Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

 Δημήτριος Χατζηχαμπής (1880- 1939), ιδρυτής του θρυλικού κινηματογράφου Χατζηχαμπή στην Αμμόχωστο, παππούς του δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου Δημήτριου (Άκης) Χατζηχαμπή.

Βλέπε λήμμα: Αμμόχωστος πόλη- Αγγλοκρατία

Γεννήθηκε το 1880 στην ενορία  Αγίου Μέμνωνα στο Βαρώσι. Ο πατέρας του, Χατζηχαμπής Εμμανουήλ, από το όνομα του οποίου επικράτησε το επίθετο στους απογόνους του, διετέλεσε ως πρώτος σχολικός έφορος του Αγίου Μέμνωνα το 1889-1890. Πατέρας του Χατζηχαμπή Εμμανουήλ ήταν ο Εμμανουήλ Νικόλα, γεννημένος το 1812, ο οποίος διατέλεσε ο πρώτος δημοδιδάσκαλος της Δερύνειας από το 1882, το έτος που καθιερώθηκε η δημοτική εκπαίδευση από την Αγγλική κυβέρνηση.

Βλέπε λήμμα: Εκπαίδευση- Αγγλοκρατία

Ο Δημήτριος ήταν και έμπορος ροδιών και εσπεριδοειδών.  Λόγω της δουλειάς του ταξίδευε πολύ και είχε αποκτήσει ένα κοσμοπολίτικο αέρα, συνοδεύοντας συνήθως ο ίδιος τα εμπορεύματα στο δικό του καράβι, στην  Αίγυπτο, την Κωνσταντινούπολη, τον Πόντο. Έτσι, ανέπτυξε τη ιδέα να κάνει ένα πρότυπο κινηματοθέατρο, που δεν υπήρχε μέχρι τότε στο Βαρώσι, όπου οι κινηματογραφικές παραστάσεις δίδονταν σε άλλους χώρους, όπως κυρίως στο ξενοδοχείο Σαβόι.

Βλέπε λήμμα: Κινηματογράφος

Ο χώρος που επέλεξε ήταν η περιοχή που ήταν τα περιβόλια και οι αποθήκες του, μετέπειτα Λεωφόρο Εδουάρδου 8ου και στη συνέχεια μετονομασθείσα σε Λεωφόρο Δημοκρατίας. Το κτίριο των αποθηκών είχε την ίδια καλαισθησία που θα χαρακτήριζε και το κινηματοθέατρο, όπως περιγράφεται από την εφημερίδα Χρόνος σε σχετικό δημοσίευμα της 22ας Ιουλίου 1925 ως "το μεγαλοπρεπές, το καλύτερον, το κομψότερον της πόλεώς μας".

Ο κινηματογράφος προορίζετο να ήταν εξ αρχής ομιλών, παρά το ότι η μετάβαση από τον βωβό στον ομιλούντα μόλις είχε γίνει και έτσι παράγγειλε εξ αρχής τα ανάλογα μηχανήματα.

Αρχιτεκτονική- Κατασκευή

Το 1925 το κτίριο αυτό υπέστη σοβαρές ζημιές από πυρκαγιά στηλέσχη «Ένωσις» που στεγαζόταν πάνω από τις αποθήκες, οι ζημιές όμως αυτές δεν πτόησαν τον Δημήτριο στην πραγμάτωση του οράματος του για το κινηματοθέατρο.

 Όσον αφορά τα σχέδια του κινηματοθεάτρου, έγιναν από τον αρχιτέκτονα Θεόδωρο Φωτιάδη, αναφερόμενο ως τον πρώτο σπουδασμένο αρχιτέκτονα στην Κύπρο  (αποφοίτησε το 1904 από το Μετσόβειο Πολυτεχνείο στην Αθήνα), ο οποίος είχε σχεδιάσει και το κινηματοθέατρο Μαγικό Παλάτι στη Λευκωσία. Εργολάβος ανέλαβε ο Γιακουμής Παύλου, ο γνωστός μάστρε Γιακουμής, και με το θάνατο του οποίου ανέλαβαν οι γιοί του τις εργασίες του πατέρα τους με το συνεργείο του.

1933- Ανοίγει η αυλαία του ομιλούντα κινηματογράφου

Το κινηματοθέατρο Χατζηχαμπή άρχισε τη λειτουργία του στις 29 Ιανουαρίου 1933 σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Πρωινή της 1ης Φεβρουαρίου 1933.

Το κτίριο του κινηματοθεάτρου ήταν χωρητικότητας 1000 ατόμων και καταλάμβανε τη νοτιοδυτική γωνία του μεγάλου οικοπέδου με πρόσοψη στο νότο επί της  Λεωφόρου Εδουάρδου πλάγια δυτική όψη στην οδό Πρωταγόρου. Ήταν νεοκλασσικού ρυθμού, κτισμένο από πέτρα, στο ύψος δύο ψηλών ορόφων, με καλυμμένες βεράντες και στους δύο ορόφους. Στο ισόγειο, σκαλιστές κολώνες στήριζαν εννέα ημικυκλικές καμάρες και αντίστοιχα ανοίγματα στο ανώγειο. Η κυρία είσοδος/έξοδος ήταν στο κέντρο της πρόσοψης,  ενώ στη  νοτιοδυτική γωνία ήταν το ταμείο, δίπλα και πάνω από το οποίο άρχιζε η σκάλα για την ανώγεια βεράντα και κατέληγε στη νοτιοδυτική πλευρά της.

Στο εσωτερικό του θεάτρου υπήρχε εξώστης και δύο ανώγεια θεωρεία, ενώ η οθόνη ήταν στην ανατολική πλευρά και η αίθουσα προβολής στη δυτική. Οι τοίχοι της αίθουσας ήταν  επενδυμένοι με ξύλο για καλύτερη αισθητική και ακουστική, διακοσμημένοι με  μεγάλες φωτογραφίες των σταρ του Χόλυγουντ. Για ευχερή πρόσβαση, οι θέσεις στην αίθουσα χωρίζονταν από ένα διάδρομο ο οποίος άρχιζε από την κύρια είσοδο και διάσχιζε όλη την αίθουσα και από άλλους δύο διαδρόμους κάθετους σε αυτόν οι οποίοι άρχιζαν από την οθόνη και επίσης διάσχιζαν όλη την αίθουσα κατέληγαν καταλήγοντας σε αντίστοιχες εξόδους στη δυτική πλευρά στην οδό Πρωταγόρου.

Στη βόρεια πλευρά του κτιρίου ήταν το μακρύ μπουφέ του κινηματοθεάτρου και έπειτα ανατολικότερα οι τουαλέτες εξυπηρέτησης των θεατών.  Μεταξύ του μπουφέ και των τουαλετών υπήρχε αρχικά πρόσβαση στον θερινό κινηματογράφο. Αργότερα, τα παιδιά του Δημήτριου Χατζηχαμπή έκτισαν πρότυπο ιδιόκτητο θερινό κινηματοθέατρο στην πάροδο που είναι ακριβώς απέναντι από το κινηματοθέατρο, την οδό Παρθενώνος στον αριθμό 1, όπου επεκτείνοντο τα περιβόλια της οικογένεια.

Στο άνοιγμα στο τέλος της σκάλας και πριν από την είσοδο στον εξώστη και στο θεωρείο υπήρχε αριστερά μεγάλος καθρέφτης και κρεμαστάρια για τα επανωφόρια και τα καπέλα.

Στη δυτική πλευρά πίσω και λίγο πιο ψηλά βέβαια από τις θέσεις των θεατών στον εξώστη ήταν το δωμάτιο προβολής των ταινιών όπου ήταν οι μηχανές προβολής και όλα τα σχετικά, και που είχε πρόσβαση τόσο από τον εξώστη όσο και από εξωτερική σκάλα στη δυτική πλευρά του κτιρίου, ενώ ένθεν και ένθεν του δωματίου προβολής υπήρχαν δύο δωμάτια τα οποία χρησίμευαν ως αποθήκες.

Η οθόνη ήταν τεράστια, αφού μάλιστα ο χώρος πίσω της, όταν τυλίγετο η οθόνη, χρησίμευε για θεατρικές και άλλες παραστάσεις. Στην αριστερή πλευρά της οθόνης ήσαν τα δύο καμαρίνια/γραφεία για τες θεατρικές παραστάσεις και αποθήκευση εξοπλισμού, ταινιών και συναφών και άλλων χρήσεων. «Θυμάμαι ιδιαίτερα τα διαφημιστικά προγράμματα των ταινιών που προβάλλοντο, τα οποία φυλάσσονταν σε ένα από αυτά τα δωμάτια είτε για να διανεμηθούν είτε έχοντας περισσεύσει, τα οποία παίρναμε με τα αδέλφια και τα εξαδέλφια μου για να κάνουμε συλλογή, είχαμε τεράστιους σωρούς, όπως και τους μεγάλους δίσκους του γραμμοφώνου των 75 στροφών που ακούοντο πριν από την έναρξη της ταινίας και στα διαλείμματα και τους οποίους επίσης παίρναμε άμα έχαναν λίγο σε απόδοση από την πολλή χρήση και παραμερίζοντο.», αναφέρει ο εγγονός του ιδρυτή του κινηματοθεάτρου Δημήτριος Χατζηζαμπής.

Σταδιακά με την ανάπτυξη της νυκτερινής ζωής της πόλης, οι κινηματογραφικές παραστάσεις, άρχισαν να πληθαίνουν και να εντάσσουν και νυχτερινές προβολές αλλά και απογευματινές κυρίως τις Κυριακές .Πριν από την προβολή της ταινίας, όπως και κατά τα διαλείμματα, οι θεατές ψυχαγωγούντο με τους μουσικούς δίσκους του γραμμοφώνου, προβάλλονταν διαφημίσεις, που ήσαν τυπωμένες ή γραμμένες στο χέρι πάνω σε γυάλινα πλακάκια, ντοκιμαντέρ και διεθνείς ειδήσεις όπως τα Pathe News και άλλα. Στα διαλείμματα πολλοί έβγαιναν από τον κινηματογράφο για να ξεμουδιάσουν, να πάρουν αέρα, να κουβεντιάσουν και να αγοράσουν φυστίκια και άλλους ξηρούς καρπούς και ότι άλλο από τους υπαίθριους πωλητές που στάθμευαν απ’ έξω τα αμαξάκια τους στη σειρά - ακόμα και σάντουιτς πωλούντο αργότερα από αμαξάκι, τα καλύτερα ήσαν εκείνα του Πάτσαλου που είχε προνομιούχα θέση στην πρόσοψη του θεάτρου.

Βλέπε λήμμα: Το κυπριακό θέατρο επί Αγγλοκρατίας

Θεατρικές παραστάσεις

Εκτός από την προβολή κινηματογραφικών ταινιών, το κτίριο ήταν διαρρυθμισμένο και ως θέατρο ώστε να γίνονται θεατρικές παραστάσεις στο χώρο που δημιουργείτο με την ανύψωση της οθόνης προβολής. Θίασοι από την Ελλάδα και την Κύπρο πέρασαν συχνά από εκεί, μεταξύ των οποίων ο θίασος της Σοφίας Βέμπο, μουσικές, χορευτικές, ταχυδακτυλουργοί. Λόγω δε του μεγέθους του, το θέατρο προσφερόταν ιδιαίτερα για μεγάλες εορταστικές και άλλες εκδηλώσεις και συγκεντρώσεις. Ένα μήνα μετά από την έναρξη της λειτουργίας του, γράφει η εφημερίδα Πρωινή της 1ης Μαρτίου 1933 για τον αποκριάτικο χορό του Γ.Σ.Ε. που συγκέντρωσε πολλή κόσμο με τις εισπράξεις να συγκεντρώνουν το ποσό των 70 λιρών από τα εισιτήρια, τις πωλήσεις μπαλονιών και του μπουφέ. Το θέατρο παραχωρήθηκε δωρέαν από τον ιδιοκτήτη και οι εισπράξεις ενίσχυσαν το ταμείο του συλλόγου.

Πηγή

Το κινηματοθέατρο Χατζηχαμπή, Δημήτριος Χ. Χατζηχαμπής κείμενο, Μιχάλης Χ. Χατζηχαμπής επιμέλεια φωτογραφιών, 2024.