Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ποταμός μήκους 38 χμ. περίπου, στην επαρχία Λεμεσού, που πηγάζει από τα βουνά του Τροόδους και χύνεται στον κόλπο της Επισκοπής. Είναι ο έβδομος μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Κύπρου μετά τους ποταμούς Πηδιά, Γιαλιά, Σερράχη, Διαρίζο, Ξερό και   Έζουσα.

Αρχικά ο ποταμός έχει τρεις κύριες κοίτες ροής, που αποτελούν τους παραπόταμους του Λιμνάτη, Κούρη και Κρυό. Ο Λιμνάτης πηγάζει από τη βουνοκορφή Αδελφοί (1.613 μ.), ο Κούρης από τα βουνά της Μαδαρής (1.500 μ.) και ο Κρυός από τα νοτιοανατολικά του Ολύμπου (1.800 μ.). Περί το 1 χμ. βορειοδυτικά του χωριού Άλασσα (παλαιά θέση) οι παραπόταμοι Κρυός και Κούρης ενώνονται σε μια κοίτη ροής η οποία νοτιότερα (περί τα 500 μ. νότια της Άλασσας) ενώνεται με τον Λιμνάτη και συνεχίζουν σαν μια ροή μέχρι τον κόλπο της Επισκοπής. Οι τρεις παραπόταμοι του Κούρη τροφοδοτούνται σ' όλο τους το μήκος από πολυάριθμα ρυάκια δενδροειδούς συνήθως μορφής.

Από τις πηγές μέχρι τις εκβολές του ο Κούρης ρέει πάνω στους γάββρους, τους πλαγιογρανίτες, τους διαβάσες, τις λάβες, τις αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και μαργαϊκές κρητίδες), τις αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κρητίδων, μαργών και ψαμμιτών) και τις πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις. Εξάλλου τα είδη εδαφών που αναπτύχθηκαν πάνω στα πετρώματα της διαδρομής είναι τα πυριτιούχα, τα φαιοχώματα, τα ασβεστούχα και τα προσχωσιγενή.

Η βροχόπτωση που δέχεται ο Κούρης ξεπερνά τα 1.000 χιλιοστόμετρα κοντά στις πηγές του παραπόταμού του Κρυού, μειώνεται στα 830 χιλιοστόμετρα κοντά στις Πάνω Πλάτρες, στα 630 χιλιοστόμετρα κοντά στον Άγιο Θεράποντα, στα 510 χιλιοστόμετρα κοντά στην Άλασσα (παλαιά θέση), στα 440 χιλιοστόμετρα κοντά στην Καντού και στα 420 χιλιοστόμετρα κοντά στην Επισκοπή προτού χυθεί στον κόλπο της Επισκοπής.

Η χρήση γης κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού ποικίλλει από κωνοφόρα δέντρα και άγρια χαμηλή βλάστηση μέχρι φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα, αμπέλια, χαρουπιές, εσπεριδοειδή, σιτηρά και λαχανικά.

Οι κυριότεροι οικισμοί που βρίσκονται κοντά στη διαδρομή του ποταμού και των παραποτάμων του είναι η Ερήμη, η Επισκοπή, η Καντού, η Άλασσα (παλαιός οικισμός), ο Άγιος Αμβρόσιος, ο Άγιος Θεράπων, το Κοιλάνι, το Πέρα Πεδί, οι Πάνω Πλάτρες, το Μονάγρι, ο Άγιος Γεώργιος, ο Δωρός, η Τριμίκλινη, ο Κάτω Αμίαντος, ο Λιμνάτης, η Ποταμίτισσα, οι Δύμες, η Κυπερούντα και τα Αγρίδια.

Τα χοντρόκοκκα προσχωσιγενή ιζήματα που μεταφέρει ο ποταμός στα χαμηλότερα σημεία της κοιλάδας του, δημιούργησαν ένα πλούσιο υδροφόρο στρώμα στην περιοχή της χερσονήσου του Ακρωτηρίου που είναι γνωστό σαν το υδροφόρο στρώμα Ακρωτηρίου - Κούρη. Το στρώμα αυτό, που είναι το τρίτο σε σπουδαιότητα υδροφόρο στρώμα της Κύπρου, καταλαμβάνει έκταση 42 τετραγωνικών χιλιομέτρων και το πάχος του είναι 30 μέτρα. Το υδροφόρο στρώμα εμπλουτίζεται από τον Κούρη, που ρέει έξι περίπου μήνες τον χρόνο.

Στην περιοχή του χωριού Άλασσα, όπου ενώνονται οι τρεις παραπόταμοι του Κούρη, βρίσκεται κατασκευάστηκε το ομώνυμο φράγμα χωρητικότητας 115 εκ. μ3. Το φράγμα αυτό, που κατασκευάστηκε στα πλαίσια του αρδευτικού σχεδίου Νότιου Αγωγού, είναι το μεγαλύτερο που έχει κατασκευαστεί μέχρι σήμερα στην Κύπρο. (Για το φράγμα βλέπε λεπτομερέστερα αμέσως πιο κάτω).

Κατά την Αρχαιότητα ο ποταμός Κούρης ονομαζόταν και Λύκος, όπως διασώζει ο Κλαύδιος Πτολεμαίος. Ο συγγραφέας αυτός, στο πέμπτο βιβλίο της Γεωγραφικῆς Ὑφηγήσεώς του όπου κάνει γεωγραφική περιγραφή της Κύπρου, τοποθετεί ανάμεσα στην πόλη του Κουρίου και την άκρα (=ακρωτήρι) Κουριάδα τις εκβολές Λύκου ποταμού, σε γεωγραφικό μήκος 65˚20' και γεωγραφικό πλάτος 35˚10'.

Εξάλλου η ονομασία του ποταμού Κούρη είναι φανερό ότι συνδέεται ετυμολογικά με την αρχαία πόλη Κούριον (απ' όπου και Κουριάς άκρα, Κουριάδες ακταί, Κούριος τόπος κλπ.). Και τούτο γιατί οι εκβολές του βρίσκονται δίπλα ακριβώς από την αρχαία πόλη του Κουρίου, υποθέτουμε δε ότι κατά την Αρχαιότητα ο ποταμός πρέπει να ονομαζόταν Κούριος, απ' όπου το σημερινό Κούρης.

Κατά τις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Βενετοκρατίας ο ποταμός ήταν γνωστός με το ίδιο όνομα. Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) τον γράφει ακριβώς με το όνομα Curis και σημειώνει ότι ρέει με νότια κατεύθυνση. Δίνει επίσης την ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι τα νερά του ποταμού διαχωρίζονταν σε κάποιο σημείο, ώστε τα μισά να διοχετεύονταν στο φέουδο της Επισκοπής, ενώ τα άλλα μισά στο φέουδο του Κολοσσιού. Μεταξύ άλλων, τα νερά κινούσαν και τους ζαχαρόμυλους στα δύο γειτονικά μεγάλα φέουδα. Ο Φλώριος λέγει ότι και τα δύο παρήγαν βαμβάκι αλλά και ζάχαρη εξαιρετικής ποιότητας. Και στα δύο φέουδα υπάρχουν κατάλοιπα των μεσαιωνικών ζαχαρόμυλων.