Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κρίτου Μαρόττου- Kritou Marottou. Χωριό της επαρχίας Πάφου, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών, περί τα 24,5 χμ. βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου.

Η Κρίτου Μαρόττου είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 550 μέτρων. Το ανάγλυφο του χωριού είναι τραχύ βουνίσιο, ιδιαίτερα στο βόρειό του τμήμα όπου το υψόμετρο φθάνει τα 923 μ. (κορφή Καλόγηρος). Οι κοιλάδες είναι στενές και βαθιές και οι πλευρές τους απότομες. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από τα ποτάμια δίκτυα των ποταμών της   Έζουσας και του Σταυρού της Ψώκας.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι άργιλλοι και οι ψαμμίτες του σχηματισμού Κανναβιού, οι άργιλλοι του σχηματισμού Μονής, οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και μαργαϊκές κρητίδες) και οι λάβες και διαβάσες του πυριγενούς συμπλέγματος του Τροόδους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη και φαιοχώματα.

Το χωριό δέχεται μια ψηλή μέση ετήσια βροχόπτωση, που κυμαίνεται περί τα 655 χιλιοστόμετρα. Στην περιορισμένη καλλιεργούμενη έκτασή του τα κύρια προϊόντα είναι τα αμπέλια (οινοποιήσιμες ποικιλίες), τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, τα κουκιά, λίγα εσπεριδοειδή, οι αμυγδαλιές, οι ελιές και λίγα φρουτόδεντρα (μηλιές και αχλαδιές). Ωστόσο η μεγαλύτερη έκταση του χωριού είναι ακαλλιέργητη και σ΄ αυτή φυτρώνει άγρια φυσική βλάστηση, κυρίως από πεύκα, λατζ'ιές, τρεμιθιές και αντρουκλιές. Μέρος του δάσους της Πάφου εμπίπτει στα διοικητικά όρια του χωριού και καταλαμβάνει ολόκληρο το βόρειο τμήμα τους.

Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη.

Η οδική σύνδεση της Κρίτου Μαρόττου με τη γύρω περιοχή γίνεται κυρίως με ελικοειδείς δρόμους, εξαιτίας του βουνίσιου ανάγλυφου της περιοχής. Στα βόρεια συνδέεται με το χωριό Αναδιού (περί τα 2 χμ.), στα δυτικά με το χωριό Φύτη (περί το 1,5 χμ), στα νοτιοδυτικά με το χωριό Άγιος Δημητριανός (περί τα 3 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Κανναβιού (περί τα 2,5 χμ.).

Το δύσκολο γεωγραφικό περιβάλλον εμπόδισε, σε μεγάλο βαθμό, την πληθυσμιακή ανάπτυξη του χωριού. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Μετά το 1946 ο πληθυσμός του χωριού σημείωσε συνεχή μείωση, σαν αποτέλεσμα της αστυφιλίας που άρχισε να αναπτύσσεται.

Στο χωριό παλαιότερα ήταν ανεπτυγμένη η υφαντική.

Βλέπε λήμμα: Υφαντική

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό υφίστατο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Σε παλαιούς χάρτες βρίσκεται σημειωμένο ως Critu, χωρίς το δεύτερο συνθετικό του ονόματός του, Μαρόττου. Ο Λεόντιος Μαχαιράς, στο Χρονικόν του (παρ. 620) αναφέρει δυο χωριά, το ένα ως Κρίτην και το άλλο ως Κρίτουν, που παραχωρήθηκαν από τον βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Α' (1382-1398) σε δυο διαφορετικούς ευγενείς: ...Καί ἔδωκεν ψουμίν τούς καβαλλάριδες ὁποῦ τόν ἀτζετιάσαν· τουτἔστιν... τοῦ σίρ Πιέρ τε Φρά [=Πέτρος ντε Καφράν] τοῦ ἀμιράλλη τῆς Κύπρου τήν Κρίτην... τοῦ σίρ Τζουάν Σωζομένου [=Ιωάννη Σωζόμενου] την Κρίτουν...

Προκύπτει ότι η Κρίτη και η Κρίτου είναι τα χωριά Κρίτου Μαρόττου και Κρίτου Τέρα, δεν γνωρίζουμε όμως ποιος από τους δυο ευγενείς πήρε την Κρίτου Μαρόττου και ποιος το δεύτερο χωριό. Πάντως ο ντε Μας Λατρί σημειώνει ότι και τα δυο αυτά χωριά ήσαν, πριν από την εκχώρησή τους από τον Ιάκωβο Α', βασιλικά κτήματα.

Ο Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) κάνει σαφή διαχωρισμό μεταξύ Κρίτου Μαρόττου και Κρίτου (Τέρας). Γράφει συγκεκριμένα ότι από τον βασιλιά Ιάκωβον Α΄ (1383 – 1398) είχε δοθεί ως φέουδο στον ευγενή Ιωάννη Σωζόμενο η Κρίτου Μαρόττου. Δίνει δε στο χωριό την πλήρη αυτή ονομασία, γράφοντάς το ως Crittu Marottu. Διαχωρίζει δε την Κρίτου Τέρρα, γράφοντάς την απλώς ως Crito ή και Christo.

Η ονομασία Κρίτου, που σήμερα αποτελεί το πρώτο συνθετικό της ονομασίας και των δυο χωριών, υποδηλώνει ότι αυτά υφίσταντο και πριν από την περίοδο της Φραγκοκρατίας, από τα Βυζαντινά χρόνια. Σύμφωνα προς την επικρατέστερη ερμηνεία, η ονομασία Κρίτου προήλθε από το (βυζαντινό) επίθετο Ερωτοκρίτου γι΄ αυτό και η γραφή Κρήτου θεωρείται λανθασμένη.

Ο Ερωτόκριτος αυτός θα πρέπει να ήταν κάποιος ιδιοκτήτης τους, κατά τα Βυζαντινά χρόνια. Κατά τον Σίμο Μενάρδο (Τοπωνυμικόν τῆς Κύπρου):... «Ἡ δε Ἀντρολίκου... καί ἡ Κρίτου καί ἡ Σίμου (καί αἱ τρεῖς κῶμαι τῆς Χρυσοχοῦ),  ἐκ τῶν φράσεων «στοῦ  Ἀντρονίκου», «στοῦ   [Ἐρωτο]Κρίτου» καί «στοῦ   Σίμου»...

Το δεύτερο συνθετικό της ονομασίας του χωριού Κρίτου Μαρόττου είναι ξένο, μη ελληνικό, προσετέθη δε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Το ίδιο συνέβη και με την ονομασία του χωριού Κρίτου Τέρρα, αν και στη δεύτερη περίπτωση πιστεύεται ότι η Τέρρα ήταν χωριστό χωριό με ξενική ονομασία (terra στην ιταλική σημαίνει γη) που αργότερα ενώθηκε με το γειτονικό χωριό Κρίτου. Υπάρχει επίσης η πιθανότητα το Μαρόττου να προήλθε από το επώνυμο του πρώτου φεουδάρχη της περιοχής, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (Η Κρίτου του Μαρόττου).

Οι εκκλησίες του χωριού είναι δυο, αφιερωμένες στην αγία Μαρίνα και στον άγιο Μάμα.

Στη διοικητική έκταση του χωριού υπάρχει εκτενής σχετικά προϊστορικός αρχαιολογικός χώρος, για τον οποίο δες στο λήμμα Κρίτου Μαρόττου- αρχαιολογικός χώρος.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια