Κουρκουτάς
Οι σαύρες ανήκουν στα ερπετά και σε ολόκληρο τον πλανήτη συναντάμε πέρα των 6.000 διαφορετικών ειδών. Τα συναντάμε σε όλο τον κόσμο, εκτός από την Ανταρτική.
Στην Κύπρο συναντάμε 22 διαφορετικά είδη ερπετών εκ των οποίων τα 8 είναι φίδια, τα 3 χελώνες και τα 11 σαύρες. Και τα 11 είδη σαύρας του τόπου μας είναι εντελώς ακίνδυνα για τον άνθρωπο και τα συναντούμε, από το υψόμετρο της θάλασσας μέχρι τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους. Όλες οι σαύρες της Κύπρου είναι προστατευόμενες από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΚ (Παράρτημα IV), από τον Κυπριακό Νόμο 153(Ι)2003 (Παράρτημα ΙΙΙ) και από τη Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα ΙΙ).
Ψυχρόαιμα ερπετά
Όλες οι σαύρες είναι ενεργές από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο λόγω του ότι όλα τα ερπετά είναι ψυχρόαιμα, δηλαδή δεν έχουν δική τους θερμοκρασία σώματος, όπως τα θηλαστικά ή τα πουλιά και παίρνουν τη θερμότητά τους από το περιβάλλον το οποίο τους χρειάζεται για να είναι ενεργά. Τον χειμώνα πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Στην Κύπρο λόγω όμως του ήπιου χειμώνα που έχουμε μπορούμε να συναντήσουμε σαύρες ακόμα και στην καρδιά του χειμώνα, όταν έχει ηλιόλουστη μέρα και μπορούμε να τις δούμε να λιάζονται πάνω σε πέτρες απορροφώντας τη θερμότητα του χειμωνιάτικου ηλίου.
Οι σαύρες είναι πολύ ωφέλιμες για τη γεωργία, καθώς ένα μεγάλο μέρος της διατροφής τους αποτελείται από έντομα που προκαλούν ανυπολόγιστες ζημιές στον άνθρωπο, όπως οι ακρίδες, και οι κάμπιες, έτσι κρατούν τις ισορροπίες της φύσης. Όλες σχεδόν οι σαύρες ζευγαρώνουν τέλος της άνοιξης, αρχές καλοκαιριού και γεννούν τα αβγά τους στα μέσα του καλοκαιριού τα οποία εκκολάπτονται το φθινόπωρο.
Ένα από τα 11 είδη σαύρας που συναντάμε στην Κύπρο είναι ο γνωστός σε όλους κουρκουτάς με το κοινό και επιστημονικό όνομα Sling Tailed Agama – Stellagama stellio cypriaca (Daan, 1967) και αποτελεί ενδημικό υποείδος της Κύπρου. Ανήκει στην οικογένεια Αγαμίδες (Agamidae) που περιλαμβάνει περισσότερα από 300 είδη σε ολόκληρο τον πλανήτη. Στην Κύπρο ο κουρκουτάς είναι ο μοναδικός αντιπρόσωπος αυτής της μεγάλης οικογένειας. Είναι κοινό είδος για την Κύπρο με ικανοποιητικούς αριθμούς και τον συναντάμε σε όλη την Κύπρο, από τα παράλια μέχρι τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους. Τον συναντάμε σε βραχώδεις περιοχές, σε δομές, τοίχους σπιτιών και πάνω σε κορμούς δέντρων, συνήθως αιωνόβιες ελιές για να βρίσκουν καταφύγιο στις κουφάλες τους. Το μέγεθός του φτάνει περίπου τα 30 εκατοστά και αυτό τον καθιστά μία από τις μεγαλύτερες σαύρες της Κύπρου. Είναι εξαιρετικός δρομέας και αναρριχητής όπως και όλα τα είδη αυτής της οικογένειας. Τρέφεται κυρίως με έντομα, κάμπιες, σκουλήκια, αβγά και νεοσσούς μικρών πουλιών που τα αρπάζει από τις φωλιές και με διάφορα φυτικά είδη. Προσωπικά τον είδα να τρέφεται με φράουλες, μούρα και με άνθη μερικών φυτών. Τον είδα επίσης να τρέφεται με τη βλαβερή Πιτυοκάμπη ή κάμπια του πεύκου που προκαλεί ανυπολόγιστες ζημιές στα πεύκα και επικίνδυνες αλλεργίες σε ανθρώπους και ζώα. Μπορούμε να τον δούμε τη μέρα να λιάζετε και να εποπτεύει την περιοχή του για θηράματα, ακίνητο σε ψηλά σημεία και όταν εντοπίσει κάποιο θήραμα τρέχει με αστραπιαία ταχύτητα, το αρπάζει και το τρώει.
Πολλοί άνθρωποι τρέμουν από φόβο και μόνο που θα τον δουν, φυσικά αυτό είναι τελείως αδικαιολόγητο διότι ο κουρκουτάς παρά την τρομερή του όψη που θυμίζει δράκο είναι ένα εντελώς ακίνδυνο ζώο και ποτέ δεν επιτίθεται ή κάνει κακό σε άνθρωπο. Γεννά την άνοιξη μέχρι και δώδεκα αβγά. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι οι κουρκουτάδες γεννούν μέσα σε τρύπες, σε δόμες και τοίχους καθώς και σε σχισμές βράχων, αυτό όμως είναι μεγάλο λάθος. Ο κουρκουτάδες αλλά και οι χαμαιλέοντες γεννούν τα αβγά τους στο έδαφος σε τρύπες που ανοίγουν οι ίδιοι και μετά τα σκεπάζουν με μαλακό χώμα και ξηρά φύλλα, αν υπάρχουν κοντά (έχω δει δύο φορές αυτή τη διαδικασία). Ο κουρκουτάς δεν γεννά αβγά με τσόφλι, αλλά μόνο με μεμβράνη όπως και τα φίδια. Τα αβγά δεν επωάζονται από τους γονείς όπως τα πουλιά, αλλά εκκολάπτονται από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Μετά τη γέννηση των αβγών η μητέρα συνεχίζει τον δρόμο της και δεν έχει πλέον καμία επαφή με τα αβγά και τα μικρά. Τα μικρά μετά την εκκόλαψη είναι ικανά να επιβιώνουν και να τρέφονται μόνα τους. Όταν τα κυνηγούν οι θηρευτές, όπως και τα φίδια, μπορούν να αποκόψουν την ουρά τους για να γλυτώσουν. Συγκεκριμένα αποκόπτουν την ουρά τους και αυτή αν και κομμένη συνεχίζει να κινείται αποσπώντας την προσοχή του θηρευτή και έτσι δίνεται η ευκαιρία στη σαύρα να ξεφύγει. Όλες σχεδόν οι σαύρες αναγεννώνται και η κομμένη ουρά τους μεγαλώνει ξανά.
Οι εχθροί που αντιμετωπίζουν οι κουρκουτάδες αλλά και όλες οι σαύρες είναι τα αρπαχτικά πουλιά, τα φίδια, οι αλεπούδες, οι σκαντζόχοιροι, οι γάτες και φυσικά ο άνθρωπος με διάφορες ενέργειες, όπως οι ψεκασμοί, οι οποίοι έχουν σαν αποτέλεσμα την έλλειψη τροφής των ζώων αυτών, καθώς και η καταστροφή των βιοτόπων.
Τον κουρκουτά εκτός από την Κύπρο τον συναντάμε στην Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, την Τουρκία, τη Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Φώτο Γκάλερι
