Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τούρκος έμπορος έργων τέχνης. Ευθύνεται για τη σύληση μεγάλου μέρους της  πολιτιστικής κληρονομίας της Κύπρου μετά την Τουρκική Εισβολή του 1974. Γεννήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1937 στο Ικόνιο της Τουρκίας και πέθανε στις 8 Απριλίου 2020 όταν νόσησε  από  Covid-19.

O Ντικμέν ήταν υπεύθυνος για το λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων και θρησκευτικών κειμηλίων από την κατεχόμενη Κύπρο με κύρια δραστηριότητα του τη σύληση των Ψηφιδωτών της Παναγίας της Κανακαριάς στο χωριό Λυθράγκωμη στην περιοχή της Καρπασίας. Είχε σημαντική ανάμιξη στη λεηλασία πάμπολλων εκκλησιών και μοναστηριών στα κατεχόμενα μετά την εισβολή του 1974, και στην παράνομη πώληση διεθνώς των εκκλησιαστικών θησαυρών που κλάπηκαν από εκεί. Ο Ντικμέν συνελήφθη δύο φορές. Το 1966 και το 1997. Στην πρώτη φορά  επειδή προσπαθούσε να πουλήσει αρχαιολογικούς θησαυρούς που σύλησε στην Τουρκία και στη δεύτερη εκκλησιαστικά έργα τέχνης που είχε λεηλατήσει  από την Κύπρο κατά την εισβολή του 1974.

 

Κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής στη βόρεια Κύπρο το 1974, ορισμένες από τις εκκλησίες και τα μοναστήρια της περιοχής λεηλατήθηκαν για τους θησαυρούς τέχνης που διέθεταν. Ο Ντικμέν είναι υπεύθυνος για τη λεηλασία πάνω από 50 ελληνορθόδοξων, αρμενικών και μαρωνιτικών μνημείων, καθώς και αρχαιολογικών χώρων και ιδιωτικών συλλογών. Μεταξύ των λεηλατημένων αντικειμένων είναι ψηφιδωτά, τοιχογραφίες, χειρόγραφα, εικόνες, πόρτες και προϊστορικά αντικείμενα. Οι ελληνοκυπριακές αρχές κατήγγειλαν ότι  ο Dikmen είχε σημαντικό ρόλο στην απογύμνωση των εκκλησιών από τους θησαυρούς τους ή τουλάχιστον στην πώλησή τους.

Ο Dikmen πούλησε τοιχογραφίες του 13ου αιώνα από την εκκλησία του Αγίου Ευφημιανού κοντά στη Λύση της Κύπρου στο Ίδρυμα Menil στο Χιούστον του Τέξας το 1984.

 

Βλέπε λήμμα: Θεμωνιανός ΄Αγιος

 

Η κυπριακή εκκλησία ενέκρινε τη συμφωνία με την προϋπόθεση ότι οι τοιχογραφίες θα επέστρεφαν τελικά στην Κύπρο.

Το 1988 ο Dikmen, ο Ολλανδός έμπορος τέχνης Michel van Rijn και ο συνεργάτης του Robert Fitzgerald με σύμβουλο τον έλληνα Γιάννη Πετσόπουλο, πούλησαν τέσσερα ψηφιδωτά της εκκλησίας της Κανακαριάς στην αμερικανίδα έμπορο Peg Goldberg έναντι 1 εκατομμυρίου δολαρίων. Όταν εκείνη προσπάθησε να τα πουλήσει στο Μουσείο J. Paul Getty στην Καλιφόρνια, ο έφορος του μουσείου επικοινώνησε με τις ελληνοκυπριακές αρχές. Μετά από μια δίκη το 1989, ομοσπονδιακό δικαστήριο της Ινδιανάπολης διέταξε την επιστροφή τους στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου  και σήμερα βρίσκονται στο Βυζαντινό Μουσείο της Κύπρου.

 

Τον Μάρτιο του 1998, μετά από μια 8μηνη επιχείρηση που ξεκίνησε από την Τασούλα Χατζητοφή, επίτιμη πρόξενο της Κύπρου στις Κάτω Χώρες, η αστυνομία του Μονάχου ανακάλυψε περισσότερους θησαυρούς από διαμερίσματα που είχε νοικιάσει ο Ντικμέν με ψεύτικα ονόματα. Ο Dikmen συνελήφθη αφού βιντεοσκοπήθηκε όταν προσπάθησε να πουλήσει τους θησαυρούς. Ο Michel van Rijn συνεργάστηκε με την αστυνομία, αλλά αργότερα αρνήθηκε να καταθέσει εναντίον του Dikmen, αφού είχε δεχθεί απειλές κατά της ζωής του.

 

Η λεία που επιστράφηκε περιλάμβανε 30 τοιχογραφίες από τη Μονή Αντιφωνητή, ένα ψηφιδωτό από την εκκλησία Κανακάρια και πολλές εικόνες. Μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Μουσείο της Βαυαρίας για φύλαξη πριν επιστραφούν στην Κύπρο.

Τον Ιούλιο του 2024 οι τελευταίες 60 λεηλατημένες αρχαιότητες επιστράφηκαν στην Κύπρο από τη Γερμανία μετά από συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών. Πρόκειται για 24 εκκλησιαστικά κειμήλια και 36 προϊστορικές και άλλες αρχαιότητες[2].

Η Τασούλλα Χατζητοφή

Σύμφωνα με την  Τασούλα Χατζητοφή, ιδρύτρια του Walk of Truth η οποία αγωνίστηκε επί σειρά ετών για τον εντοπισμό των κλεμμένων αυτών θησαυρών και την επιστροφή τους,  ο θάνατος του Ντικμέν το 2020 ήταν αρνητική εξέλιξη για τον επαναπατρισμό και άλλων κυπριακών αρχαιοτήτων που είχε στην κατοχή του ο Τούρκος λαθρέμπορος.  Όπως  δήλωσε, ο Ντικμέν  «πήρε πολλά μυστικά στο τάφο του για το παράνομο εμπόριο από την κατεχόμενη Κύπρο και πούλησε κυπριακές αρχαιότητες σε όλο τον κόσμο".

 

Όλα όσα γνωρίζουμε σήμερα για τον Ντικμέν είναι μέσω του πρώην συνεργάτη του Michel van Rijn, ο ρόλος του οποίου είναι αμφιλεγόμενος και έχει τα δικά του κίνητρα και συμφέροντα για τις κυπριακές αρχαιότητες. 

 

Ο Αϊντίν Ντικμέν έγινε ιδιαίτερα γνωστός αφού ήταν ένας από τους αρχαιοκάπηλους που η Τασούλα Χατζητοφή κατάφερε να παγιδεύσει και ξεσκεπάσει το 1997, στη γνωστή υπόθεση του Μονάχου η οποία κατέληξε σε µια από τις σημαντικότερες συλλήψεις στα χρονικά της παράνομης διακίνησης έργων τέχνης στην Ευρώπη µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο. Στα χέρια του Τούρκου αρχαιοκάπηλου είχαν βρεθεί τότε εκατοντάδες δεκάδες αρχαιοτήτων και θρησκευτικών θησαυρών, όχι μόνο από την Κύπρο αλλά και από άλλες χώρες του πλανήτη.

 

Το εφετείο του Μονάχου διέταξε τότε να επιστραφούν στην Κύπρο 207 εκκλησιαστικά κειμήλια που βρέθηκαν στην κατοχή του Ντικμέν, για τα οποία η Κυπριακή Δημοκρατία προσκόμισε αποδεικτικά στοιχεία για την προέλευση τους. Μεταξύ αυτών που επιστράφηκαν περιλαμβάνονται τοιχογραφίες από τη Μονή του Αντιφωνητή Χριστού, τον ναό της Αγίας Σολομωνής στην Κώμα του Γιαλού, και τη Μονή της Παναγίας της Αψινθιώτισσας. Επαναπατρίστηκαν επίσης τρία ζεύγη βημοθύρων από τη Μονή του Αντιφωνητή Χριστού, τη Μονή της Παναγίας της Καντάρας και τον Άγιο Δημητριανό στο Δάλι, το χειρόγραφο Ευαγγέλιο (18ος αι.) της Αρμενικής κοινότητας της Κύπρου και χειρόγραφο ομιλιάριο (17ος αι.) από τη Μονή της Παναγίας της Τροοδίτισσας. Επιστράφηκαν επίσης και 10 προϊστορικές αρχαιότητες που προέρχονταν από τη συλλογή του Χριστάκη Χατζηπροδρόμου, τον Άγιο Επίκτητο Κερύνειας κ.ά.

 

Υπάρχουν ωστόσο 49 ακόμα αντικείμενα, τα οποία πιστεύεται ότι είναι κυπριακά (14 εικόνες και άλλες προϊστορικές αρχαιότητες). Όμως, παρά το ότι τέθηκαν ενώπιον του γερμανικού δικαστηρίου όλα τα διαθέσιμα στοιχεία ως προς την ταυτότητα των αντικειμένων αυτών, αυτό αποφάσισε ότι δεν ήταν δυνατόν να διασυνδεθούν με την κυπριακή πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά.

 

Η Νομική Υπηρεσία της Κύπρου σημείωνε, στις 17 Μαρτίου 2015, ότι τα 49 αυτά αντικείμενα δεν επιστράφηκαν στον Τούρκο αρχαιοκάπηλο, αφού, διαβλέποντας τις αδυναμίες του μαρτυρικού υλικού που τέθηκε ενώπιον του Εφετείου, είχε ήδη ζητήσει, πολύ πριν εκδοθεί η απόφαση του εφετείου, τη δέσμευση των αντικειμένων έναντι του ποσού που είχε επιδικάσει το Δικαστήριο ως έξοδα υπέρ της Δημοκρατίας (€500.000), τα οποία σύμφωνα με το γερμανικό δίκαιο θα αποτελούσαν αντικείμενο δημοπράτησης. Τα αντικείμενα αυτά δεν έχουν επιστραφεί στην Κύπρο και ο  θάνατος του Αϊντίν Ντικμέν εγείρει πολλά ερωτήματα για την τύχη τους.

 

Ο Τούρκος δημοσιογράφος Ömer Erbil   σε ρεπορτάζ του στην ιστοσελίδα DHA με τίτλο " Ένα μουσείο επρόκειτο να ανοίξει στο όνομα του λαθρέμπορου" ( Kaçakçı adına müze açılacaktı) σκιαγραφεί τον αρχαιοκάπηλο Ντικμέν από πολύ παλιότερα. Γράφει στο ρεπορτάζ του το οποίο δημοσιεύτηκε στις 7 Μαρτίου 2022:

 

"Μια καταγγελία που έλαβα τον Νοέμβριο του 2008 με ώθησε να ερευνήσω αυτό το όνομα. Η πληροφορία ήταν από αυτές που με έκαναν να πω «αποκλείεται». Το κουμπί είχε πατηθεί και επρόκειτο να ανοίξει ένα μουσείο στο Πανεπιστήμιο Konya Selçuk στο όνομα του Aydın Dikmen, ο οποίος ήταν γνωστός στον κόσμο ως λαθρέμπορος αρχαιοτήτων. Πρώτα έκανα κάποια έρευνα για το ποιος ήταν ο Aydın Dikmen, και αυτά που έμαθα μου τράβηξαν ακόμη περισσότερο την προσοχή στο θέμα.

 

Πώς εξαπατούσε ο Ντικμέν; 
Συνελήφθη από τις τουρκικές αρχές το 1966 για κάποια αντικείμενα που είχαν κλαπεί από την περιοχή  Çatalhöyük (έναν νεολιθικό οικισμό κοντά στο Ικόνιο) και το Hacılar. Αργότερα αφέθηκε ελεύθερος και ταξίδεψε στο εξωτερικό. Το 1997 συνελήφθη στη Γερμανία για λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων από την Κύπρο και πέρασε ένα χρόνο στη φυλακή. Το 2006, ο τότε Υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού, Atilla Koç, απαντώντας σε κοινοβουλευτική ερώτηση, δήλωσε: «Έγιναν προσπάθειες να επιστραφούν 1100 από τα 6 χιλιάδες αντικείμενα που βρέθηκαν στο σπίτι ενός πολίτη με το όνομα Aydın Dikmen, τα οποία ήταν ανατολικής προέλευσης». Ωστόσο, κανένα τεχνούργημα δεν είχε επιστραφεί στην Τουρκία μέχρι εκείνη την ημερομηνία. Υπήρχαν υποψίες για τον ίδιο ότι είχε περάσει λαθραία αντικείμενα σε πολλές χώρες. Ειδικά στην "ΤΔΒΚ", ισχυρίζονταν ότι είχε λεηλατήσει πολλές εκκλησίες.

Το μουσείο
Παρόλα αυτά ένα μουσείο επρόκειτο να ανοίξει σε ένα διακεκριμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα, όπως το Πανεπιστήμιο Selçuk, στο όνομα ενός προσώπου με σκοτεινή ιστορία. Επικεφαλής του Τμήματος Αρχαιολογίας ήταν ο καθηγητής Dr Ahmet Tırpan. Ταξίδεψα από την Κωνσταντινούπολη στο Ικόνιο  για να ερευνήσω την πληροφορία. Νόμιζα ότι ο καθηγητής Tırpan δεν θα την επιβεβαίωνε, αλλά στη συνέχεια άκουσα ότι η πληροφορία ήταν απολύτως αληθινή. Ο Dikmen είχε μάλιστα καταφέρει να μεταφέρει τα αντικείμενα στην αποθήκη του πανεπιστημίου. Το μόνο που απέμενε ήταν να τοποθετηθεί μια πινακίδα. Ο Tırpan, από την άλλη πλευρά, υπερασπίστηκε τον εαυτό του που έφερε τα μοναδικά αυτά αντικείμενα στο πανεπιστήμιο. Τα αντικείμενα άγνωστης προέλευσης θα νομιμοποιούνταν κάτω από τη στέγη του πανεπιστημίου και ο Aydın Dikmen, ο οποίος καταγόταν από το Ικόνιο, θα απαθανάτιζε το όνομά του και κυρίως θα αθωωνόταν.

Η Ανατροπή
 Στις 11 Νοεμβρίου 2008, κατέγραψα και έδωσε το  περιστατικό στην εφημερίδα Milliyet με τίτλο «Εκπληκτική χειρονομία από τον λαθρέμπορο».  Το Υπουργείο έλαβε μέτρα μετά την είδηση μας. Τα όνειρα του Aydın Dikmen διαψεύστηκαν. Φυσικά, κατέθεσε τόσο ποινικές αγωγές όσο και αγωγές αποζημίωσης εναντίον μου. Η δικαστική διαδικασία διήρκεσε χρόνια και χρειάστηκε να εμφανιστώ αρκετές φορές ενώπιον του δικαστή. Ο Dikmen υπερασπίστηκε τον εαυτό του λέγοντας ότι «δεν έχω ποινικό μητρώο στην Τουρκία», αλλά το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού δεν του είχε εκδώσει ούτε πιστοποιητικό συλλέκτη. Συλλέγει για λογαριασμό της συζύγου του Κωνσταντίνας Ντικμέν. Το Υπουργείο παρενέβη στην υπόθεση και αθωώθηκα, αν και χρόνια αργότερα.