπρίους που αιχμαλωτίστηκαν κι έζησαν όλη τη φρίκη των στρατοπέδων συγκεντρώσεως, οι νεκροί ήσαν αρκετές εκατοντάδες,  που βρίσκονται θαμμένοι σε 47 κοιμητήρια 12 συνολικά χωρών, στα οποία περιλαμβάνονται και τα μεγάλα στρατιωτικά κοιμητήρια: το Κοινοπολιτειακό Κοιμητήριο στην Ελλάδα (τάφοι 116 Κυπρίων), το Κοινοπολιτειακό Κοιμητήριο στην Πράγα (τάφοι 17 Κυπρίων), το Κοινοπολιτειακό Κοιμητήριο του Ελ Αλαμέιν (τάφοι 23 Κυπρίων), το Κοινοπολιτειακό Κοιμητήριο του Μόντε Κασσίνο στην Ιταλία (τάφοι 14 Κυπρίων).

 

Οι Κύπριοι ημιονοδηγοί: Το γνωστότερο τμήμα του Κυπριακού Συντάγματος ήταν εκείνο των ημιονοδηγών, δηλαδή των στρατιωτών που μετείχαν στον πόλεμο μαζί με τα μουλάρια τους που χρησιμοποιούνταν για μεταφορές πολεμοφοδίων και άλλου υλικού. Χρησιμοποιούνταν για τέτοιες μεταφορές σε περιοχές δύσβατες ή ακόμη και απρόσιτες όπου δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τροχοφόρα οχήματα, προς μεταφορά εφοδίων σε στρατεύματα που μάχονταν σε προκεχωρημένες θέσεις ή και που βρίσκονταν καθηλωμένα κάτω από τα εχθρικά πυρά, και υπό αντίξοες καιρικές συνθήκες. Έτσι, οι απλοί κι αγαθοί Κύπριοι χωρικοί, αμόρφωτοι οι περισσότεροι, διαδραμάτισαν σημαντικό — ακόμη κι αποφασιστικό — ρόλο σε αρκετές περιπτώσεις, οδηγώντας τα μουλάρια τους μέχρις εκεί που κανένας άλλος τρόπος δεν υπήρχε για να προωθηθούν πολεμοφόδια και τρόφιμα προς ενίσχυση μονάδων που διαφορετικά θα ήσαν χαμένες. Τις περισσότερες φορές οι αποστολές αυτές των Κυπρίων ημιονοδηγών εκτελούνταν υπό καταιγιστικό πυρ.

 

Οι Κύπριοι ημιονοδηγοί ήσαν από τα πρώτα αποικιακά στρατεύματα που είχαν σταλεί και υπηρετήσει στο Δυτικό Μέτωπο (χειμώνας του 1940), στις προκεχωρημένες γραμμές της Γαλλίας. Υπό δριμύ ψύχος, βροχή, καταιγισμούς εχθρικών πυρών, και με ατέλειωτες — συνήθως ολονύκτιες — πορείες σε δύσβατες κι άγνωστες περιοχές, απέκτησαν φήμη εκτελώντας με ευσυνειδησία τις δύσκολες αποστολές τους, μέχρι και την εκκένωση της Δουγκέρκης.

 

Στα τέλη Μαΐου 1940, οι Κύπριοι ημιονηγοί κάλυψαν με νυκτερινή οδοιπορία τα 130 περίπου μίλια από το Αρράς μέχρι τη Δουγκέρκη και επιβιβάστηκαν στα βρετανικά πλοία. Υπάρχουν αναφορές ότι το ταξίδι τους προς τις ακτές διήρκησε μέχρι δέκα μέρες. Έγραφε στη γυναίκα του ο ημιονηγός Κολοκοτρώνης Χατζηκυριάκου, από τη Χοιροκοιτία: «Το μόνον που θέλω να σας γράψω είναι, ότι από την Γαλλίαν μας έφυγαν όλους μας από τις 27 του μηνός [Μαΐου]. Επεριπλανώμαστε μέσα στα δάση έως τες 25 του μηνός. Τέλος απεφάσισαν οι αξιωματικοί μας να αφήσωμεν τες μούλες για να γλυτώσουμεν. Αλλά ο Θεός δεν ήθελεν ημείς, καθ’ ο άνθρωποι, να πάθουμεν τίποτε. Επεράσαμεν όλοι μας από την τρίχαν του θανάτου και μέσα στο πλοίον ο εχθρός μας έτρεχε. Δεν έλεγε κανένας μας ότι θα εγλύτωνεν. Εσηκωνούμαστε το πρωί, αγκαλιαζόμαστε αναμεταξύ μας διότι δεν ξεύραμε έως την νύκταν αν θα ευρεθούμαστεν μαζί. Αλλά τώρα στο Λονδίνο ήμαστεν πολύ ήσυχοι διότι μούλες δεν έχουμεν· φαγί και ύπνον.» Οι απώλειες των ημιονηγών ήταν τέσσερις αιχμάλωτοι: Δημήτρης Γεωργή (από την Καλοψίδα), Νικόλας Διολεττή (Κάτω Δίκωμο), Αναστάσης Προκοπίου (Ασγάτα) και Παναγιώτης Σάββα (Λεμεσός).

 

Πολύ γνωστός ήταν ο ρόλος που διαδραμάτισαν οι Κύπριοι ημιονοδηγοί και τα μουλάρια τους κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων στην Αβησσυνία (Αφρική), ιδίως δε στην πολιορκία του Κερέν όπου η συμμετοχή τους με τη μεταφορά εφοδίων σε απρόσιτες περιοχές υπό τις καταιγιστικές βολές του εχθρού, μάλιστα σε μικρότερα χρονικά διαστήματα απ’ ό,τι είχε προβλεφθεί, ήταν αποφασιστικής σημασίας για την όλη έκβαση των επιχειρήσεων. Γράφτηκε χαρακτηριστικά πως η σύσταση του σώματος των ημιονοδηγών θα ήταν απόλυτα δικαιολογημένη κι αν ακόμη η μόνη συνεισφορά του στον πόλεμο ήταν η συμμετοχή στην εκστρατεία της Αβησσυνίας.

 

Δεν ήταν όμως μόνο αυτή η συνεισφορά των Κυπρίων ημιονοδηγών. Έδρασαν αποφασιστικά και σε αρκετά άλλα μέτωπα και συνέβαλαν σημαντικά στο να κερδηθούν αποφασιστικές μάχες. Μια τέτοια ήταν και η μάχη του Μόντε Κασσίνο στην Ιταλία (Φεβρουάριος - Μάιος, 1944), από τις πιο σπουδαίες μετά την εισβολή των Συμμάχων στη χώρα του Μουσολίνι. Στο άγριο εκείνο τοπίο, όπου βρισκόταν καθηλωμένο σώμα Πολωνών στρατιωτών, οι Κύπριοι ημιονοδηγοί ανεβοκατέβαιναν στο βουνό υπό σφοδρότατο και συνεχές πυρ και με δύσκολες καιρικές συνθήκες, ενισχύοντας τους Πολωνούς και μεταφέροντας στα μετόπισθεν τους τραυματίες. Ο Πολωνός διοικητής του σώματος που πολέμησε και θυσιάστηκε εκεί, έγραψε και τούτα:

 

...Εκφράζω την εκτίμησή μου για τη θαυμάσια υπηρεσία των λόχων ημιονοδηγών στην προπαρασκευή και διεξαγωγή των επιχειρήσεων στην Ιταλία... Η επιτυχία της επίθεσής μας οφείλεται όχι σε μικρότερο βαθμό στις προσπάθειές τους, κι είμαι εξαιρετικά ευγνώμων σ’ αυτούς για την έξοχη συνεργασία τους... (βλέπε Η Συμμετοχή της Κύπρου στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, Πολιτιστικό Κέντρο Λαϊκής Τράπεζας, Λευκωσία, 1985, σ. 18).

 

Συνολικά, υπό την σημαία του Κυπριακού Συντάγματος αλλά και υπό διάφορα άλλα λάβαρα, πήραν μέρος στον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο περίπου 37.000 Κύπριοι, αριθμός υπερβολικά σημαντικός αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι αντιπροσώπευε περίπου το ένα δέκατο ολόκληρου του τότε πληθυσμού της Κύπρου! Οι άνθρωποι αυτοί μετείχαν εθελοντικά στον τιτάνιο αγώνα, πιστεύοντας ότι πολεμούσαν πράγματι και για τη δική τους ελευθερία, πράγμα εξάλλου που αποτελούσε και υπόσχεση που τους είχε δοθεί. Δυστυχώς το τέλος του πολέμου διέψευσε τις ελπίδες όλων όσων αγωνίστηκαν, κι ολόκληρου του λαού της Κύπρου που πλήρωσε μεν την δική του συνεισφορά σε θυσίες, αλλά η ελευθερία που του είχαν υποσχεθεί δεν ήλθε. Οι Βρετανοί πρότειναν μέσω της Διασκεπτικής αυτονομία και σταδιακά Ανεξαρτησία. Οι Κύπριοι ήταν διχασμένοι. Οι Ελληνοκύπριοι έβλεπαν ότι η μοναδική οδός προς την ελευθερία ήταν η Ένωση με την Ελλάδα κάτι βέβαια που οι Τουρκοκύπριοι δεν αποδέχονταν, διεκδικώντας εν τοιαύτη περιπτώσει είτε παραμονή της Βρετανικής κυριαρχίας είτε διχοτόμηση της Κύπρου και ένωση (βλέπε λήμμα Ταξίμ) ενός μέρους της με την Τουρκία. 

Επρόκειτο για μια τραγική εξέλιξη. Οι Κύπριοι -Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκυπρίοι - πολέμησαν ο ένας δίπλα στον άλλο κατά του φασισμού και του Ναζισμού, αλλά όταν επέστρεψαν στην Κύπρο δεν κατάφεραν να συνεννοηθούν.