Είναι γνωστό ότι Στρατής Μυριβήλης, ο συγγραφέας του «Η ζωή εν τάφω» επισκέφθηκε τρεις φορές την Κύπρο: το 1947, το 1952 και τον Μάρτιο του 1959, αμέσως μετά το τέλος του αγώνα της ΕΟΚΑ. Έμεινε στο νησί μας, συνολικά, περισσότερο από τρεις μήνες.
Κείμενα
Τα πιο γνωστά του κείμενα για την Κύπρο είναι το άρθρο του «Οι διανοούμενοι της Κύπρου», που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Νέα Εστία», στο αφιέρωμα για τον κυπριακό αγώνα του 1954, τα εννιά του άρθρα στην «Καθημερινή» του Μαρτίου – Απριλίου 1959, με τις πρώτες εντυπώσεις του από την μετεπαναστατική Κύπρο και ένα κεφάλαιο στο ταξιδιωτικό του βιβλίο «Απ’ την Ελλάδα», που κυκλοφόρησε σε πρώτη έκδοση από το «Βιβλιοπωλείο της Εστίας» το 1956. Εκτός από τα κείμενα του Μυριβήλη, βασικές πηγές για την ανακοίνωση είναι το Αρχείο του Στράτη Μυριβήλη, στην Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, στην Αθήνα, και ο αθηναϊκός και κυπριακός τύπος (εφημερίδες και περιοδικά) της εποχής.
Κερύνεια
Ο Μυριβήλης ή Ευστράτιος Σταματόπουλος, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, ήταν 57 χρονών όταν επισκέφθηκε για πρώτη φορά στην Κύπρο, το 1947, και 69 ετών στην τελευταία του επίσκεψη, το 1959. Ο Μυριβήλης χαρακτηρίζει την πόλη της Κερύνειας, «κομψότατη πολιτεία, χτισμένη στην βορεινή ακτή, μ’ ένα λιμανάκι κοκέττικο και άχρηστο». Το Αββαείο του Μπέλαπαϊς το χαρακτηρίζει θαυμαστής τέχνης, ενώ για τη Λάπηθο, «το μυροβόλο χωριό», αφιέρωσε στην επίσκεψή του του 1952 τρία άρθρα, με την ιστορία της Λάμπουσας και της Αχειροποιήτου και για τον στρατηγό Τσαγγαρίδη, χωρίς να παραλείψει να αναφέρει και το ευφυολόγημα για τους Λαπηθιώτες που μάζευαν τα κέρατα από όλη την Κύπρο που τα χρειάζονταν για την μαχαιροποιία.
Από τα τοπία που τον εντυπωσίασαν περισσότερο ήταν τα κάστρα του Πενταδακτύλου, και ειδικότερα ο Άγιος Ιλαρίων, για τον οποίο έγραψε ορισμένες από τις καλύτερες κυπριακές περιγραφές του. Παραθέτουμε την πιο άγνωστη διασκευή, από το άρθρο «Κύπρος», στο περιοδικό «Εικόνες» του Οκτωβρίου 1959:
Ήταν απόγεμα σαν ανέβηκα να το επισκεφτώ και πάντα θυμάμαι την καταπληχτική εντύπωση που μου έκανε. Νυχτερίδες μπάτσιζαν τον ακίνητο αέρα στους σκοτεινούς διαδρόμους και τις δαιδαλώδεις διακλαδώσεις των. Τα βήματά μου ξυπνούσαν την ηχώ που κοιμάται εκεί τόσους αιώνες. Νόμιζε κανείς πως ακούει πότε τα πέταλα απ’ τα πολεμικά άτια των ιπποτών, πότε τα φρουφρού από τις μεταξωτές ρόμπες των ωραίων κυράδων που στόλιζαν τα θορυβώδη γλέντια τους. Από τα σπίτια της βασίλισσας, το θέαμα του κάμπου και των βουνών της Κερύνειας είναι μοναδικό. Κόκκινοι είναι οι βράχοι που αντικρύζει κανείς κατεβαίνοντας από τη Λευκωσία προς την κοκέττικη πόλη της Κερύνειας, και όταν πέφτει το ηλιοβασίλεμα φαντάζουν πιο κόκκινοι, σαν ματωμένοι.
Το 1952 ο Μυριβήλης ήρθε στην Κύπρο ως απεσταλμένος της εφημερίδας «Ελληνική Ημέρα», για την οποία έγραψε μια σειρά ταξιδιωτικών εντυπώσεων από το νησί μας, που δημοσιεύθηκε σε σειρά 35 ανταποκρίσεων. Το πρώτο άρθρο του Μυριβήλη, στις 23 Ιανουαρίου 1952, συνόδευε μια φωτογραφία του λιμανιού της Κερύνειας. Ένα μήνα αργότερα, στις 24 Φεβρουαρίου 1952 δημοσιεύθηκε με τίτλο «Κερύνεια, η πλέον γραφική από τις πόλεις της Κύπρου» περιγραφή του ταξιδιού του Μυριβήλη στην Κερύνεια. Φαίνεται εντυπωσιασμένος από τη διαδρομή προς την Κερύνεια, από τα αγριολούλουδα και τον Πενταδάκτυλο. Αντιγράφουμε:
Δεκάξη μίλια από τη Λευκωσία κατά μήκος μιας γραφικής ακρογιαλιάς είναι η Κερύνεια. Στη μέση της βόρειας παραλίας του νησιού. Η πιο μικρή και ίσως η πιο γραφική από τις πόλεις της Κύπρου. Δεκάξη μίλια μαγευτικής διαδρομής, τώρα που πήρε δρόμο η Άνοιξη στο νησί και οι άφθονες βροχές πότισαν χορταστικά τις ρίζες και γιόμισαν λουλούδια οι δρόμοι και οι κάμποι. Οι ανεμώνες στην αρχή και τα κυκλάμινα. Κατόπι οι χρυσοκίτρινες μαργαρίτες. Τώρα άνοιξαν στον ήλιο τους κάλυκές τους και οι κόκκινες ανεμώνες. Τόποι-τόποι κοκκινολογά το τρυφερό χρώμα τους ανάμεσα στο απέραντο πράσινο ταπέτο του κυπριακού κάμπου. Αργότερα, με τις πρώτες ζέστες, θανάψει και θα καεί ο τόπος από τη φλόγα της παπαρούνας.
Ο δρόμος προς την Κερύνεια ξετυλίγεται φειδωτός, μόλις εξορμήσει από τον κάμπο. Λαγκαδίτσες, λόφοι ολοπράσινοι, πέτρες που ντύθηκαν πολύχρωμα μούσκλια και λειχήνες, αγκαθιές με τούφες, κίτρινα λουλούδια. Και ολοένα πλησιάζουμε τα βουνά της Κερύνειας. Από τα πιο εντυπωσιακά ελληνικά βουνά. Όρθια, κάθετα, σαν κάστρο.
Ακολουθεί η περιγραφή του κάστρου του Αγίου Ιλαρίωνα και στη συνέχεια γράφει για το Μπέλαπαις, παρεμβάλλοντας ένα σχόλιο για τους Κύπριους, και συνεχίζει με την Κερύνεια. Γράφει:
Τρία χιλιόμετρα ανατολικά [από τον Άγιο Ιλαρίωνα] είναι τα μεγαλόπρεπα ερείπια του αββαείου Μπέλαπαις, του θαυμαστού αυτού μνημείου της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής. Τα σπασμένα γοτθικά τόξα του κινούνται με καταπληκτική τόλμη προς τον ουρανό. Από ένα παράθυρό του βλέπει κανείς πανοραμικά τον ανθισμένο κάμπο, τη θάλασσα, τα μακρινά βουνά.
Σε μια μικρή πλατωσιά, έξω από την είσοδό του, κάτι χωρικοί γύρω σ’ ένα τραπεζάκι πίνουν τον καφέ τους με μικρές γουλιές. Σωπαίνουν και κοιτάνε μακριά συλλογισμένοι. Είναι οι φτωχοί αγρότες της Κύπρου. Μια συμπαγής μάζα εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων, που περιμένουν την Ανάσταση επί σειράν αιώνων. Δεν κουράζονται να περιμένουν. Να μοχθούν και να περιμένουν. Και να πεθαίνει η μια γενιά και νάρχεται η άλλη, και η κάθε μια να παραδίνει στην επόμενη τη μεγάλη προσδοκία.
Η Κερύνεια έχει μόλις 3000 κατοίκους. Και όμως είναι μια μικρούλα πόλις. Τα ξενοδοχεία της θα τιμούσαν την Αθήνα. Γοητευτικοί οι περίπατοί της, το γραφικό λιμανάκι της, το ωραιότατο κάστρο της, οι ακρογιαλιές για τα μπάνια, οι παλαιοί δρόμοι της, οι τόσο γραφικοί. Ένας απ’ αυτούς, στενός-στενός είναι η Τρυπητή. Όποιος τον περάσει, αν είναι «σκάπουλλος», ήγουν εργένης, παντρεύεται στην Κερύνεια. Εγώ δεν είμαι σκάπουλλος, και έτσι την σκαπουλάρισα εύκολα.
Στη μικρή τοξωτή παραλία, σπίτια αρχαία, μεσαιωνικά, υψηλά. Στους τοίχους των εντοιχισμένες πέτρες τρυπητές. Είναι από τα παλιά χρόνια, τότες που η θάλασσα έφτανε τα θεμέλια των σπιτιών και τούτες οι πέτρες ήταν οι δέστρες των καραβιών. Το λιμανάκι ανοίγει την μπούκα του μέσα στο μάτι του βοριά. Είναι δηλαδή καταφύγιο προς …αποφυγήν, σαν αρχίσει να μανίζει η κακοκαιριά.
Το 1947
Ο Μυριβήλης έφτασε στην Κύπρο για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 1947, συνοδεύοντας το Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας, ως αντιπρόεδρος του Διοικητικού του Συμβουλίου. Η πρώτη επίσκεψή του στην Κερύνεια έγινε στις 22 Ιουλίου 1947: Έγραφε η εφημερίδα «Έθνος» της Λευκωσίας:
Χθες Δευτέραν ο κ. Στράτης Μυριβήλης επεσκέφθη την Κερύνειαν. Συνηντήθη μετά του γυμνασιάρχου κ. Κλεάνθη Γεωργιάδη και άλλων πολιτών, επεσκέφθη το φρούριον και άλλα αξιοθέατα μέρη της πόλεως και είτα ανεχώρησεν εκ της πόλεως διά να επισκεφθή το παραθαλάσσιον εξοχικόν κέντρον «Ζέφυρος».
Δυο μέρες αργότερα ο Μυριβήλης μίλησε στη Μεγάλη Αίθουσα του Γυμνασίου Κερύνειας. Θέμα της διάλεξής του ήταν «Η ψηλή κορφή της 28ης Οκτωβρίου». Στο Αρχείο Μυριβήλη σώζεται το δακτυλόγραφο της προσφώνησης από τον γενικό γραμματέα του Συλλόγου Αποφοίτων Τεύκρο Χειμώνα, στη δεξίωση που διοργανώθηκε στις 24 Ιουλίου 1947, «υπό του Γυμνασίου Κερύνιας και του Συλλόγου Αποφοίτων Γυμνασίου Κερύνιας». Στην κάτω δεξιά γωνία υπάρχει η χειρόγραφη σημείωση «Ενθύμιο από την Κερύνια». Παραθέτουμε τις δυο πρώτες παραγράφους:
Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΕΡΥΝΙΑΣ αισθάνεται ξεχωριστή τιμή και βαθειά συγκίνηση γιατί του δίνεται σήμερα η ευκαιρία να χαιρετίση από κοντά ένα τιμημένο τέκνο της Ελεύθερης Πατρίδας που με τη φωτιά της καρδιάς και της σκέψης του, χρόνια τώρα δουλεύει το σεμνό παλάτι του Νεοελληνικού Πολιτισμού μας – το διαλεχτό πνευματικό Στρατή Μυριβήλη. Η παρουσία του ανάμεσά μας παίρνει χαραχτήρα συμβολικό. Τις ώρες τούτες της τραγικής αγωνίας του Έθνους ο ερχομός σας, Σεβαστέ μας, στο πολύπαθο μα αδούλωτο στη ψυχή νησί μας, αποτελεί ελπιδοφόρο μήνυμα λυτρωμού και θριάμβου.
Πέντε χρόνια αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1952, ο Μυριβήλης επέστρεψε στην Κερύνεια. Στις 4 Φεβρουαρίου παρατέθηκε δεξίωση προς τιμήν του από τον Ελληνικό Πνευματικό Όμιλο Κύπρου, στο ξενοδοχείο Κατσελλής. Ο ίδιος ο Μυριβήλης σε χειρόγραφο πρόχειρο ημερολόγιο από τις κυπριακές του δημόσιες εμφανίσεις γράφει: «4 Φεβρουαρίου 1952 απόγευμα (2.30 μ.μ.) στην Κερήνεια με τον κ. Σπυριδάκη και Κρανιδιώτη» και συμπληρώνει, 6 Φεβρουαρίου 1952, 6.30 μ.μ. Ομιλία στα «Πάτρια» της Κερηνείας «Ιερές Τέχνες του ΕΘΝΟΥΣ». Την πρόσκληση για τη διάλεξη αυτή τη φορά απέστειλε ο Φρίξος Βράχας, γενικός γραμματέας του Συλλόγου Αποφοίτων εκ μέρους και του αδελφού σωματείου «Πάτρια», όπως γράφει.
Εκτός από την πρόσκληση, με αποστολέα τον Φρίξο Βράχα σώθηκαν στο Αρχείο Μυριβήλη και μια ευχετήρια κάρτα για το έτος 1953, όπως και ένα σύντομο γράμμα του Νίκου Κρανιδιώτη. Όμως οι Βράχας και Κρανιδιώτης δεν ήταν οι μόνοι Κερυνειώτες που γνώρισε ο Μυριβήλης. Στο άρθρο του «Οι διανοούμενοι της Κύπρου», στο περιοδικό «Νέα Εστία» του 1954, ανάμεσα στους Κύπριους δημοσιογράφους αναφέρει και τους «Πολύκαρπο Ιωαννίδη και Ξενοφώντα Κουμπαρίδη, που εκδίδουν στην Κυρήνεια τη μαχητικώτατη και καλογραμμένη “Εφημερίδα”». Και συνεχίζει:
Είναι κι ο Κλεάνθης Γεωργιάδης ο γυμνασιάρχης και ιστορικός της Κυρήνειας, με τον Σάββα Χρίστη, που στάθηκε πρωτοπόρος του δημοτικισμού στη γραφικώτατη αυτή πολιτεία της κυπριακής ακρογιαλιάς (…) ο Χρίστος Εξαδάκτυλος που βγάζει το εκπαιδευτικό περιοδικό «Μόρφωσις».
Σημ: [Πρώτη μορφή της ανακοίνωσης, από τον Πέτρο Παπαπολυβίου, όπως παρουσιάστηκε στo Συμπόσιο «Κερύνεια και λογοτεχνία τον 20ό αιώνα» που οργανώθηκε στη Λευκωσία στις 17 Απριλίου 2010 από τον Δήμο Κερύνειας, τη Σχολική Εφορεία Κερύνειας και το Πολιτιστικό Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄. Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Δήμος Κερύνειας», τεύχ. 19 (Δεκέμβριος 2012), σσ. 43-45.]
Πηγή: Περί Ιστορίας:
