Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κολοτζ΄ιά (η) λέγεται στην Κύπρο το φυτό κολοκυθιά που απαντάται σε διάφορα είδη κατ' ακολουθία κολότζ΄ιν (το) λέγεται ο καρπός του φυτού που και πάλι είναι διαφόρων ειδών.

Η κολοτζ΄ιά (κολοκύνθη, επιστημονική ονομασία: Cucurbita) καλλιεργείται στην Κύπρο σε ποικιλία ειδών. Είναι γένος φυτών του φύλου αγγειόσπερμα, της κλάσης δικοτυλήδονα, της υπόκλασης συμπέταλα της τάξης κουκουρβιτώδη και της οικογένειας κουκουρβιτίδες. Μεταξύ των πολλών ειδών, γνωστότερα είναι η κουκούρβιτα η μόσχοσμος, η κουκούρβιτα η κολοκύνθη, η κουκούρβιτα η μεγίστη, η κουκούρβιτα η βαρύοσμος και η κουκούρβιτα η φικόφυλλος. Είναι πόες μονοετείς ή πολυετείς, ριζωματώδεις, έρπουσες ή και αναρριχητικές, με φύλλα πλατιά και μεγάλα άνθη. Το γένος περιλαμβάνει περί τα 10 είδη, ιθαγενή των τροπικών και παρατροπικών περιοχών της Ασίας και της Αμερικής.

Στην Κύπρο, από τα διάφορα είδη που καλλιεργούνται, των περισσοτέρων ειδών χρησιμοποιείται ο καρπός — το κολοκυνθάκι ή κολοκύνθη — εκτεταμένα στη μαγειρική. Επίσης, στη μαγειρική χρησιμοποιούνται και τα άνθη των φυτών, που γεμίζονται με μείγμα από ρύζι και κιμά οπότε παρασκευάζονται τα κουπέπια του αθθού. Από τους σπόρους των μεγαλυτέρων καρπών της κολοτζ'ιάς, που καβουρδίζονται με αλάτι, κατασκευάζεται το «πασατέμπο».

Βλέπε λήμμα: Κουπέπια

Επίσης, από άλλο είδος κολοτζ'ιάς, της Lagenaria vulgaris, λαμβάνονται οι καρποί της που είναι οι κολότζ'ιες ή βλασσ'ιά, σε σχήμα δοχείου με μακρύ λαιμό, που ήταν τόσο πολύ χρήσιμα στους βοσκούς, γεωργούς και αγρότες της Κύπρου σε παλαιότερες εποχές και που σήμερα διατίθενται στην αγορά περισσότερο ως διακοσμητικά είδη λαϊκής χειροτεχνίας.

Βλέπε λήμμα: βλασσ'ίν

Εξαιτίας του είδους του καρπού τους, τα διάφορα είδη των φυτών αυτών που καλλιεργούνται στην Κύπρο είναι γνωστά στο νησί με τα ακόλουθα τοπικά ονόματα:

1. Ασπροκολοτζ'ιά (κολοκύνθη η κοινή), που απαντάται σε διάφορες παραλλαγές εξαιτίας των καρπών της που είναι η ασπροκολόκα, η σ'ιαχούρα, η σκαλιώτικη, η λειβαδκιώτικη κ.α.
2. Κρεατοκολοτζ'ιά   (κολοκύνθη η λαγωνοφόρος).
3. Κοτσ'ινοκολοτζ'ιά (κολοκύνθη η μείζων), της οποίας οι καρποί είναι τεράστιοι — περί το μισό μέτρο — και ως εκ τούτου μεγαλώνουν στο έδαφος. Από τους καρπούς της κατασκευάζονται οι κολοκωτές και από τους σπόρους της το «πασατέμπο».
4. Νεροκολοτζ'ιά (φικόφυλλος). Εξαιτίας του είδους των καρπών της, απαντά σε διάφορες παραλλαγές όπως η μακρόλαιμη, η κοντόλαιμη και η κωστουδκιά.

Επειδή η κολοτζ'ιά είναι φυτό που χρειάζεται μπόλικο νερό, έτσι λέγεται μεταφορικά και ο διψασμένος. Επίσης ο βλάκας λέγεται κόλοκος ή και κολότζ'ιν, δηλαδή κολοκύνθας, προς παρομοίωση του κεφαλιού του με τον άγευστο καρπό του φυτού. Ο καρπός της κολοτζ'ιάς, το κολότζ'ιν, είναι γνωστός στην Κύπρο και με το υποκοριστικό κολοκούιν (το). Το κολοκούιν διαχωρίζεται έτσι από το μεγαλύτερο κολότζ'ιν. Οι τρόποι μαγειρέματος του είναι αρκετοί: από απλό βραστό, με λάδι και λεμόνι, ως συνοδευτικό, μέχρι γεμιστό, συνηθέστερα όμως τηγανίζεται αναμεμειγμένο με αυγά ή βράζεται μαζί με φασόλια και άλλα είδη κλπ.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια