Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι Κομνηνοί ήταν  βυζαντινή αριστοκρατική οικογένεια από την οποία προήλθε η δυναστεία των Κομνηνών αυτοκρατόρων του Βυζαντίου, η οποία διατήρησε τον θρόνο για περισσότερο από ένα αιώνα — από το 1081 μέχρι το 1185.

 

Ο οίκος των Κομνηνών: Ο αριστοκρατικός οίκος των Κομνηνών είχε την καταγωγή του από την Κασταμώνα (Κασταμονή) της Παφλαγονίας (βόρεια Μικρά Ασία). Το οικογενειακό επίθετο θεωρείται ότι το πήραν οι Κομνηνοί από το χωριό Κόμνη της Θράκης, όπου κλάδος της οικογένειας βρισκόταν εγκατεστημένος από τον 10ο αιώνα. Η δυναστεία των Κομνηνών αυτοκρατόρων του Βυζαντίου εγκαθιδρύθηκε το 1081, με την παραίτηση του αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ' Βοτονειάτη και την άνοδο στον θρόνο του Αλεξίου Α' Κομνηνού. Κατά χρονολογική σειρά, οι Κομνηνοί αυτοκράτορες ήταν:

 

1. Αλέξιος Α'   Κομνηνός (1081-1118).
2. Ιωάννης Β' Κομνηνός (1118-1143) ο επονομαζόμενος Καλογιάννης, γιος του Αλεξίου Α' Κομνηνού.
3. Μανουήλ Α' Κομνηνός (1143-1180), τέταρτος γιος του Ιωάννη Β' Κομνηνού.
4. Αλέξιος Β' Κομνηνός (1180-1183), γιος του Μανουήλ Α' Κομνηνού.
5. Ανδρόνικος Α' Κομνηνός (1183-1185), θείος του Μανουήλ Α' Κομνηνού.

 

Το τέλος της δυναστείας των Κομνηνών ήλθε το 1185, με τη βίαιη ανατροπή του Ανδρόνικου Α' Κομνηνού και την άνοδο στον θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως του Ισαακίου Β' Αγγέλου, ιδρυτή της δυναστείας των Αγγέλων αυτοκρατόρων.

 

Εκτός από τους 5 αυτοκράτορες της δυναστείας καθώς κι έναν ακόμη Κομνηνό, τον Ισαάκιο Α' που ανήλθε στον θρόνο για λίγα χρόνια πιο πριν, το 1057-59, η οικογένεια των Κομνηνών έδωσε και πολλά άλλα μέλη, δούκες, στρατηγούς κ.ά. Νεότερος κλάδος της οικογένειας ήταν οι Μεγάλοι Κομνηνοί που βασίλευσαν στο κράτος της Τραπεζούντος από το 1204 ως το 1461. Στο κράτος της Τραπεζούντος βασίλεψαν συνολικά 20 Κομνηνοί, μέχρι το 1461 που τούτο αλώθηκε από τους Τούρκους. Με την Κύπρο σχετίστηκαν οι ακόλουθοι Κομνηνοί:

 

Αλέξιος Α': Στρατηγός αρχικά του Βυζαντίου, ήλθε σε ρήξη με τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Γ' Βοτονειάτη. Με τη βοήθεια Γερμανών μισθοφόρων κατόρθωσε να επιβληθεί και ν' αναγκάσει τον Βοτονειάτη σε παραίτηση. Ανήλθε τότε ο ίδιος στου θρόνο της Κωνσταντινουπόλεωςς το 1081 και παρέμεινε αυτοκράτορας μέχρι τον θάνατό του το 1118. Σαν αυτοκράτορας, αναδιοργάνωσε τον βυζαντινό στρατό, συμμάχησε με τους Βενετούς, εξεδίωξε από την επικράτεια του Βυζαντίου τους Νορμανδούς, κατανίκησε τους Σελτζούκους και τους Τούρκους, κατόρθωσε να επωφεληθεί από την Α' Σταυροφορία και να καταλάβει τη Νίκαια, τη Σμύρνη, την Έφεσο και άλλες πόλεις, κατατρόπωσε τους Τούρκους στο Ικόνιο, ενώ στο εσωτερικό εδραίωσε την τάξη και την ενότητα, βελτίωσε την οικονομία και ενδιαφέρθηκε για τις τέχνες και τα γράμματα.

 

Βλέπε λήμμα: Αλέξιος Α' Κομνηνός

 

Κατά την περίοδο της βασιλείας του Αλεξίου Α' Κομνηνού, η Κύπρος που ήταν επαρχία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, γνώρισε την εξέγερση του Βυζαντινού διοικητή της Ραψομάτη κατά το 1092. Το κίνημα του Ραψομάτη, που έγινε σε συνεννόηση και παράλληλα προς εκείνο του Καρύκη στην Κρήτη, αντιμετωπίστηκε αποφασιστικά από τον αυτοκράτορα ο οποίος έστειλε στην Κύπρο στρατιωτική δύναμη υπό τον Ιωάννη Δούκα και τον Μανουήλ Βουτουμίτη. Παράλληλα προς την καταστολή του κινήματος στην Κύπρο, ο διορισμός για υπηρεσία στο νησί του αδιάφθορου φοροσυλλέκτη και δικαστή Καλλιπαρίου και του στρατηγού Ευμαθίου Φιλοκάλη, φανερώνει τη φροντίδα του αυτοκράτορα Αλεξίου Α' Κομνηνού για χρηστή διοίκηση στην Κύπρο.

 

Με την εκστρατεία στην Κύπρο του Ιωάννη Δούκα και του Μανουήλ Βουτουμίτη σχετίζεται και η ίδρυση του πλέον φημισμένου από τα κυπριακά μοναστήρια, εκείνου της Παναγίας του Κύκκου. Το μοναστήρι θεωρείται ως ιδρυμένο από τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Η σχετική μάλιστα εκκλησιαστική παράδοση σχετίζει άμεσα τον Βυζαντινό αυτοκράτορα με την ίδρυση του μοναστηριού, ύστερα από θαύμα. Αναφέρεται μάλιστα ότι ο ίδιος ο Αλέξιος Α' Κομνηνός υποχρεώθηκε, μαζί με τη χορηγία για ίδρυση του μοναστηριού, να στείλει σ' αυτό και την περίφημη εικόνα της Παναγίας.

 

Βλέπε λήμμα: Ησαϊας μοναχός

 

Ανδρόνικος Α': Βυζαντινός αυτοκράτορας από το 1183 μέχρι το 1185, ο τελευταίος της δυναστείας των Κομνηνών. Επί των ημερών του, ο συγγενής του Ισαάκιος Κομνηνός κατόρθωσε, με πλαστά έγγραφα και ισχυριζόμενος ότι είχε διοριστεί από τον Ανδρόνικο, να καταλάβει την εξουσία στην Κύπρο, ν' ανακηρυχθεί ανεξάρτητος ηγεμόνας του νησιού και να το αποσπάσει από τη Βυζαντινή αυτοκρατορία.

 

Ιωάννης Β': Βυζαντινός αυτοκράτορας από το 1118 μέχρι το 1143. Με την Κύπρο σχετίστηκε κυρίως ως προς τη μεταφορά κι εγκατάσταση στο νησί Αρμενίων από τη Μικρή Αρμενία (Μικρά Ασία), το 1136/38. Ο Ιωάννης Β' Κομνηνός, ύστερα από εκστρατεία του κατά της Μικρής Αρμενίας, είχε διατάξει τη μεταφορά στην Κύπρο ολόκληρου του αρμενικού πληθυσμού μιας πόλης, της Τελ Χαμντούν (Tell Hamdun). Δεν είναι γνωστοί οι λόγοι που επέβαλαν τη μετακίνηση αυτή των Αρμενίων στην Κύπρο. Η παρουσία τους, πάντως, στο νησί μαρτυρείται και κατά το 1191, οπότε Αρμένιοι μετείχαν στον στρατό του Ισαακίου Κομνηνού τον οποίο ο τελευταίος είχε παρατάξει κατά του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου.

 

Κατά το 1138 αναφέρεται ότι ο Ιωάννης Β' Κομνηνός σχεδίαζε, κατά τις τότε συνήθειες, τη δημιουργία χωριστού δεσποτάτου για τον γιο του Μανουήλ (μετέπειτα αυτοκράτορα του Βυζαντίου). Το σχεδιαζόμενο δεσποτάτο, του οποίου η ίδρυση δεν πραγματοποιήθηκε τελικά, θα περιελάμβανε την Κύπρο, την Κιλικία, την Αντιόχεια, μέρος της Παμφυλίας και ζώνη του Άνω Ευφράτη. Η ματαίωση του σχεδίου έγινε εξαιτίας της ελλείψεως επαρκούς στρατού που θα έθετε τούτο σ' εφαρμογή.

 

Μανουήλ Α': Βυζαντινός αυτοκράτορας από το 1143 μέχρι το 1180, γιος του αυτοκράτορα Ιωάννη Β' Κομνηνού τον οποίο διαδέχθηκε στον θρόνο μετά τον θάνατό του το 1143. Γεννήθηκε το 1122. Καθ΄ όλη την περίοδο της βασιλείας του διεξήγαγε σειρά από επιθετικούς και αμυντικούς πολέμους, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε όχι.

 

Ο Μανουήλ Α' Κομνηνός ενδιαφέρθηκε ζωηρά για την Κύπρο, και επί ημερών του ιδρύθηκαν διάφορα μοναστήρια όπως εκείνο της Παναγίας του Μαχαιρά, εκείνο του Αγίου Νεοφύτου και εκείνο της Παναγίας Χρυσορροϊάτισσας.

 

Παρά τα σοβαρά μέτρα προστασίας του νησιού που είχαν ληφθεί, η Κύπρος δέχθηκε επί ημερών του Μανουήλ Α' Κομνηνού αλλεπάλληλες καταστροφικές επιδρομές: Στα 1156 την επιδρομή του τυχοδιώκτη «σταυροφόρου» Ρεϋνάλδου ντε Σιατιγιόν και του βασιλιά της Αρμενίας Θορός Β'. Στα 1158 την επιδρομή του αιγυπτιακού στόλου. Και στα 1161 την επιδρομή του Ραϋμόνδου Γ' της Τριπόλεως. Ο τελευταίος επέδραμε κατά της Κύπρου την οποία λεηλάτησε άγρια, σ' αντίποινο προς τον γάμο του Μανουήλ Α' Κομνηνού με τη Μαρία της Αντιοχείας αντί με την αδελφή του!

 

Τις καταστροφές από τις επιδρομές συμπλήρωσαν θεομηνίες (σεισμοί και ανομβρίες) κατά την περίοδο 1176-1179.

 

Ανεψιός του Μανουήλ Α' Κομνηνού ήταν ο Ισαάκιος Κομνηνός που το 1185 έγινε ηγεμόνας της Κύπρου, διαχωρίζοντάς την από τη Βυζαντινή αυτοκρατορία.

 

Οι άλλοι Κομνηνοί: Μεταξύ των λοιπών Κομνηνών, με την Κύπρο ιδιαίτερα σχετίστηκαν οι ακόλουθοι:

 

Κομνηνή Άννα: Κόρη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α' Κομνηνού. Γεννήθηκε το 1083 και πέθανε μετά το 1148. Έγραψε το σημαντικό ιστορικό έργο Αλεξιάς, στο οποίο διηγείται γεγονότα από το 1069 μέχρι το 1148, ο δε τίτλος του προέρχεται από το όνομα του πατέρα της. Στην Αλεξιάδα περιλαμβάνει και γεγονότα της κυπριακής ιστορίας της περιόδου την οποία πραγματεύεται.

 

Βλέπε λήμμα: Αλεξιάς και Άννα Κομνηνή

 

Κομνηνός Αλέξιος: Βυζαντινός στρατηγός, γόνος της μεγάλης οικογένειας των Κομνηνών του Βυζαντίου, εγγονός του αυτοκράτορα Ιωάννη Β' Κομνηνού (1118-1143). Μετά τον θάνατο του θείου του, αυτοκράτορα Μανουήλ Α' Κομνηνού (1143-1180), το 1180, ο Αλέξιος Κομνηνός έγινε επίτροπος του ανήλικου γιου και διαδόχου του Αλεξίου Β' Κομνηνού (1180-1183). Κατηγορήθηκε όμως ότι συνήψε σχέσεις με τη μητέρα του νεαρού κηδεμονευομένου του, την Μαρία «Ξένη», με αποτέλεσμα να ξεσηκωθεί εναντίον του ο λαός της Κωνσταντινούπολης. Όταν το 1183 ανήλθε στον θρόνο ο Ανδρόνικος Α' Κομνηνός (1183-1185), τον συνέλαβε και τον τύφλωσε.

 

Μετά την ανατροπή του Ανδρόνικου Α' Κομνηνού (1185), ο νέος Βυζαντινός αυτοκράτορας Ισαάκιος Β' Άγγελος (1186-1195) αναγκάστηκε ν' αντιμετωπίσει την ανταρσία του τότε Βυζαντινού δούκα της Κύπρου Ισαακίου Κομνηνού (ο οποίος ανήκε επίσης στην οικογένεια των Κομνηνών) που είχε ανακηρύξει τον εαυτό του ανεξάρτητο ηγεμόνα του νησιού. Αυτοκρατορική στρατιωτική δύναμη εστάλη στην Κύπρο το 1186 με 70 πλοία. Επικεφαλής του στόλου είχε τεθεί ο ναύαρχος Ιωάννης Κοντοστέφανος. αρχηγός δε του στρατεύματος που μεταφερόταν με τα 70 πλοία διορίστηκε ο στρατηγός Αλέξιος Κομνηνός αν και τυφλός! Ο βυζαντινός στρατός που αποβιβάστηκε κοντά στην Αμαθούντα, νικήθηκε από τις κυπριακές δυνάμεις του Ισαακίου Κομνηνού, ενώ παράλληλα ο βυζαντινός στόλος ηττήθηκε από τον Σικελό ναύαρχο Μαργαρίτη ο οποίος είχε ενισχύσει τον Ισαάκιο στην Κύπρο. Δεν είναι γνωστή η τύχη του τυφλού αυτού στρατηγού του Βυζαντίου μετά την ήττα του από τον συγγενή του στην Κύπρο.

 

Κομνηνός Ισαάκιος: Ο αυτοανακηρυχθείς ανεξάρτητος ηγεμόνας και τύραννος της Κύπρου για 6 περίπου χρόνια (1185-1191). 

 

Βλέπε λήμμα: Ισαάκιος Κομνηνός

 

Κομνηνός Ιωάννης: Δούκας (=κυβερνήτης) της Κύπρου επί ημερών του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Α' Κομνηνού (1143-1180). Ο Ιωάννης Κομνηνός και ο βοηθός του Μιχαήλ Βρανάς αντιμετώπισαν το 1156 την καταστροφική για την Κύπρο επιδρομή του τυχοδιώκτη «σταυροφόρου» Ρεϋνάλδου (Ρενώ) ντε Σιατιγιόν και του βασιλιά της Μικρής Αρμενίας Θορός Β'.

 

Ο Ιωάννης Κομνηνός και ο Μιχαήλ Βρανάς είχαν πληροφορηθεί ότι επέκειτο η εισβολή αυτή στην Κύπρο και άρχισαν να προετοιμάζονται για άμυνα και συγκέντρωση στρατού. Την πληροφορία είχαν πάρει από φίλους τους Λατίνους της Αντιόχειας. Ο Ιωάννης Κομνηνός είχε το αρχηγείο του στη Λευκωσία. Τους εισβολείς αντιμετώπισε αρχικά στην ακτή ο Μιχαήλ Βρανάς, με πολλή ορμή και σκληρότητα κατά τον Κίνναμο. Όμως δεν μπόρεσε ν' αντεπεξέλθει μέχρι τέλους και ηττήθηκε από τον Σιατιγιόν, συνελήφθη δε αιχμάλωτος. Αιχμάλωτος συνελήφθη λίγο αργότερα και ο Ιωάννης Κομνηνός που είχε βγει από τη Λευκωσία για να βοηθήσει τον Βρανά.

 

Ακολούθησε τρομερή λεηλασία του νησιού από τον Γάλλο «ευγενή» Σιατιγιόν και τις ορδές του. Ο αισχρός αυτός «σταυροφόρος» διελθών ἅπασαν τήν Νῆσον κατέσκαπτε καί ἔφθειρεν ὅπου ἢθελε τάς πόλεις, κατεπάτει ἀκολάστως μοναστήρια ἀνδρῶν και γυναικῶν, ὑποβάλλων εἰς κτηνώδη διαφθοράν τάς γυναίκας καί τάς τρυφεράς παρθένους και αφού κούρσεψε την Κύπρο και συγκέντρωσε τεράστιες ποσότητες λαφύρων, αναχώρησε.

 

Δεν είναι γνωστή η τύχη των δυο συλληφθέντων Ιωάννη Κομνηνού και Μιχαήλ Βρανά.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια