Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, περί τα 26 χμ. δυτικά της πόλης της Αμμοχώστου. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τους Τούρκους εισβολείς περιοχή της Κύπρου.

Η Κοντέα είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 45 μέτρων. Από πλευράς ανάγλυφου το τοπίο είναι καμπίσιο με πολύ λίγες ανεπαίσθητες εξάρσεις.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις της Πλειστόκαινης περιόδου (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, άμμοι, χαλίκια, άργιλλοι και αμμώδεις μάργες) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου.

Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη, τέρρα ρόζα και καφκάλλες. Η Κοντέα δέχεται μια πολύ χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που ανέρχεται στα 324 χιλιοστόμετρα (μέσος όρος περιόδου 1941-1971). Ωστόσο η ανόρυξη αρκετών διατρήσεων συνέβαλε στην άρδευση σημαντικών εκτάσεων γης γύρω από τον οικισμό και νότιά του. Εξάλλου στην περιοχή του χωριού κατασκευάστηκαν το 1966 δυο μικρά εμπλουτιστικά φράγματα συνολικής χωρητικότητας 82.000 μ³. Πάνω στα εύφορα εδάφη της Κοντέας εκαλλιεργούντο, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, τα εσπεριδοειδή (πορτοκάλια, γκρέιπφρουτ, λεμόνια και κιτρόμηλα — συνολικής έκτασης 115 εκταρίων το 1966), τα λαχανικά (πατάτες, ντομάτες, αγγουράκια, καρότα κ.α.), τα αμπέλια (37 εκτάρια το 1971), τα όσπρια, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, οι ελιές και οι πιστακιές. Στα ανατολικά της Κοντέας λειτουργούσε, πριν από την εισβολή, γεωργικός σταθμός.

Αρκετά ανεπτυγμένη ήταν πριν από την εισβολή και η κτηνοτροφία. Το 1973 υπήρχαν στο χωριό 249 κτηνοτρόφοι, οι οποίοι ασχολούνταν με την εκτροφή 3.263 προβάτων, 789 κατσικιών, 42 αγελάδων, 43 ντόπιων βοδιών και 12.955 πουλερικών.

Η Κοντέα διαθέτει ένα πολύ καλό συγκοινωνιακό δίκτυο. Βρίσκεται δίπλα στον παλαιό δρόμο Λευκωσίας - Αμμοχώστου. Στα δυτικά συνδέεται με το χωριό Λύση (περί τα 3,5 χμ.) και μέσω του με την πόλη της Λευκωσίας, στα νότια με το χωριό Πέργαμος (περί τα 8 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Μακράσυκα (περί τα 6 χμ). Στα ανατολικά συνδέεται με το χωριό Κούκλια (περί τα 4 χμ.) και μέσω του με την πόλη της Αμμοχώστου. Συνδέεται επίσης στα βόρεια με το χωριό Σίντα (περί τα 6 χμ.) με χωματόδρομο.

Η πολύ καλή γεωγραφική θέση της Κοντέας μεταξύ των δυναμικών αστικών κέντρων της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου, το ευχερές συγκοινωνιακό δίκτυο, και οι προσοδοφόρες γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, συνέβαλαν στη ραγδαία πληθυσμιακή της ανάπτυξη.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό ιστορικά συνδέεται με τη γνωστή έπαυλη που υφίστατο στην περιοχή του από την περίοδο της Φραγκοκρατίας, στην οποία μάλιστα οφείλει και το όνομά του: Κοντέα, δηλαδή περιοχή κάποιου κόντε[=κόμη]. Ο Σίμος Μενάρδος σημειώνει ότι ο οικισμός ονομάσθηκε Κοντέα πιθανώς από το βικοντέα, εκ του vicomte [=κατοικία ή ενδιαίτημα κόμητα], ὡς μαρτυροῦσι καί τά ἐκεῖ λείψανα κτηρίων καί τά γηραιά δένδρα... Εξάλλου ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός ονομάζει κοντέες τα διάφορα κομητάτα της περιόδου της Φραγκοκρατίας.

Μετά την άλωση της Κύπρου από τους Τούρκους (1570-71), πολλοί από τους δούλους και εργάτες της φράγκικης Κοντέας παρέμειναν στην περιοχή και σταδιακά ίδρυσαν τον οικισμό που παρέμεινε γνωστός με την ονομασία Κοντέα. Θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας η έπαυλη-έδρα του κόμητα της περιοχής κατελάμβανε πολύ μεγαλύτερη έκταση απ' όσην η κατοπινή έπαυλη της Κοντέας, που μέρος της μόνο περιήλθε στην κατοχή της Εκκλησίας ενώ άλλο μέρος της απετέλεσε ιδιοκτησία των Κοντεατών. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η έπαυλη ήταν γνωστή ως Κοντέζα αλλά περιορίστηκε σημαντικά σε έκταση αφού πολλοί από τους εργάτες της αγόραζαν σιγά σιγά αγροτεμάχια. Κατάλοιπα παλαιών κτιρίων και υποστατικών, που θα πρέπει να είχαν ανεγερθεί από τα μεσαιωνικά χρόνια, υφίσταντο στην Κοντέα και μνημονεύονται κι από τον G. Jeffery (A Description of the Historic Monuments of Cyprus, 1918, p. 199).

Βλέπε λήμμα: Κοντέας έπαυλη

Δεν είναι γνωστά τα ονόματα κομήτων που κατείχαν την περιοχή κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Πιθανώς ήσαν μέλη της βασιλικής οικογένειας των Λουζινιανών.

Η κύρια εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον άγιο Χαράλαμπο. Υφίσταται επίσης παρεκκλήσι αφιερωμένο στον άγιο Γεώργιο, ενώ μερικά από τα τοπωνύμια του χωριού φέρουν ονόματα αγίων: Άγιος Ανδρόνικος, Άγιος Συνέσιος, Άης Γιώρκης. Όχι μακριά από το χωριό, βρισκόταν το μεσαιωνικό χωριό Αγλάσυκα, γενέτειρα του αγίου Δημητριανού. Στις αρχές της Τουρκοκρατίας το χωριό αυτό διαλύθηκε και οι περισσότεροι κάτοικοί του μετακινήθηκαν στη Λύση. Πιθανώς μερικοί απ' αυτούς να εγκαταστάθηκαν και στην Κοντέα.

Κατά τον Ιερώνυμο Περιστιάνη πρώτος γνωστός ιεροδιδάσκαλος της Κοντέας ήταν ο παπά Χαράλαμπος που γεννήθηκε γύρω στο 1800 και πέθανε το 1879, ενώ ακόμη δίδασκε τα «κοινά γράμματα». Η σχολική χρονιά τότε άρχιζε το Νοέμβριο ή Δεκέμβριο και τέλειωνε κατά την έναρξη του θερισμού, όταν άρχιζαν οι κύριες γεωργικές εργασίες, για να μπορούν τα παιδιά να βοηθούν τους γονείς τους. Τον παπά Χαράλαμπο διαδέχθηκε ο παπά Κωνσταντίνος, ο οποίος δίδαξε τα «κοινά» από το 1880, μέχρι που τον αντικατέστησε ο Γεώργιος Τυρίμος, δημοδιδάσκαλος, τελειόφοιτος του Σχολαρχείου Λάρνακας.

Από το 1823 η οικογένεια Λαπιέρ που κατοικούσε στην έπαυλη της Κοντέας, πήρε για ιδιωτικό δάσκαλο των παιδιών της τον Πάμπο Φιλαλήθη από τη Λάρνακα, ο οποίος δίδαξε και σ' άλλες κοινότητες της Κύπρου.

Βλέπε λήμμα: Γεώργιος Λαπιέρ

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και την προσφυγοποίηση των Κοντεατών, στο χωριό μεταφέρθηκαν κι εγκαταστάθηκαν τόσο Τουρκοκύπριοι από την ελεύθερη Κύπρο, όσο και Τούρκοι έποικοι από τη Μικρά Ασία. Στο πλαίσιο της προσπάθειάς τους να αλλοιώσουν και τουρκοποιήσουν όλα τα τοπωνύμια της κατεχόμενης Κύπρου, οι Τούρκοι μετονόμασαν το 1975 την Κοντέα σε Turk-menkoy, που σημαίνει χωριό των Τουρκομάνων αν και καμιά απολύτως ιστορική μαρτυρία δεν σχετίζει καθ’ οιονδήποτε τρόπο την Κοντέα με Τουρκομάνους.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια