Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ποιες ήταν οι απόψεις του Λουκή Ακρίτα για το Κυπριακό κατά τη δεκαετία του 1950 και τι συμβούλευε το Μακάριο; Ο ακαδημαϊκός Νικόλαος Κονομής μεταφέρει τις σκέψεις του σε ένα άρθρο που δημοσίευσε στις 2 Φεβρουαρίου 2020 στον Φιλελεύθερο:

Λουκής Ακρίτας και Κυπριακό

Δύο φορές τουλάχιστον στο παρελθόν αναφέρθηκα σχεδόν υπαινικτικά στο γεγονός ότι ο Λουκής Ακρίτας προσπάθησε να μεταπείσει τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο να μην προχωρήσει στα σχέδιά του για αγώνα εναντίον των Άγγλων στην Κύπρο, γιατί αυτό θα έβλαπτε ανεπανόρθωτα το εθνικό μας θέμα. Επειδή η ζωή του ανθρώπου πάντοτε καταλήγει, θα αναφερθώ κάπως εκτενώς στο θέμα αυτό, γιατί νομίζω ότι από εκείνη τη στιγμή τα πράγματα έλαβαν οριστικά αρνητική τροπή για το εθνικό μας θέμα. Στις αρχές Αυγούστου του 1954, ο Ακρίτας, συγχωριανός και κουμπάρος μου, μου είχε αναφέρει την ανησυχία του ότι αν ο Αρχιεπίσκοπος πραγματοποιούσε αυτά που άφηνε να διαδίδονται από το περιβάλλον του ότι δηλαδή θα εκδιώξει με αγώνα τους Άγγλους από την Κύπρο, αυτό θα σήμανε την καταστροφή της νήσου. Ο Ακρίτας συναναστρεφόταν τους ξένους πρέσβεις στην Ελλάδα και μου ανέφερε ότι και η άποψή τους συμφωνούσε με την ανησυχία του. Του απάντησα ότι κι εγώ θεωρώ ότι τα πράγματα θα λάβουν καταστροφική πορεία αν ο Αρχιεπίσκοπος πραγματοποιούσε τις φήμες που διαδίδονταν.

Μετά από μερικές μέρες, εντός του Αυγούστου, αν ενθυμούμαι καλώς, ο Αρχιεπίσκοπος ήρθε στην Αθήνα και ο Ακρίτας του παρέθεσε γεύμα στο διαμέρισμά του και συζήτησαν το θέμα. Ο Αρχιεπίσκοπος ήταν θυμωμένος διότι οι Άγγλοι δεν ενέδιδαν στις απαιτήσεις των Ελληνοκυπρίων ώστε να τους επιτρέψουν να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους στο κυπριακό πρόβλημα. Ιδιαίτερα την περίοδο εκείνη είχε δυσανασχετήσει γιατί ο υπουργός αποικιών A. Lennox-Boyd είχε πει το περίφημο «never», δηλαδή ότι η Κύπρος ουδέποτε θα μπορούσε να επιτύχει πλήρη αυτοδιάθεση. 
   
Ο Ακρίτας, όπως μου διηγήθηκε την ίδια μέρα όπου τον επισκέφθηκα, στην προσπάθειά του να αλλάξει τις προθέσεις του Αρχιεπισκόπου, του συνέστησε πρώτα να καλυτερέψει τις σχέσεις του με τους Άγγλους ώστε να εκτονωθεί η ένταση που προκλήθηκε ανάμεσά τους. Στη συνέχεια, του υπέδειξε ότι θα έπρεπε να ζητήσει την επαναφορά της πρότασης των Άγγλων του 1946 για τη σύσταση υπουργικού συμβουλίου με περιορισμένες αρμοδιότητες από Ελληνοκυπρίους και να ζητήσει να παρακαθήσουν οι Ελληνοκύπριοι σε διαβούλευση με τους Άγγλους, όπου θα οριζόταν η τελική χρονολογία της πλήρους ανεξαρτησίας της νήσου. Ο Ακρίτας υπενθύμισε στον Αρχιεπίσκοπο ότι οι Κρητικοί απέκτησαν ανεξαρτησία το 1889 και ότι πραγματοποίησαν την επιθυμία τους για ένωση με την Ελλάδα μόλις το 1913, με πρωθυπουργό τον Ελ. Βενιζέλο. Του ανέφερε επίσης ότι μεγάλες αποικίες, όπως η Ινδία, χρειάστηκαν αγώνες πολλών δεκαετιών για να αποτινάξουν τον αποικιακό ζυγό. Με άλλα λόγια ο Ακρίτας του συνέστησε να έχει υπομονή και του υπενθύμισε ότι αν τα πράγματα πάρουν αρνητική τροπή με τη διεξαγωγή αγώνα εναντίον των Άγγλων, ήταν βέβαιο ότι οι Άγγλοι θα ενέπλεκαν στο Κυπριακό την Τουρκία. Πράγμα το οποίο και έγινε. Εκτός από τις ενέργειες στην Κύπρο του αρχιγραμματέα Readway, που ελέγετο ότι εστάλη στην Τουρκία και εξαγόρασε μερικές εφημερίδες για να ασχολούνται με το Κυπριακό και να παροτρύνουν την τουρκική κυβέρνηση να παρέμβει και ο H. Macmillan ως πρωθυπουργός αναφέρει στα απομνημονεύματά του ότι απέστειλε τηλεγράφημα στον Τούρκο πρωθυπουργό και του συνέστησε να παρέμβει η Τουρκία στο πρόβλημα της νήσου.

Δυστυχώς ο Αρχιεπίσκοπος δεν επείσθη για να μεταβάλει τα σχέδιά του, γιατί φαίνεται ότι είχε ήδη καταστρώσει σχέδια αγώνα και είχε ήδη δεσμευθεί στους συνεργάτες του. Λέγεται ότι ο Αρχιεπίσκοπος έφυγε από το σπίτι του Ακρίτα, πήγε στο σπίτι ενός καθηγητή της Θεολογικής Σχολής, όπου είχαν συγκεντρωθεί μερικοί καθηγητές της Θεολογικής Σχολής, μερικοί απόστρατοι αξιωματικοί και ο καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής Τωμαδάκης και αποφάσισαν την έναρξη του αγώνα.

» Βλέπε λήμμα: Ο όρκος των 12

Ας σημειωθεί ότι τόσο ο Ακρίτας όσο και εγώ, παρόλο που διαφωνούσαμε για την πολιτική του Αρχιεπισκόπου, υποστηρίξαμε τον αγώνα. Εγώ επανειλημμένα από το Κέιπ Τάουν, όπου βρισκόμουν, έγραφα γράμματα στις αγγλόφωνες εφημερίδες που εξύβριζαν τον Αρχιεπίσκοπο, χαρακτηρίζοντάς τον ως αρχιτρομοκράτη και προσπαθούσα να τους εξηγήσω ότι ο Αρχιεπίσκοπος είχε ως εθνάρχης ορισμένα καθήκοντα απέναντι στους Ελληνοκυπρίους και την τύχη τους. Ο δε Ακρίτας επανειλημμένα και στην Ελλάδα και στην Κύπρο, την οποία επισκέφθηκε, αναφέρθηκε στην υποστήριξη του αγώνα του Αρχιεπισκόπου.   

* Ο Νικόλαος Κονομής είναι πρώην υπουργός Παιδείας της Κύπρου, νυν μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.