Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Παγκύπρια, θρησκευτική κυρίως, οργάνωση που υφίστατο στην αρχαία Κύπρο. Ιδρύθηκε κατά τα Ελληνιστικά χρόνια, αρχικά για τη λατρεία θεοποιημένων βασιλιάδων και βασιλισσών της Πτολεμαϊκής δυναστείας, αργότερα δε της Αφροδίτης και, επίσης θεοποιημένων, Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Η οργάνωση αυτή διατηρήθηκε μέχρι και τις αρχές του 3ου  μ.Χ. αιώνα και φαίνεται ότι διαλύθηκε με την πλατιά διάδοση της χριστιανικής θρησκείας στο νησί.

 

Βλέπε λήμμα: Πτολεμαίοι και Ρωμαϊκή Εποχή

 

Ο θεσμός των «Κοινών», που υφίστατο και σε άλλα ελληνικά μέρη, άκμασε στην Κύπρο κατά τα Ελληνιστικά χρόνια κι άρχισε όταν τα διάφορα μισθοφορικά στρατεύματα που στάθμευαν στο νησί ίδρυσαν το καθένα το δικό του «Κοινόν», δηλαδή τη δική του οργάνωση. Δημιουργήθηκαν έτσι διάφορες οργανώσεις όπως το «Κοινόν Κρητῶν», το «Κοινόν Κιλίκων», το «Κοινόν Λυκίων» κλπ. Τέτοια «Κοινά» μαρτυρούνται από επιγραφές που έχουν βρεθεί.

 

Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν και «Κοινά» από διάφορους επαγγελματίες, δηλαδή οργανώσεις που δρούσαν ως συντεχνίες. Σαν τέτοιες, αναφέρουμε το «Κοινόν τῶν περί τόν Διόνυσον τεχνιτῶν», δηλαδή το επαγγελματικό συνδικάτο των ηθοποιών και των λοιπών λειτουργών του θεάτρου, και το «Κοινόν τῶν κατά Κύπρον γραμματέων», δηλαδή το επαγγελματικό συνδικάτο των γραφειοκρατών, πιθανότατα των γραμματέων των βουλών και των δήμων των πόλεων της Κύπρου.

 

Ακόμη, τέτοια «Κοινά» είχαν ιδρύσει, για την καλύτερη εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους, και Κύπριοι σε παροικίες εκτός Κύπρου. Από επιγραφή που έχει βρεθεί, γνωρίζουμε την ύπαρξη κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα «Κοινοῦ Σαλαμινίων» στην Αττική (Πειραιάς). Στην Αττική ζούσαν κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα πολλοί Κύπριοι, από διάφορες πόλεις του νησιού, κυρίως εμπορευόμενοι.

 

Παγκύπρια θρησκευτική οργάνωση

Πέρα από όλα αυτά τα «Κοινά», εμφανίζεται στην Κύπρο κατά τα Ελληνιστικά χρόνια και μια παγκύπρια θρησκευτική οργάνωση, το «Κοινόν Κυπρίων», που αρχικά φαίνεται ότι ονομαζόταν απλώς «Κοινόν» (ἓνωσις πόλεων, όπως το χαρακτηρίζει ο Κ. Σπυριδάκις). Ήταν μια οργάνωση που έδρευε στην Πάφο, η οποία πιθανότατα αρχικό σκοπό είχε τον συντονισμό των διαφόρων παγκύπριου χαρακτήρα θρησκευτικών εκδηλώσεων. Η ίδρυση της οργάνωσης αυτής ήταν τώρα φυσιολογική επειδή, μετά την κατάργηση των κυπριακών βασιλείων το 312 π.Χ. από τον Πτολεμαίο Α' τον Λάγου και ενταγμένη πλέον ολόκληρη η Κύπρος κάτω από ενιαία διοίκηση, αποκτούσε τώρα και ενιαία συνείδηση.

 

Ιστορικό πλαίσιο

Το «Κοινόν» ιδρύθηκε από τις κυπριακές πόλεις αρχικά για τη λατρεία των Πτολεμαίων βασιλιάδων. Αργότερα όμως, με το τέλος των Ελληνιστικών χρόνων και την υπαγωγή της Κύπρου στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, παρά το ότι Ρωμαίοι αυτοκράτορες ενθάρρυναν τη λατρεία τους στο νησί όπως πιο πριν οι Πτολεμαίοι της Αιγύπτου, ωστόσο η λατρεία αυτή δεν είχε πλέον τόση σημασία, γι’ αυτό και το «Κοινόν» που εμφανίζεται τώρα ως «Κοινόν Κυπρίων», αναπτύσσει δραστηριότητες μετά την αναβίωσή του το 30/29 π.Χ., γύρω από τη λατρεία της Αφροδίτης. Έδρα ήταν πάντοτε η Πάφος κι επίκεντρο ο εκεί φημισμένος ναός της Κύπριδος. Στην Πάφο γίνονταν οι ετήσιες συνεδριάσεις των μελών του «Κοινοῦ Κυπρίων» που ήταν, βέβαια, οργάνωση των πλουσίων αστών των οποίων τα συμφέροντα εξυπηρετούσε.

 

Βλέπε λήμμα: Αφροδίτη θεά- Ιεροτελεστίες στην Κύπρο

 

Ωστόσο, χάρη στην παγκύπρια αλλά κι ακόμη ευρύτερη λατρεία της Αφροδίτης, το «Κοινόν» μονοπώλησε τελικά κατά κάποιο τρόπο τη θρησκευτική δραστηριότητα στο νησί και εξελίχθηκε σε ένα ζωντανό πνευματικό οργανισμό με σημαντική επιρροή στην εθνική, κοινωνική και οικονομική ζωή της Κύπρου. Πέρα από τις θρησκευτικές, ανέπτυξε και άλλες δραστηριότητες σε διάφορους τομείς, όπως για παράδειγμα η διοργάνωση αγώνων. Δεν παρέλειπε όμως να κολακεύει, με απόδοση τιμών, ανώτερους αξιωματούχους ή και οργανώσεις που παρουσιάζονταν ως ευεργέτες του. Η δύναμη που απέκτησε ήταν μεγάλη και, μεταξύ άλλων, εδόθη στο «Κοινόν Κυπρίων» το 43/44 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο το δικαίωμα να κόβει δικά του νομίσματα. Τα νομίσματα κόβονταν με την ευκαιρία των αγώνων που οργάνωνε το «Κοινόν» τόσο στην Πάφο όσο και στη Σαλαμίνα. Στη μια από τις όψεις των νομισμάτων αναγράφονται οι λέξεις ΚΟΙΝΟΝ ΚΥΠΡΙΩΝ μέσα σε πλαίσιο από κλαδιά δάφνης. Είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο το γεγονός ότι στα νομίσματα αυτά χρησιμοποιείται η ελληνική γλώσσα αν και ανήκουν στη Ρωμαϊκή περίοδο. Τούτο φανερώνει τη σημασία που είχε αποδοθεί στο «Κοινόν».

 

Το Κοινόν Κυπρίων σε επιγραφές

Εκτός από τα νομίσματα, το «Κοινόν Κυπρίων» μαρτυρείται και σε αρκετές επιγραφές που έχουν βρεθεί κι αφορούν κυρίως την απόδοση τιμών σε διάφορες προσωπικότητες. Σε επιγραφή που βρέθηκε στην περιοχή των Κουκλιών Αμμοχώστου, η οργάνωση αναφέρεται να τιμά την Κειωνίαν Καλλιστώ, ιέρεια της Παρθένου (=Αθηνάς), από την Αττική:

 

Τό Κοινόν Κυπρίων

Κειωνίαν Καλλιστῶ   Ἀττικήν

γ[υ]ναῖκα Φαυΐου Ἰ[ουλιανοῦ;] ἱέ[ρειαν]

[τῆς Παρθ]ένου[...]

 

Σε άλλη επιγραφή από την Παλαίπαφο, η οργάνωση αναφέρεται ότι τίμησε το Νικάριον (=το Νικάκι, χαϊδευτικά) κόρη ενός αγωνοθέτη:

 

Ἀφροδείτῃ Παφίᾳ 

Κυπρίων τό Κοινόν

Νεικάριον θυγατέρα

Μοκαπόλεως

ἀγωνοθετήσαντος

εὐσεβείας χάριν

 

Αποδεικνύεται έτσι ότι το «Κοινόν» δεν απέφυγε ν’ αποδώσει τιμές ακόμη και στα μέλη των οικογενειών πλουσίων αστών, όταν τούτο εξυπηρετούσε τα συμφέροντα του. Σε άλλη επιγραφή, από τη Σαλαμίνα, τιμάται ένας γυμνασίαρχος:

 

Διῖ  Ὀλυμπίῳ

Κυπρίων τό Κοινόν, Ἔμπυλον

Έμπύλου τοῦ Χαρία, γυμνασιαρχή-

σαντα [...]

 

Σε άλλη περίπτωση, τιμώνται από το «Κοινόν» ένα ζεύγος αρχιερέων της θεάς Τύχης, που έκτισαν ναό (=Τυχαίον), όπως μαρτυρεί επιγραφή από την Παλαίπαφο:

 

Ἀφροδίτῃ Παφίᾳ 

Κοινόν Κυπρίων

Ἀπολλωνίαν Κρατεροῦ καί τόν

ταύτης ἄνδρα Πατροκλέα

Πατροκλέους τούς κτίστας τοῦ 

Τυχαίου καί ἀρχιερεῖς διά βίου

τῆς Τύχης [...]

 

Σε άλλη επιγραφή της Παλαιπάφου, το «Κοινόν» τιμά κολακεύοντάς τον, τον αντιστράτηγο (=αντικυβερνήτη) της Κύπρου Ποταμώνα:

 

Ἀφροδίτῃ Παφίᾳ 

τό Κο[ινόν τό Κυπρί]ω [ν]

Ποταμῶνα Αἰγύπτου, τόν

ἀντισ[τρ]ά[τ]ηγον τῆς Νήσου

καί ἐπἰ τῶν μετάλλων, τόν

γυμνασίαρχον

εὐνοίας χάριν

 

Ο ίδιος ανώτατος αξιωματούχος τιμάται από το «Κοινόν» και σε άλλες περιπτώσεις, όπως μαρτυρείται από επιγραφές. Σε άλλη περίπτωση, τιμάται ο Ροδοκλής Ροδοκλέους που, μεταξύ άλλων, ήταν αρχιερέας του «θεού» Σεβαστού Καίσαρος, που πρέπει να είναι ο Ιούλιος Καίσαρ Γερμανικός, αφού στη σχετική επιγραφή που προέρχεται από την περιοχή της Παλαιπάφου, μνημονεύεται και η ευκαιρία με την οποία τιμήθηκε ο Ροδοκλής και που ήταν η διοργάνωση Καισαρογερμανικείων αγώνων.

 

Οι πιο πάνω επιγραφικές μαρτυρίες δεν είναι βέβαια οι μόνες που έχουν βρεθεί. Τις παραθέσαμε μόνο ως παραδείγματα των δραστηριοτήτων του «Κοινού Κυπρίων» το οποίο φαίνεται ότι δεν ήταν καθόλου φειδωλό σε απόδοση τιμών, που αρκετές φορές έφθαναν μέχρι το επίπεδο της κολακείας, προκειμένου να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια