Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αμιγές ελληνικό χωριό της επαρχίας Κερύνειας, περί τα 35 χμ. νοτιοδυτικά της πόλης της Κερύνειας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τους Τούρκους εισβολείς περιοχή της Κύπρου.

Ο Κοντεμένος είναι κτισμένος σε μέσο υψόμετρο 220 μέτρων με τα νότιά του σύνορα να αποτελούν μέρος των διοικητικών ορίων Λευκωσίας - Κερύνειας. Η διαφορετική διάβρωση που δέχτηκε η περιοχή, εξαιτίας των σχετικά σκληρών και μαλακών πετρωμάτων, δημιούργησε ήπιους λόφους και αβαθή βαθουλώματα. Το υψόμετρο πολύ κοντά στα νότια σύνορα του χωριού φθάνει τα 300 μέτρα. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από μικρούς παραπόταμους του ποταμού Αλουπού.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του φλύσχη της Κυθρέας. Σε πολύ μικρότερη έκταση απαντώνται επίσης οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κιμωλιών, μαργών και ψαμμιτών) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ξερορεντζίνες.

Ο Κοντεμένος δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 400 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, τα σιτηρά (σιτάρι και κριθάρι), τα νομευτικά φυτά και λίγες χαρουπιές. Από κτηνοτροφικής απόψεως, ο Κοντεμένος συγκαταλέγεται μεταξύ των κυριοτέρων κτηνοτροφικών χωριών της επαρχίας του. Το 1973 εκτρέφονταν από 133 κτηνοτρόφους του χωριού 1.401 πρόβατα, 1.499 κατσίκες και 4.411 πουλερικά.

Οι κύριες βιομηχανικές δραστηριότητες στο χωριό, το 1972, ήσαν η επισκευή μεταφορικών μέσων, τα προϊόντα μετάλλου και τα είδη ένδυσης.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, ο Κοντεμένος βρίσκεται δίπλα στο δρόμο Λευκωσίας - Κερύνειας μέσω Μύρτου. Στα βορειοανατολικά συνδέεται με το χωριό Λάρνακας Λαπήθου (περί τα 5 χμ.), και στα βορειοδυτικά με τα χωριά Καμπυλή (περί τα 5 χμ.) και Ασώματος (περί τα 2 χμ.) και μέσω του με τη Μύρτου (περί τα 7,5 χμ.) και την πόλη της Κερύνειας. Συνδέεται επίσης στα ανατολικά με το χωριό Άγιος Ερμόλαος (περί τα 4,5 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Σκυλλούρα (περί τα 6,5 χμ.) και μέσω του με την πρωτεύουσα (περί τα 26 χμ).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Η μικρή απόσταση του Κοντεμένου από την πόλη της Λευκωσίας και το ευχερές συγκοινωνιακό δίκτυο συνέβαλαν στην πληθυσμιακή του ανάπτυξη. Με βάση τα στοιχεία της επίσημης απογραφής πληθυσμού του 1973, ο Κοντεμένος ήταν ο δωδέκατος σε πληθυσμό οικισμός της επαρχίας του.

Το χωριό υφίστατο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και βρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες ως Codomeno. Η αρχική ονομασία του χωριού είναι πιθανότατα, της Βυζαντινής περιόδου και φαίνεται ότι έχει αλλοιωθεί κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Διάφορες άλλες εκδοχές σχετίζουν την ονομασία του χωριού με κάποιους κόμητες (της περιόδου της Φραγκοκρατίας), όπως κόντε Μενέο (conte Meneo) ή κόμης Δομήνικος (count Domenic), άγνωστους κόμητες που η παράθεση ονομάτων τους δεν αποδεικνύει τίποτα. Μια παράδοση, εξάλλου, θεωρεί το χωριό ως ιδρυμένο από βοσκούς της Κοντέας και συσχετίζει έτσι τις ονομασίες των δυο χωριών, κατά τρόπο όμως ατυχή. Εξάλλου το χωριό Κοντεμένος φαίνεται να είναι αρχαιότερο του χωριού Κοντέα που παρουσιάζεται στην παράδοση αυτή ως η «μητρόπολίς» του.

Πιθανότατα ο Κοντεμένος υφίστατο από τα Βυζαντινά χρόνια, απ' όπου φαίνεται να προέρχεται και η ονομασία του.

Τοπική παράδοση αναφέρει ότι οι Κοντεμενιώτες ήσαν πάντοτε φιλοπρόοδοι, κυρίως ως προς τη μάθηση και τα γράμματα. Σύμφωνα προς τον Ιερώνυμο Περιοτιάνη, πριν από την αγγλική κατοχή λειτουργούσε στο χωριό ιδιωτικό σχολείο των «κοινών γραμμάτων». Πρώτος γνωστός δάσκαλος, εκτός από τους παπαδοδασκάλους, ως το 1878 ήταν ο ντόπιος Κυπριανός Ελευθερίου, που δίδασκε στο σπίτι του, ενώ κατά τις περιόδους των γεωργικών εργασιών δίδασκε στα χωράφια. Όποιος μαθητής έκανε λάθος δεχόταν ένα κτύπημα στο κεφάλι με τη ζευγαλόβερκα. Τον Κυπριανό διαδέχθηκαν το 1879 ο Χριστοφής από την Παλλουριώτισσα κι ο Λάμπρος Βασιλειάδης από τον Καραβά. Ο δεύτερος σπούδασε στην Αθήνα κι εισήγαγε στο νέο σχολείο που ιδρύθηκε το 1880 τη νέα μέθοδο της αλληλοδιδακτικής. Σύμφωνα προς την έκθεση του Ιωσία Σπένσερ, ο Βασιλειάδης είναι άνθρωπος με καθόλου ελκυστική εμφάνιση [ήταν μονόφθαλμος και με το χέρι κομμένο] κι η συμπεριφορά του δεν ήταν η αρμόζουσα όπως των δασκάλων που είδα προηγουμένως. Αν κρίνω μόνο από αυτή τη μια συνέντευξη δεν θα τον θεωρούσα κατάλληλο πρόσωπο για δάσκαλο. Κατά τον Περιστιάνη, στον Σπένσερ ο Βασιλειάδης δεν ήταν αρεστός επειδή έφερε μαζί του από την Ελλάδα κάποιο αέρα που οι περισσότεροι Κύπριοι τότε στερούνταν.

Ο Σπένσερ γράφει επίσης ότι υπήρχαν 5 τάξεις στις οποίες φοιτούσαν 22 παιδιά, όλα αγόρια, εκ των οποίων τα 4 από το χωριό Ασώματος.

Ο Λοΐζος Φιλίππου, πάλι, μνημονεύει ως πρώτους δασκάλους του Κοντεμένου τον παπά Χριστόδουλο Πρωτοπαπά από το χωριό Αγριδάκι, που δίδαξε περί το 1850 τα «κοινά γράμματα», και στη συνέχεια τον Κυπριανό Σιακαλλή που φαίνεται πως ήταν το ίδιο πρόσωπο με τον Κυπριανό Ελευθερίου που αναφέρει ο Περιστιάνης. Το πρόσωπο αυτό είχε πάρει την πρωτοβουλία να ιδρύσει το πρώτο δημόσιο σχολείο στον Κοντεμένο το 1870, η δε ανέγερσή του στοίχισε στην κοινότητα 3.000 γρόσια Το κτίριο εκείνο εχρησιμοποιείτο μέχρι το 1921.

Ο Κοντεμένος είχε βομβαρδιστεί από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια της εισβολής του 1974. Σήμερα κατοικούν στο χωριό κυρίως έποικοι από την Τουρκία.

Για τη σφαγή Κοντεμενιωτών από τους Τούρκους τον Ιούνιο του 1958, βλέπε Κιόνελι σφαγή.